دکتر حبیب واحدی : دکترای تخصصی تکنولوژی مواد غذایی ؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشکده بهداشت گروه علوم پایه
drhvahedi40@gmail.com
تحریریه زندگی آنلاین : در مطلب قبلی، به شناخت اسید فولیک، اهمیت مصرف روزانه آن، نیاز زنان باردار به اسید فولیک، مگا دوز آن و پیشگیری از نقایص لوله عصبی پرداختیم. حالا به ادامه مطلب توجه بفرمایید.
ضرورت مصرف فولیک اسید
بسیاری از زنان باردار مقادیری بیش‌تر از 400 میکروگرم فولیک اسید در روز، از منابع غذایی به دست نمی‌آورند. خانم‌هایی که بر اساس هرم غذایی روزی دو تا سه وعده میوه و سه تا چهار وعده سبزی مصرف می‌کنند، فقط 190 میکروگرم فولات دریافت می‌کنند.
بر همین اساس در نظام مراقبت‌های دوران بارداری به همه خانم‌ها حداقل 600 میکروگرم مکمل فولیک اسید جهت جلوگیری از نقایص مادرزادی، توصیه شده است. سه ماه طول می‌کشد تا علائم کمبود فولیک اسید بروز نماید. ضرورت داردکه زنان سه ماه قبل از بارداری اقدام نمایند. خانم‌ها در چهار هفته اول بارداری معمولا متوجه نیستند که باردار شده‌اند، ولی اگر کمبود فولیک اسید در روز بیست و هشتم بارداری (روز ارگان‌زایی جنین) وجود داشته باشد، جنین در آستانه ابتلا به ضایعه اسپینابیفیدا (نوعی نقص در تشکیل لوله عصبی به علت شکاف نخاع و بسته نشدن ستون مهره‌ها) قرار می‌گیرد. زنان جهت جلوگیری از ضایعه اسپینابیفیدا می‌توانند با مصرف مکمل فولات (ناظر تقسیم سلولی در روز بیست و هشتم بارداری) سه ماه قبل از بارداری اقدام نمایند. تا از بروزاسپینابیفیدا پیشگیری شود، چون تامین فولیک اسید در بارداری به اندازه کافی از راه رژیم غذایی امکان‌پذیر نیست، لذا مصرف مکمل ضروری به نظر می‌رسد.
بیشتربخوانید:
اثر اعجاب‌آور فولیک اسید در دوران بارداری
اولین بار پژوهشگران (1965) به ارتباط بین کمبود فولات و ایجاد مشکلات بزرگی در دستگاه عصبی مرکزی و بروز نقایص بسیار شدید مادرزادی، در نوزادان به دنیا آمده از مادرانی که داروهای ضد تشنج مصرف می‌کردند، پی بردند. نقایص مادرزادی لوله عصبی آن قدر جدی است که می‌تواند یک رویداد شادی‌بخش را به کابوسی وحشتناک تبدیل کند. لوله عصبی در جنین، یک چین بافتی است که در طول بدن جنین امتداد دارد. همین لوله بعدا به دستگاه عصبی مرکزی، یعنی مغز و نخاع، تبدیل می‌شود. اگر لوله عصبی در بالا بسته نشود، نوزادی متولد خواهد شد که دارای مغز بسیار کوچکی است یا فاقد مغز است (بی‌مغزی). این نوزادان معمولا ظرف چند ساعت یا چند روز پس از تولد خواهند مرد. وقتی که قسمت پایین لوله عصبی بسته نشود، نوزادی به دنیا می‌آید که دچار ضایعه‌ای در ستون فقرات می‌باشد و باعث بسته نشدن پرده‌های مننژ و فتق نخاع می‌گردد. نخاع از پشت ستون فقرات مثل کیسه‌ای بیرون می‌زند که قابل مشاهده در سطح بدن نوزاد است و اسپینابیفیدا نامیده می‌شود (شکل 1).
در تصویر ملاحظه می‌شود که مهره‌ها در پایین کمر در خط وسط جوش نخورده‌اند. در موارد شدید، اسپینابیفیدا موجب فلج اندام‌های تحتانی می‌شود.
