جوامع امروز و خصوصا جامعه دینی متاسفانه گرفتار رواج خشونت و افشاگری اجتماعی و سیاسی است! خشونت هایی بر کسانی می‌رود که مطالبه حق و حقوق خود را دارند. مانند محرومان اقتصادی یا زنان. نیز خشونتی که ارباب سیاست و حکمرانان در برخی جوامع بر مردمی دارند که می‌خواهند خود، سرنوشت خویش را رقم زنند و زیر بار استبداد نباشند! از سوی دیگر امروزه می‌بینیم که بخشی از جامعه برای آبروی دیگری ارزشی قائل نیستند و به راحتی به انگیزه های شخصی و حتی به ظاهر دینی زبان و قلم به افشاگری های ضد اخلاقی دارند!
امام سجاد (ع) به جدّ نگران این سنخ بی اخلاقی ها در جوامع دینی است.
روایت شریفی از امام سجاد(ع) در کتاب کافی نقل شده که از نظر سند صحیحه است و به نقل ابوحمزه ثمالی از آن حضرت است که فرمودند:
“به خدا قسم دوست دارم دستم را بدهم اما شیعیان ما این دو خصوصیت را رعایت کنند؛ اول اینکه از تندی و بی پروایی و خشونت دور باشند و دیگر اینکه شیعیان از افشاگری به دور باشند.”
این حدیث بسیار جای تأمل دارد. ائمه(ع) به ما سفارشات اخلاقی زیادی داشتند، اما این تعبیر امام سجاد(ع) که فرمود به خدا قسم دوست داشتم دستم را بدهم اما شیعیان ما این دو خصوصیت را رعایت کنند، تعبیر بسیار مهمی است و یاد ندارم چنین تعبیری را در روایات داشته باشیم.
نگرانی نخست امام سجاد؛ بی پروایی و خشونت
در رابطه با خشنونت و تندی در زبان و قلم قرآن به صراحت وارد شده و سوره حجرات ادب زبانی را بخوبی تعلیم داده:
“یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَی أَنْ یَکُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَی أَنْ یَکُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ؛ – ای کسانی که ایمان آورده اید نباید قومی قوم دیگر را مسخره کند شاید آنها از اینها بهتر باشند و نباید زنانی زنان دیگر را به استهزاء گیرند ، شاید آن استهزاء شده از استهزاء کننده بهتر باشند. و از یکدیگر عیب مگیرید و به همدیگر لقبهای زشت مدهید چه ناپسندیده است نام زشت.”
خشونت های زبانی به شکلهای مختلف نمایان میشود که بخشی از آنها طبق روایات کتاب اصول کافی چنین است؛
“تهمت” یکی از خشونت های زبانی است که برای ایمان آدمی بسیار پر مخاطره است. امام صادق (ع) میفرماید: «إِذَا اتَّهَمَ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ انْمَاثَ الْإِیمَانُ مِنْ قَلْبِهِ کَمَا یَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِی الْمَاء».
«هر کس به برادر مؤمنش تهمت بزند، همان‌گونه که نمک در آب حل میشود، ایمان در قلب او از بین خواهد رفت».
خشونت دیگری که در زبان انسان نمایان میشود ؛ “شماتت” است . در این رابطه امام صادق (ع) فرمود: «هر که در مصیبتی که به برادرش می رسد، شادکامی و شماتت کند، از جهان نرود تا گرفتار فتنه شود؛ مَنْ شَمَت بِمصیَبةٍ نَزَلَت بِاَخیه لَمْ یَخرُج مِنَ الدُّنیا حَتّی یُفْتَتَن»
و خشونت پر خطر دیگر؛ “سب و لعن” به افراد است! أبو حمزة ثمالی گوید از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: “هرگاه لعنت از دهان لعنتگر خارج شود، نگاه می کند، اگر راهی به سوی آن چیزی که متوجّه آن شده است یافت، به طرفش می رود و گر نه به طرف کسی که از دهانش [لعنت ]خارج شده است برمی گردد؛ – إن اللعنة إذا خرجت من فی صاحبها ترددت فإن وجدت مساغا و إلا رجعت علی صاحبها.”
