روز پنجشنبه 25 اردیبهشت سال 1325 یعنی کمی بیش از 74 سال پیش روزی متفاوت برای سینمای ایران رقم خورد و تماشاگرانی که به سینما کریستال (تقاطع لاله زار و منوچهری که سال هاست تعطیل شده) رفته بودند با فضایی متفاوت رو‌به‌رو شدند؛ فیلمی که هنرپیشه‌های خارجی داشت، ولی جای آن‌ها افرادی به فارسی صحبت می‌کردند.
خاطره آن روز در تاریخ سینمای ایران به‌عنوان «اکران نخستین فیلم دوبله شده به فارسی» ثبت شده است، اتفاقی که پایه هنری مهم، قوی و پویا را در سینما و تلویزیون ایران بنا نهاد؛ دوبله فارسی که اسماعیل کوشان آن را پایه‌گذاری کرد.
تماشاگران آن روز سینما کریستال بلیت تماشای فیلمی فرانسوی به‌نام «دختر فراری» را خریده بودند که محصول سال 1944 و نام اصلی‌اش «نخستین وعده دیدار» بود، اما اسماعیل کوشان برای جذب مخاطبان و فروش بیشتر نامش را به «دختر فراری» تغییر داد.
کوشان تحصیلکرده رشته اقتصاد در آلمان بود و به‌همین خاطر با پایان تحصیل و درگیری‌های شدید آلمان در جنگ به‌جای اینکه به ایران اشغال شده از سوی ارتش متفقین برگردد به ترکیه رفت.
او که علاقه بسیاری به سینما داشت در رشته ارتباط جمعی ادامه تحصیل داد که درس‌های مرتبطی در حوزه روزنامه‌نگاری، رادیو و سینما داشت. کوشان در این دوره زندگی به هنر دوبله علاقه‌مند شد و طرح راه‌اندازی استودیو دوبله فیلم به فارسی را در ذهنش پروراند.
او با خرید 2 فیلم فرانسوی و اسپانیایی و تلاش برای دوبله آن‌ها به فارسی کار دوبله فارسی را به کمک همسرش دیانا و دوستش جهانگیر تفضلی که دانشجوی رشته حقوق در دانشگاه استانبول بود، شروع کرد.
آن‌ها در سال 1324 (یک سال پیش از پایان جنگ جهانی دوم) تصمیم گرفتند کارشان را با فیلم «نخستین وعده دیدار» با بازی هنرپیشه‌فرانسوی «دانیل داریو» شروع کنند، اما مشکل اصلی پیدا کردن زنان ایرانی بود که حاضر باشند جای این هنرپیشه نقش اول و دیگر نقش‌ها صحبت کنند.
اسماعیل کوشان و جهانگیر تفضلی درنهایت «نوریله قوانلو» را راضی کردند که جای «دانیل داریو» حرف بزند و به جای دیگر زنان بازیگر فیلم هم از دختران ترک و یونانی استفاده کردند که با تمرین‌های بسیار به آن‌ها آموزش دادند تا دیالوگ هایشان را به فارسی بیان کنند.
فیلم دختر فراری باتوجه به نبود امکانات فنی دوبله و استودیو لازم در کشور در ترکیه (شرکت فیلم سس) دوبله و در نهایت روز 25 اردیبهشت به‌عنوان نخستین فیلم دوبله فارسی اکران شد. باتوجه به استقبال زیاد تماشاگران ایرانی اسماعیل کوشان در ترکیه به فکر دوبله دومین فیلم یعنی فیلم اسپانیایی «دختر کولی» افتاد که آن هم در سال 1325 روی پرده سینما‌های تهران رفت.
پس از تجربه موفق این فیلم و باتوجه به اینکه جنگ جهانی دوم هم به پایان رسیده بود اسماعیل کوشان به فکر توسعه کار دوبله فارسی در ایران و راه‌اندازی شرکت میترا فیلم با کمک همسرش و جهانگیر تفضلی افتاد.
البته نکته مهم تاریخی که دراین بین وجود دارد این است که میترا فیلم اولین استودیویی نیست که در ایران برای دوبله فیلم فارسی راه‌اندازی شد، زیرا در سال 1323 استودیویی با نام «ایران نو فیلم» برای دوبله فارسی از سوی شاهپور مبینی، منصورمبینی، هوشنگ کاوه و امیرحسین دهلوی راه‌اندازی شده بود، ولی آن‌ها نتوانسته بودند همچون اسماعیل کوشان فیلمی را به فارسی دوبله و روی پرده سینما اکران کنند.
بعد از دوبله فارسی دو فیلم «دختر فراری» و «دخترکولی»؛ فیلم‌های دیگری با نام‌های «زن سنگدل» و «تاراس بولبا» هم به فارسی و البته در ترکیه دوبله شدند تا اینکه در سال 1327 اولین فیلم خارجی (فرانسوی با نام «جای پا در برف») در داخل کشور و در استودیوی شرکت ایران نو فیلم دوبله شد و با عنوان «مرا ببخش» در سینما دیانا و پارک به نمایش عمومی درآمد.
نخستین فیلم‌های دوبله فارسی در دهه 30 مشکلاتی از نظر میزان نبودن اندازه جملات با لب زنی‌های هنرپیشه‌ها، هماهنگ نبودن با حرکات هنرپیشه‌ها، هماهنگ نبودن لحن و... داشتند، ولی نباید فراموش کرد که این فیلم‌ها و تلاش افرادی همچون اسماعیل کوشان بود که جنبش هنری مهمی تحت عنوان «دوبله» را در سینمای ایران پایه گذاشت که در دهه 50 و 60 به یکی از نقاط قوت و میراثی جاودانه در سینمای ایران بدل شد.
روزنامه ایران
