امید صالحیان؛ کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزش
استروئیدهای آنابولیک پرمصرف‌ترین داروهای غیرمجاز در میان ورزشکاران می‌باشند و با این تصور که قدرت و کارایی ورزشکار را افزایش می‌دهند، به کرات توسط این افراد مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده غیرمجاز از استروئیدهای آنابولیک در دهه 1950 توسط وزنه‌برداران و بدنسازان آغاز گردید، سپس در تمام رشته‌های ورزشی گسترش یافت. در حال حاضر نیز این مشکل همچنان باقی مانده و استفاده روزافزون از این داروها در رقابت‌های ورزشی توجه زیادی را به سوی خود جلب کرده است.
مصرف استروئیدهای آنابولیک رشد عضلانی را در پسر بچه‌ها و در زنان در تمامی سنین تشدید می‌کند. این پدیده توسط گیرنده‌های آندروژنی تنظیم می‌گردد. با این حال مشخص نیست که آیا این داروها اثرات مفیدی بر روی رشد عضله، تعادل ازته یا کارآیی ورزشی مردان بالغ دارند یا نه! شواهد موجود حاکی از آن است که مصرف مقادیر زیاد استروئیدهای آنابولیک بر روی رشد عضلات در مردان تاثیر دارد. مطالعات Forpes در سال 1985 نشان داد که پس از مصرف 5 گرم آندروژن خارجی یا بیشتر توده عضلانی بدن افزایش می‌یابد. مطالعات Giggs و همکارانش در سال 1989 حاکی از آن است که مصرف 3 میلی‌گرم تستوسترون به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در هفته به مدت 12 هفته باعث افزایش توده عضلانی و ساخت پروتئین بدن می‌شود. این احتمال وجود دارد که مقادیر بالای آندروژن‌ها و استروئیدهای آنابولیک در سطح گیرنده‌های گلوکوکورتیکوئید اثر کرده، اثرات کاتابولیکی گلوکوکورتیکوئیدها را مهار می‌کند.
از زمانی که قدرت پروتئین سازی استروئیدهای آنابولیک شناخته شد، مصرف آنها به طور وسیع گسترش یافت. نخستین المپیکی که در آن استعمال استروئیدهای آنابولیک گزارش شد، المپیک توکیو در سال 1964 بود، ولی گزارشات حاکی از آن است که در المپیک 1960 رم نیز مورد استفاده قرار گرفته بود.
مصرف استروئیدهای آنابولیک در سال 1974 از سوی کمیته بین‌المللی المپیک ممنوع و غیرمجاز اعلام گردید. علیرغم نفی مسئولین و کنترل شدید، مصرف این مواد روبه فزونی نهاد، طوری که در بازی‌های المپیک 1988 این داروها در راس جدول قرار گرفتند و کمیسیون دوپینگ وابسته به کمیته بین‌المللی المپیک در همان سال لیستی از استروئیدهای آنابولیک غیرمجاز و ممنوع در ورزش را ارائه نمود.
در حقیقت استروئیدهای آنابولیک به طور صناعی از تستوسترون ساخته می‌شوند و تفاوتشان با تستوسترون در این است که خاصیت آنابولیک بالایی دارند و قدرت پروتئین سازی آنها به اثبات رسیده است.
دکتر ویلیام تیلور از مشاوران کمیته المپیک ایالات متحده درخصوص این داروها می‌گوید: اگر کودکی را با ترکیبی از هورمون رشد و استروئیدهای آنابولیک پرورش دهند، غولی با وزن 160 کیلوگرم و قد 2 متر و بیست و پنج سانتی‌متر از آب درمی‌آید. کن یاماریللو، دارنده عنوان آقای جهان در سال 1981 در رشته پرورش اندام می‌گوید: ارزش و اهمیت استروئیدها را همه قهرمانان به خوبی می‌دانند و من شخصا این داروها را فوق‌العاده کارساز می‌دانم.
