دکتر سیدمحمود اسحاق‌حسینی؛ فوق‌تخصص گوارش
دیس‌پپسی‌یا چیست؟
دیس‌پپسی‌یا (سوءهاضمه) به مجموعه‌ای از علائم گفته می‌شود که شامل درد در ناحیه اپی‌گاستر، نفخ شکم، سیری زودرس، احساس پری شکم، احساس دفع گاز و آروغ زدن و حالت نشخوار کردن می‌باشد.
سوءهاضمه بر چند نوع است؟
سوءهاضمه طیف وسیعی از بیماری‌ها را شامل می‌شود. دیس‌پپسی یا (سوءهاضمه) به دو دسته عمده تقسیم می‌شود:
1- ارگانیک
2- عملکردی (Functional)
سوءهاضمه ارگانیک
در این نوع بیماری عموما ضایعه‌ای ارگانیک وجود دارد که شامل یکی از موارد زخم معده، زخم اثنی‌عشر، سرطان‌ها، ورم پانکراس یا سوء جذب می‌باشد. تمامی این موارد ممکن است در قالب سندروم «دیس‌پپسی‌یا» تظاهر پیدا کند.
نحوه برخورد پزشک با بیمار دچار دیس‌پپسی‌یا:
هنگام مواجهه با بیمار دچار دیس‌پپسی‌یا باید شکل ارگانیک کنار گذاشته و ابتدا شرح حال دقیقی از بیمار گرفته شود. باید توجه کرد در شرح حال بیمار، علائم همراه دیگری نظیر لاغری، بی‌اشتهایی، کاهش وزن و کم‌خونی وجود نداشته باشد. این علائم معمولا سوءهاضمه عملکردی تلقی نمی شوند، بلکه ارگانیک هستند که لازم است با انجام آندوسکوپی تشخیص قطعی داده شود.
با توجه به اینکه در مملکت ما سرطان مری و معده بسیار شایع است، برای بیمارانی که دچار علائم مذکور بوده و علاوه بر درد اپی‌گاستر و پری شکم، دچار مشکل کم‌خونی و بی‌اشتهایی و لاغری مفرط هستند حتما باید آندوسکوپی انجام شود تا در صورت ابتلا به سرطان‌های شایع فوق تشخیص بموقع داده شد.
سابقه فامیلی، نوع تغذیه و هلیکوباکتر پیلوری از دیگر عواملی است که احتمال ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهد. در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، هلیکوباکتر پیلوری از عوامل شایع ابتلا به «دیس‌پپسی‌یا» می‌باشد.
درمان
در مواردی که آزمایش هلیکوباکترپیلوری مثبت باشد، لزوما درمان ضرورت ندارد. بلکه بایستی نتیجه آزمایش مثبت با علائم بیماری تطبیق داده شود. هدف اصلی درمان بیماران مبتلاست. چه بسا بیمارانی که آزمایش هلیکوباکتر آنها مثبت است و با مراجعه به پزشکان مختلف، بی‌جهت آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند.
در صورتی که مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها نه‌تنها موثر نیست، بلکه سبب ایجاد مقاومت دارویی می‌شود. در این حالت هنگام ابتلا فرد به بیماری‌های دیگر نظیر سینوزیت و... به دلیل ایجاد مقاومت بدن به آنتی‌بیوتیک‌ها، درمان‌های بعدی در سایر ارگان‌های بدن با مشکل مواجه می‌شود.
تصمیم‌گیری پزشک در بیمار مبتلا به دیس‌پپسی‌یا عملکردی
در این حالت در درجه اول انجام تست اچ‌پایلوری به پزشک در تشخیص بیماری کمک می‌کند. البته تست باید UBT (تست تنفسی اوره‌آل) باشد یا آنتی‌ژن هلیکوباکتر را در مدفوع جست‌وجو کند که اگر مثبت بود تشخیص بیماری قطعی می‌شود.
در افرادی که تست منفی است، فقط بیمار را تحت نظر گرفته و درمان را فقط با ppIها (Protein Pump Inhibitor) نظیر امپرازول (OMEPRAZOLE)، لانزوپرازول، پانتوپرازول شروع می‌کنیم.
در چه مواردی انجام آندوسکوپی فوری ضرورت دارد؟
بیمارانی که با علائم دیس‌پپسی مراجعه می‌کنند ولی مشکل عملکردی دارند و علائم همراه مذکور را دارند، باید سریع آندوسکوپی شند، زیرا در حال حاضر هنوز با اینکه در کشورهای توسعه یافته هلیکوباکتر محدود شده عامل 70-60 درصد زخم‌های معده و اثنی‌عشر در کشورهای در حال توسعه هلیکوباکترپیلوری می‌باشد.
در صورت تشخیص قطعی زخم، درمان هلیکوباکتر ضرورت دارد، زیرا در افرادی که هلیکوباکترپیلوری دارند در صورت درمان بموقع زخم اثنی‌عشر، فقط 10 درصد احتمال عود مجدد زخم وجود دارد، اما در صورت عدم درمان بموقع هلیکوباکتر در سال اول ابتلا 90 درصد امکان عود زخم وجود دارد.
نکته مهم
در افرادی که مبتلا به زخم معده یا اثنی‌عشر هستند و تست مثبت دارند از طریق آندوسکوپی هم می‌توان هلیکوباکترپیلوری را تشخیص داد ولی برای کلیه مبتلایان آندوسکوپی پیشنهاد می‌شود.
انجام تست ELLIZA در چه بیمارانی ضرورت دارد؟
نوجوانانی که دارای علائم بیماری بوده و از مادری متولد شده‌اند که تست مثبت دارد، لازم نیست این تست را انجام دهند، زیرا میکروب هلیکوباکترپیلوری از طریق جفت و شیر مادر منتقل می‌شود؛ بنابراین از همان ابتدا باید درمان آغاز شود و لزومی به انجام آزمایش خون نیست. ولی در بیمارانی که دچار، دردهای تیرکشنده، ریفلاکس‌های مداوم، لاغری مفرط، آنمی و کاهش وزن یا خون در مدفوع هستند، انجام تست ضروری است.