تا دهه 1980 علت واقعی این اختلال مادرزادی، به دقت بیان نشده بود. زنانی که یک نوزاد دچار نقص لوله عصبی به دنیا بیاورند، خطر ابتلا در نوزاد بعدی افزایش می‌یابد، ولی اگر قبل از بارداری و در طی حاملگی از مکمل‌های فولیک اسید استفاده کنند، احتمال ابتلای نوزاد بعدی به نقایص عصبی بیش از 80 درصد کاهش می‌یابد، لذا مصرف مکمل فولیک اسید قبل از حاملگی می‌تواند از بروز نقایص عصبی (اسپاینابیفیدا) در نوزاد اول نیز پیشگیری کند.
بیشتربخوانید:
فولیک اسید و تکامل جنین
فولیک اسید برای ساخته شدن DNA (ماده ژنتیکی سلول‌ها) لازم است. در غیاب آن تکثیر سلول‌ها به تعویق می‌افتد. احتیاج جنین بیش‌تر از مادر است، زیرا که سرعت رشد و تقسیم سلولی در جنین سریع‌تر می‌باشد. بر همین اساس مصرف 600 میکروگرم فولیک اسید توصیه شده است، اما گاهی اوقات تا 4000 میکروگرم برای خانم‌هایی که کودک مبتلا به اسپاینابیفیدا به دنیا آورده‌اند، تجویز شده است. تشکیل لوله عصبی در ابتدای حاملگی، در طی هفته‌های سوم و چهارم (28 روز اول) انجام می‌شود. این همان زمانی است که زنان برای اولین بار متوجه حاملگی می‌شوند. به همین دلیل شروع مصرف فولیک اسید قبل از حامله شدن، مصداق واقعی علاج واقعه قبل از وقوع آن است. فولیک اسید بیش‌ترین محافظت را وقتی ایجاد می‌کند که مصرف آن حداقل سه ماه قبل از حامله شدن شروع شود و حداقل تا 3 ماه بعد از حاملگی ادامه داشته باشد.
انجام حاملگی با برنامه
حاملگی خانم‌ها باید برنامه‌ریزی شده باشد تا بتوانند قبل از حاملگی مصرف مکمل‌های اسید فولیک را شروع کنند و اگر تا پایان سه ماهه اول حاملگی ادامه دهند، احتمال به دنیا آوردن نوزاد دارای نقص لوله عصبی به شدت کاهش می‌یابد (در صورت مصرف داروهای ضد حاملگی بایستی زنان، مکمل‌های فولیک اسید را حداقل سه ماه قبل از قطع داروها شروع کنند).
بیشتربخوانید:
توصیه برای آینده
الان 60 سال است که ارتباط فولیک اسید در پیشگیری از نقایص لوله عصبی در روز بیست و هشتم بارداری تبیین شده است. مصرف آنتاگونیست‌های فولات (داروهای ضد تشنج) در بارداری موجب کمبود فولیک اسید و ایجاد نقایص لوله عصبی و تولد زودرس می‌شود. هنگام بسته شدن لوله عصبی دوز بالایی از فولات برای تقسیم سلولی لازم است، به شرطی که سه ماه قبل از بارداری نسبت به رفع کمبود، اقدام شده باشد (بهترین زمان مصرف مکمل فولیک اسید برای پیشگیری از ضایعات هنگام تولد، از سه ماه پیش از بارداری تا پایان بارداری است، چون قبل از اینکه خانم‌ها متوجه بارداری شوند، اتفاق‌های مهمی در جنین رخ می‌دهد). برای بهبود وضعیت تغذیه‌ای فولیک اسید باید دریافت فولات را از طریق ایجاد فرهنگ مصرف میوه و سبزی و غلات غنی شده با فولیک اسید در جامعه مخصوصا در نوجوانان باردار، رواج داد. به خانم‌های باردار توصیه می‌شود جهت تشکیل فرم فعال فولیک اسید (تتراهیدروفولیک اسید) در بدن، مواد گوشتی و سبزی را با هم مصرف کنند که ویتامین‌های C و B12 به اندازه کافی دریافت کنند تا فرم فعال فولیک اسید ساخته شود. از نظر شیمیایی پرتقال را منبع غنی از فولیک اسید و ویتامین C می‌دانند.
