با مفهوم عاشورای معرفت‌زا فاصله داریم

سیدجواد میری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در رابطه با مفهوم عاشورا و تأثیرات آن بر جامعه بیان کرد: عاشورا ذیل یک نظام معنایی به نام تشیع قرار دارد؛ تشیعی که از مناظر مختلف فلسفی، فقهی، عرفانی، علمی و مداحانه می‌توان به آن نگریست و هر کدام از این مناظر در دوره‌ای نسبت به دیگر مناظر ترجیح داده شده است.

میری با بیان اینکه هرچه جلوتر برویم، رویکرد ظاهرگرایانه در جامعه حاکم می‌شود، تصریح کرد: در این مقام می‌توان سه رویکرد را مورد توجه قرارداد؛ رویکرد «شعورگرایانه» که آگاهی و معرفتی را نسبت به نظام معنایی عاشورا القا می‌کند تا به وسیله آن آگاهی بتوان هدف را انتخاب کرد.

این محقق رویکرد دوم را «احیای شعائر» دانست و افزود: این رویکرد غیر از شعور است؛ یعنی کل نظام‌های معنایی بسیج می‌شوند تا شعائر را برپا کنند بدون اینکه به خود شعائر توجه کنیم که آگاهی می‌دهد یا خیر؛ در واقع تنها اقامه شعائر هدف است.

رویکرد سومی که میری به آن توجه داد «شعارگرایانه» بود که در تبیین آن گفت: از نظر بنده این رویکرد؛ تقلیل‌یافته‌ترین فرم از فهم دین است و به جای آنکه شعور و شعائر را مد نظر قرار دهد بر شعار تأکید می‌کند؛ در این رویکرد؛ چیز دیگری را فرض می‌کنیم و برای آنکه به آن ثابت کنیم که هویت‌مان چیست، شعارهایی را مطرح می‌کنیم و این شعارها تابلوی هویت جمعی ما می‌شود که در مقابل دیگری قرار گرفته که ممکن است آن دیگری هر کسی باشد.

وی افزود: این‌که آیا این شعارها ما را به جایی خواهد رساند و به ما آگاهی می‌دهد یا نه، مدنظر نخواهد بود، در حالی که در رویکرد شعوری هدف این است که آگاهی را بالا ببریم و دارای یک طیف خاصی است.

این پژوهشگر در پاسخ به این پرسش که در جامعه تشیع رویکردهای فکری نسبت به مسئله عاشورا وجود دارد یا خیر؟ تصریح کرد: در این زمینه در جامعه معاصر نسبت به فهم مسئله عاشورا هشت رویکرد کلان را می‌توان برشمرد؛ رویکرد شهیدصدر، امام موسی صدر، شریعتی، شهید مطهری، علامه جعفری، صالحی نجف‌آبادی، سیدجعفر شهیدی و آیت‌الله مکارم شیرازی.

میری گفت: این هشت رویکرد موازی در جامعه معاصر و در نظام تشیع نسبت به پدیده عاشورا است که این پدیده‌‌ را از منظر‌های مختلف بررسی کرده‌اند و بین‌ آن‌ها تفاوت‌هایی وجود دارد و هر کدام از منظری خاص با نقاط مشترکی هستند. آیا جامعه با این رویکرد‌ها در حال حرکت است؟

آیا جامعه با این رویکرد‌ها در حال حرکت است؟ پرسش دیگری بود که عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تبیین آن گفت: از نظر بنده در حال حاضر رویکرد ما در رسانه‌ پمپاژ تشیع مداحانه است و اساسا نظام معنایی عاشورا را به یک سری از گزاره‌ها تقلیل داده‌ایم و این گزار‌ه‌ها معمولا از مقوله افزایش هیجان هستند، بدون این‌که مدلول‌های معنایی داشته باشند و بتوانند فهمی را برسانند.

میری بیان کرد: در جامعه معاصر اساسا به صورتی سبک‌های شعاری پمپاژ می‌شود به گونه‌ای که فرصت تفکر درباره واقعه عاشورا نیست و در یک کارناوال جمعی غرق شده‌ است؛ در حالی که اولین درسی که ما از عاشورا می‌گیریم، فرصت تأمل است، اما در حال حاضر این درس را از کدام‌ هیئت مذهبی می‌توانیم بدست آوریم و فکر کنیم که چرا واقعه عاشورا رخ داده؟

جواد میری با تأکید بر اینکه در هیچ حال نباید انصاف و جوانمردی و بزرگ منشی را زیر پاگذاشت، افزود: جامعه‌ای ایده‌آل است که شخصیت افراد در آن خرد نشود، در حالی که در روابط امروز، غش و دورویی موج می‌زند. به جای این‌که در مراسم ‌عزاداری فریاد بزنیم که آیا رفتار و کردار ما حسینی است؟ اما...

وی در فقره پایانی سخنان خود در تشریح این پرسش که عزاداری‌های ما تا چه اندازه معرفت‌زاست؟ گفت: در جامعه‌ای که فقر و شکاف طبقاتی وجود دارد اگر بر تمام دیوارهای آن آیه‌های قرآن را بنویسند، این جامعه قرآنی نیست؛ چرا که هر کار، قانون خاص خود را دارد که با تفکر می‌توانیم به این دست یابیم و این فرایند، فرایندی است که از دوره قاجاریه شکل گرفته و به مفهوم عاشورا بیان شده است که این مفهوم از نظر علما با این رخداد‌هایی که در جامعه امروز شکل گرفته است، بسیار فاصله دارد.