رواج خشونت در رابطه با زنان
از نقاط پرتگاه انسان به خشونت، خشونت در رابطه زن و زنان و دختران است.
سوره مبارکه بقره از آیه 226 تا آیه 241 در مورد خشونت نسبت به زنان سخن دارد که به شکلهای مختلف مطرح شده است. بنابراین مسئله مهمی است که حدود 15 آیه در این رابطه داریم.
علت این اصرار قرآن بر حذر داشتن از خشنونت در مورد زنان این است که طبعا مرد یک قدرتی دارد اما وقتی از این قدرت برای آزار رساندن به همسر و فرزند خودش استفاده می‌کند، “خشونت و بی‌پروایی” است. و این ، همانی است که امام سجاد(ع) میفرماید: حاضرم دستم را بدهم اما شیعیان من اینطور نباشند.
آمار خشونت علیه زنان در جهان شگفت آور است ! مثلا در آمریکا 35 درصد از زنان تحت خشونت هستند. از آمریکا بدتر در هند است که 41 درصد از زنان گرفتار خشونت هستند. ما هم آمار خوبی در این زمینه نداریم. طبق آمار رسمی 66 درصد زنان ایرانی حداقل یکبار خشونت را چشیده‌اند!
آیا شیعه امام سجاد(ع) باید این آمار را در کشور داشته باشد؟
رواج خشونت سیاسی
در بخش انواع و شکل های خشونت؛ نمیتوان از خشونت های سیاسی بسادگی گذر کرد . خشونت های سیاسی خشونت هایی است که ارباب سیاست و حکمرانان بر مردم و شهروندان خود تحمیل میکنند!
از نگاه ائمه (ع) خشونت سیاسی، ابزار غلبه و استیلا طلبی بنی امیه است در مقابل مدارا و مهرورزی که اساس امامت امامان شیعه است.
طبق نقل صدوق در کتاب خصال، حضرت صادق(ع) آن را معرفی فرمود:
«حکومت بنی امیه با شمشیر، ظلم و جور سرپا بود و اما امامت ما با نرمی، الفت با همدیگر، وقار، تقیّه، خوش برخوردی، پرهیزکاری و اجتهاد همراه است؛ – انّ امارة بنی امیّة کانت بالسّیف و العسف و الجور و انّ امامتنا بالرّفق و التّألّف و الوقار و التّقیة و حُسن الخلطة والورع و الاجتهاد»
در زمینه عدم جواز خشونت ورزی سیاسی مهمترین سند ما نهج البلاغه است.
امام علی به مالک اشتر مرقوم فرمود: “مبادا بگوئی “من میگویم باید آن بشود که در اینصورت کینه و اضمحلال دین و فتنه نتیجه حتمی آن خواهد بود”.
و در مورد دیگری در خطبه 216 فرمود: “با من با ادبیاتی که با حاکمان جبار سخن گفته میشود سخن مگوئید؛ – فلاتکلمونی بماتکلم به الجبابره.”
در نگاه امیرالمومنین رعایت حقوق همه افراد یک ضرورت است و تخطی از آن خشونت ورزی سیاسی است.
در ادامه خطبه 216 چنین فرمود «حق الرعیه علی الوالی فریضة فرضها الله سبحانه لکل علی کل»
و حقوق تک تک افراد جامعه مانند حق خود «والی» نسبت به جامعه است: «لکم علیّ من الحق مثل الذی لی علیکم …»
و از کلمه «مثل الذی» می یابیم که اگر مخالفت با ولایت می تواند مجوز برخوردهای جدی به خاطی باشد، ضدیت والی هم با حقوق حقه افراد نیز شایسته عکس العمل مناسب از سوی همان افراد خواهد بود.
