ابراهیم انتظاری؛ فیزیوتراپیست
گاهی اوقات بیماران از سردردهایی شکایت دارند که علت خاصی را نمی‌توان برای آن‌ها پیدا کرد و در مواردی میگرن تشیخص داده می‌شوند، ولی اغلب با مراجعه بیماران به پزشکان عمومی یا متخصصان اعصاب و انجام آزمایشات و بررسی‌های پزشکی، باز هم علت بیماری مشخص نمی‌شود.
اما موردی که کمتر به آن توجه می‌شود سردردهایی است که منشاء آن درد عضلانی گردن است، بیمار اغلب از گردن درد و مشکلات گردن بی‌اطلاع است. در مواردی که سردرد به دلیل مشکلات دید چشم یا فشارخون بالا یا احیانا مشکلات اعصاب نباشد، با مراجعه به فیزیوتراپیست ممکنن است علت سردرد مشخص شود.
شکایت بیمار چیست؟
بیمار اغلب اظهار می‌دارد که درد از پس سر شروع شده، به کاسه سر، پیشانی و بعد به حدقه چشم منتقل می‌شود و مریض اینگونه بیان می‌کند که «انگار چشمم از حدقه و کاسه چشم بیرون میآید».
در چنین حالاتی علت پاتولوژیک وجود ندارد، یعنی مواردی مثل تومور، خونریزی و چربی خونن بالا توسط پزشک رد می‌شود. اگر مشخصات درد به صورت موارد ذکر شده در بالا باشد، اکثرا سردرد به علت اسپاسم‌های عضلانی گردن می‌باشد؛ عضله‌ای در پشت سر که سر دیگر آن به ترقوه می‌چسبد.
تشخیص این نوع سردردها به چه صورت می‌باشد؟
معمولا با لمس و معاینه در ناحیه‌ای که درد وجود دارد، در نقاط خاصی از عضله پس سر سفتی لمس می‌شود که محل سفتی در انتهای عضله است.
معمولا هنگام وارد آوردن فشار در این نقطه درد شدیدی ایجاد شده، سپس کاهش می‌یابد و به محض برداشتن دست معاینه‌کننده بیمار اظهارر می‌دارد «سرم سبک شد»، که دراین حالت 80 درصد درد کاهش می‌یابد. این نوع سردردها اغلب یکطرفه بوده و گاهی درد تا ناحیه پیشانی هم کشیده می‌شود.
این دردها تیر کشنده هستند، معمولا بیمار احساس گردن درد ندارد، ولی به شدت از سردرد شکایت می‌کند.
سردرد به صورت گنگ، مبهم و عمقی است و بیمار اینگونه بیان می‌کند که «ته سرم درد می‌کند». منشاء این درد همان نقطه مذکور در ناحیه عضله گردن می‌باشد.
این نوع دردها تحت عنوان «دردهای فاشیای عضلات گردن» عنوان می‌شوند که مربوط به عضله Sterno cleidu Mastoid بوده و از این نقاط حساس تحت عنوان نقاط ماشه‌ای (در ناحیه occiput) نام برده می‌شود، چرا که از آن نقطه درد به نواحی دیگر منتشر می‌شود.
نقطه حساس دردناکی که در آن سفتی احساس می‌شود، با درمان بهبود یافته و معمولا درد به طور کامل برطرف می‌شود (در صورتی که عامل به وجود آورنده این دردها حذف شود).
ماساژ درمانی نقطه حساس توسط فیزیوتراپیست
با تشخیص عضله دردناک و پیدا کردن نقطه حساس و ماشه‌ای، این نقطه باید با انگشت شست یا میانی (به صورت چرخشی ملایم) فشار داده شود که با درد شدیدی همراه است.
مشخصه این درد تیره کشنده بودن آن است که در این صورت مطمئن می‌شویم تشخیص صحیح بوده است (بایدد توجه شود که این کار فقط توسط افراد متخصص صورت گیرد).
با انجام این عمل، درد تا پیشانی گسترش یافته و گاهی از تحمل مریض خارج می‌شود، که به محض برداشتن دست، بیمار احساس سبکی می‌کند. در مواردی هم عضله را تحت کشش قرار می‌دهند که با این عمل درد عضله آرام می‌شود.
بیماران توجه داشته باشند که پس از مراجعه به فیزیوتراپیست می‌توانند چگونگی انجام ماساژ را آموزش ببینند تا در مواقع بروز درد، خودشان این کار را انجام دهند.
در مواردی هم گرمای خیلی ملایم بر روی عضلات گردن، اثرات مثبتی را برجای خواهد گذاشت. با توجه به اینکه مرکز تنظیم فشارر خون تقریبا در پس سر قرار دارد، ممکن است گرما باعث افزایش یا کاهش فشارخون شود و در صورت گرم شدن بیش از حد به افت فشار خون و نهایتا سرگیجه منجر شود.
پس گرم کردن این ناحیه باید توسط متخصص صورت گیرد و میزان مجاز آن مشخص گردد (به عنوان مثال گرم کردن با یک پتوی برقی ملایم منجر شود.) زیرا گاهی افراد این طور تصور می‌کنند که هر چه گردن را گرم‌تر کنند بهتر است.