علاوه بر مردان، زنان ورزشکار نیز به میزان زیاد از استروئیدهای آنابولیک استفاده می‌کنند، به طوری که پروفسور ویلدور هولمان رئیس وقت فدراسیون جهانی پزشکی ورزشی در این مورد می‌گوید: من معتقدم که امروزه تعداد زنانی که رکورددار دو میدانی، پرش ارتفاع، پرتاب وزنه و دیسک و حتی پرتاب نیزه هستند و استروئید مصرف نمی‌کنند بسیار اندک است. در یک مطالعه بر روی ورزشکاران سطوح مختلف ایالات متحده مشخص شد که 6 درصد ورزشکاران دبیرستانی، 20 درصد ورزشکاران دانشگاهی و 5 درصد ورزشکاران حرفه‌ای از استروئیدهای آنابولیک استفاده کرده‌اند، هر چند که استفاده از استروئیدهای آنابولیک مغایر قوانین بیشتر سازمان‌های ورزشی می‌باشد، ولی آمار و ارقام نشان می‌دهد که در حال حاضر در سرتاسر جهان تعداد قابل توجهی از ورزشکاران از داروهای آنابولیک استفاده می‌کنند. پرجنجال‌ترین ورزشکار آنابولیک نیز بن‌جانسون، دونده سیاهپوست کانادایی بود که در 25 سپتامبر 1988 در المپیک سئول 100 متر را در مدت 79/9 ثانیه دوید و رکورد جدیدی خلق کرد، ولی دو روز بعد مدال طلای وی پس گرفته شد، زیرا آزمایشات نشان داده بود که جانسون از نوعی استروئید آنابولیک به نام استاتوزولول استفاده کرده است. مربی وی در تورنتوی کانادا در کمال گستاخی اعلام داشت که جانسون مدت 8 سال از این دارو استفاده می‌کرده است، ولی هربار از آزمایشات دوپینگ سربلند بیرون می‌آمده است. البته در همین دوره المپیک 10 مورد دیگر استفاده از استاتوزولول نیز با آزمایشات دارویی به اثبات رسید. همچنین دو وزنه‌بردار بلغاری نیز مدال خود را به این دلیل از دست دادند.
در المپیک 1988 سئول یک دونده دیگر کانادایی به نام مارتی وی‌نیو نیز به دلیل مصرف استروئید آنابولیک مدال نقره خود را در رشته دو استقامت از دست داد، همچنین کنار گذاشته شدن آنجل میر، شناگر آمریکایی از تیم اعزامی این کشور قبل از رفتن به سئول به خاطر مثبت بودن نتیجه آزمایش دوپینگ مبنی بر استفاده از ناندرولن در آن زمان درصدر اخبار ورزشی قرار گرفت.
به هر حال پاسخگویی به این سوال که آیا استروئیدهای آنابولیک کارآیی ورزشکار را بالا می‌برند یا نه، بنا به دلایل زیر آسان نیست:
1- عوارض جانبی داروی مصرفی توسط ورزشکار، بررسی اثرات مفید آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
2- اثرات مفید این داروها فقط در تعداد اندکی از ورزشکاران آشکار می‌شود و این امر شناسایی همه موارد را با مشکل روبرو می‌سازد.
3- ارزیابی چگونگی افزایش کارآیی ورزشکار مشکل است.
علیرغم همه این مسائل، بسیاری از ورزشکاران، مربیان و پزشکان ورزش معتقدند که این داروها کارآیی ورزشی را افزایش می‌دهند.
یک نکته حائز اهمیت این است که اثرات مثبت استروئیدهای آنابولیک بر روی شرایط فیزیکی و قدرت بدنی ورزشکار، فقط تا زمانی وجود دارد که مصرف دارو ادامه می‌یابد و پس از قطع مصرف، مزایای حاصل از آنها تا حد قابل ملاحظه ای از بین می‌رود.