از این نمونه ها بالاتر خشونت ورزی افراطی در برابر دشمن است در آنجا که امام علی (ع) حقوق دشمن مسلح را مورد مداقه قرار داد و طبق نقل شیخ مفید در کتاب الجمل فرمود: «به آنانکه در مقابل تان نیستند شمشیر و تیر رها نکنید، بر مجروحان حمله ور نشوید اسرار آن را بر ملاء نکنید و از مثله کردن بپرهیزید.»
از جمله خشونت ورزی های قبیحِ سیاسی؛ "تهدید به اخراج از کشور" است که این خشونت زشت سیاسی در ردیف رفتار فرعون در قرآن ذکر شده!
در سوره اعراف میفرماید؛ “قَالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّکَ یَا شُعَیْبُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَکَ مِنْ قَرْیَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَا؛ –
سران قومش که تکبر می‌ورزیدند، گفتند: «ای شعیب، یا تو و کسانی را که با تو ایمان آورده‌اند، از شهر خودمان بیرون خواهیم کرد؛ یا به کیش ما برگردید.»
نه تنها ضرب و شتم مخالفین سیاسی از موارد روشن خشونت ورزیِ سیاسی است ، حتی گزارش نویسی بر علیه افراد از پست ترین رفتار سیاسی یک فرد و یا گروه بر علیه دیگری است.
امام صادق (ع) فرمود: «هر کس بر ضرر مؤمن حکایتی نقل کند و مقصودش این باشد که او را چرکین کند و آبروی او را بریزد، تا از چشم مردم بیافتد؛ خدا او را از بستگی خود براند و به بستگی با شیطان بکشاند و شیطان نیز او را نپذیرد. ؛ – من رَوی عَلی مُؤْمنٍ رِوایةً یریدُ بِها شَینهُ وَهَدْمَ مُروُئَتهِ لِیَسْقُطَ مِنْ اَعْینُ النّاسِ»
مدارا به جای خشونت
امام سجاد (ع) برای کسانی که می‌خواهند از خشونت و انواع آن مبرا باشند یک الگوی واقعی است.
به این نمونه توجه کنید؛ حسن بن حسن پسر عموی امام سجاد (ع) است و در یک جریانی به شدت به مخالفت با امام برخاست و اهانت نمود! امام بدون هیچ برخوردتندی، شبانه به خانه او را رفت و او را مورد محبت قرار داد.
این روش امام زین العابدین چنان موثر بود که همان شبانه حسن به حسن پشت سر امام راه افتاد و عذرخواه بود.
دومین نگرانی امام سجاد؛ افشاگری اسرار مردم
در دو بخش افشاگری در مورد اسرار مذهبی و دینی ، و افشاگری در مورد مسائل اخلاقی و ورود به حریم شخصی افراد.
افشای اسرار عقیدتی
متاسفانه امروزه این مسئله را داریم که آبروی یکدیگر را می‌ریزیم. گاهی این افشاگری در مباحث اخلاقی و گاهی در مباحث عقیدتی است.
در مباحث عقیدتی موظف هستیم عقاید خود را حفظ کنیم، اما باید مواظب باشیم در جایی که ممکن است دین و مکتب مورد اهانت قرار بگیرد، آنجا مطرح نکنیم.
امروزه برخی از گویندگان معجزاتی را از ائمه نقل میکنند که موجب میشود از سوی عده‌ای استهزاء شود، جا دارد از این خطیبان و مداحان سوال کنیم؛ پس آن کتمانی که ائمه (ع) ما را به آن دستور فرموده اند، کجا رفته است؟
در روایات متعددی به این موضوع پرداخته شده که خلاصه همه آنها این است آنچه موجبات و زمینه استهزاء و یا آسیب به آبروی و انکار امامان (ع) میشود، نباید مطرح شود.
امام صادق ع فرمود: “کسی که حدیث ما را به زیانمان فاش سازد، به منزله کسی است که حقّ ما را انکار کند. ؛- امَن أذاعَ علَینا حَدیثَنا فهُو بمَنزِلَةِ مَن جَحَدَنا حَقَّنا.”