در مواردی هم گرما درد را شدیدتر می‌کند.
طی مراحل درمانی، بیمار چه زمانی می‌تواند به فیزیوتراپیست مراجعه کند؟
بیمار ابتدا باید به پزشک مراجعه کند و پس از انجام آزمایشات اولیه، در صورتی که نتیجه‌ای گرفته نشد، به فیزیوتراپیست مراجعه نماید، زیرا درمان‌های فیزیوتراپی در اینگونه موارد ضرری نداشته، تاخیری در تشخیص و مراحل بعدی درمان ایجاد نمی‌کنند و با توجه به اینکه در فیزیوتراپی درمان‌هایی طولانی وجود ندارد، مراحل بعدی درمان به تعویق نمی‌افتد.
فقط گاهی مشکل درد در بیماران به گونه‌ای است که چند علتی بوده (فرضا سردرد بیمار هم به دلیل فشارخون بالا و هم به علت خستگی عضلات گردن می‌باشد) و در صورتی که فشار خون بیمار توسط درمان پزشک متعادل شده و اقدامات فیزیوتراپی نیز برای وی انجام شود مشکل بیمار به طور عمده برطرف خواهد شد.
علل به وجود آمدن این نوع سردردها کدامند؟
شایع‌ترین علت به وجود آمدن این نوع سردردها که به دنبال خستگی و اسپاسم عضلات گردنی به وجود می‌آیند، به نحوه زندگی؛ یعنی نحوه نشستن، کار کردن و... مرتبط است و به همین دلیل به این نوع دردها، دردهای Postural یا وضعیتی گفته می‌شود.
این نوع دردها، اغلب در افرادی بهه وجود میآید که یک کار مداوم و یکنواخت انجام می‌دهند.
ممکن است این کار سخت هم نباشد، ولی چون به صورت یک عادت درآمده بیمار متوجه نیست که این کار باعث به وجود آمدن درد در وی شده است (به عنوان مثال: یک فرد تلفنچی که گوشی را همیشه به یک طرف می‌گیرد، یا افرادی که هنگام راه رفتن به صورت عادتی سر خود را کج نگه می‌دارند).
یکی دیگر از موارد شایع به وجود آمدن این نوع دردها خوابیدن و استراحت در بستر به طریق غلط می‌باشد، یا حتی افرادی که در رختخواب مطالعه می‌کنند و برای مدتی طولانی سر خود را به یک طرف نگه می‌دارند.
یکی دیگر از علل شایع به وجود آمدن این نوع دردها در افرادی است که به صورت طاقباز می‌خوابند ولی سرشان را کج روی بالش می‌گذارند، این افراد معمولا صبح‌ها وقتی از خواب برمی‌خیزند از درد گردن شکایت دارند.
مورد دیگر، کارمندانی هستند که به مدت طولانی، در یک وضعیت پشت میز کار خود می‌نشینند. اغلب فاصله بین میز و صندلی صحیح نبوده و مجبور هستند موقع کار کردن سرشان را به طرف پایین نگه‌دارند.
در مواقعی که علت سردرد در این افراد خستگی و اسپاسم عضلات گردنی باشد توصیهه می‌کنیم در طول کار استراحت داشته باشند و هر 5/1-1 ساعت سرشان را به پشت صندلی تکیه داده و به عضلات گردن استراحت دهند.
پس افراد باید همواره به این نکته توجه داشته باشند که نحوه نشستن، خوابیدن، کار کردن و راه رفتن می‌تواند در ایجاد و نیز تشدید این نوع سردردها موثر باشد.
نوجوانان و جوانانی که برای مدت طولانی مشغول مطالعه هستند نگران سردرد خود نباشند، زیرا معمولا این درد، با یک مانور ساده برطرف خواهد شد.
درمان فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست گاهی با کشش ملایم روی عضلات گردن و یا ماساژ ملایم در نقطه حساس (نقطه ماشه‌ای) و در صورت لزوم گذاشتن گرمای سطحی، اقدامی مهم در جهت رفع درد گردن و سر انجام می‌دهد.
در مواردی، این دردها ممکن است به دندان انتهایی و نهایتا به پشت گوش نیز انتشار یابند که از آن به عنوان «دردهای راجعه» یاد می‌شود و همان طوری که ذکر شد علت این دردها، درد عضله پس سری و عضلات گردن می‌باشد.
پس از انجام این مانور و کشش گاهی به مریض توصیه می‌شود یک مسکن هم استفاده کند تا ته درد وی برطرف شود، البته باید در جهت رفع علت این درد کوشش شود و فرد استرس هم نداشته باشد.
نکته قابل توجه اینکه درد این افراد، اکثرا در یک جلسه بهبود می‌یابد و در صورتی که این دردها شدت گرفته باشند، حداکثر تا 5 جلسه (ولی به طور معمول 3-2 جلسه) مشکل برطرف خواهد شد و جای هیچگونه نگرانی نخواهد بود.