و در روایت دیگر فرمود: “کسی که حدیث ما را فاش کند، ما را به خطا نکشته، بلکه عمدا کشته است.؛- ما قَتَلَنا مَن أذاعَ حَدیثَنا قَتلَ خَطَأٍ و لکنْ قَتَلَنا قَتلَ عَمدٍ.”
ورود به حریم خصوصی و افشای اسرار مردم
مهم این حقیقت است که از سنت های خداست که فرجام افشاگر اسرار حریم خصوصی مردم ، خود به افشا شدن گرفتار میشود و آبرویش خواهد رفت! حال یا آبرویش مستقیم ریخته میشود و یا بوسیله آبروریزی فرزند و یا نزدیکانش ، آبرو و شخصیت اش نابود میشود!
این معنا در کلام رسول الله (ص) بصورت واضح آمده است که فرمود: “دنبال اسرار مردمان برای صدمه به آبروی آنان نباشید چراکه اگر چنین باشید خدا اسرار شما گرچه بسیار مخفی باشد علنی خواهد نمود؛ – لا تطلبوا عثرات المؤمنین فإن من تتبع عثرات أخیه تتبع الله عثراته ومن تتبع الله عثراته یفضحه ولو فی جوف بیته.”
امام سجاد (ع) و درس دوری از افشاگری
امام سجاد در دعای 37 صحیفه با زبان دعا درس دوری افشاگری و دست بردن در حریم خصوصی انسانها وحفظ پرده اسرار مردم را میدهد؛ “اللَّهُمَّ لَک الْحَمْدُ عَلَی سِتْرِک بَعْدَ عِلْمِک، وَ مُعَافَاتِک بَعْدَ خُبْرِک، فَکلُّنَا قَدِ اقْتَرَفَ الْعَائِبَةَ فَلَمْ تَشْهَرْهُ، وَ ارْتَکبَ الْفَاحِشَةَ فَلَمْ تَفْضَحْهُ، وَ تَسَتَّرَ بِالْمَسَاوِئِ فَلَمْ تَدْلُلْ عَلَیهِ…فَاجْعَلْ مَا سَتَرْتَ مِنَ الْعَوْرَةِ، وَ أَخْفَیتَ مِنَ الدَّخِیلَةِ، وَاعِظاً لَنَا، وَ زَاجِراً عَنْ سُوءِ الْخُلُقِ، وَ اقْتِرَافِ الْخَطِیئَةِ، وَ سَعْیاً إِلَی التَّوْبَةِ الْمَاحِیةِ، وَ الطَّرِیقِ الْمَحْمُودَةِ وَ قَرِّبِ الْوَقْتَ فِیهِ، وَ لَا تَسُمْنَا الْغَفْلَةَ عَنْک، إِنَّا إِلَیک رَاغِبُونَ، وَ مِنَ الذُّنُوبِ تَائِبُونَ…”
پس این پوشاندن عیب‌ها، و پنهان نگاه‌داشتن فسادها را برای ما پنددهنده و بازدارنده‌ای از بدخویی و ارتکاب معصیت، و وسیله پیمودن راه توبه‌ای که گناه را می‌زداید، و آن راهی که پسندیده است قرار ده، و زمان پیمودن این راه را نزدیک ساز، و ما را گرفتار غفلت از خود مکن، زیرا که ما به سوی تو مایل، و از معصیت تائبیم.
خداوندا سپاس تو را که می‌دانی و پرده می‌پوشی، و آگاهی و در می‌گذری، زیرا هر کدام از ما به ارتکاب زشتی‌ها برخاسته و رسوایش ننمودی، و به اعمال ناروا دست زده و او را مفتضح نکردی، و در پنهانی بدی‌ها مرتکب شده و تو سرّش را فاش ننمودی.”
امید است روزی در پیش روی داشته باشیم که در جوامع بشری هیچ گونه خشنونت و بی پروایی دیده شود و خصوصا جامعه دینی و حکومت های دینی از این چالش های بزرگ اخلاقی دور باشند. ان شاءالله.
مطلب دیگری از این نویسنده با موضوع «شرور در الهیات سیاسی» را اینجا بخوانید.
/منبع: شفقنا