۵ ویژگی عباد صالح خداوند در قرآن کریم/ معرفی مقام «صلوح»

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) هرکدام از ادعیه روزانه ماه مبارک رمضان حاوی مضامین و فرازهایی قرآنی بسیاری است که برای درک و فهم آنها نیازمند مراجعه به قرآن کریم خواهیم بود. در دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان می‌خوانیم: اللهمّ اجْعَلْنی فیهِ من المُسْتَغْفرینَ واجْعَلْنی فیهِ من عِبادَکَ الصّالحینَ القانِتین واجْعَلْنی فیهِ من اوْلیائِکَ المُقَرّبینَ بِرَأفَتِکَ یا ارْحَمَ الرّاحِمین. در دعای امروز، از خداوند مسئلت می‌داریم که ما را جزء عباد صالحین « واجْعَلْنی فیهِ من عِبادَکَ الصّالحینَ» قرار دهد. اما عباد صالحین چه کسانی هستند و چگونه می‌توان به این جایگاه دست یافت؟

در آیات مختلف قرآن کریم درباره صالحین سخن گفته شده است. ابتدا باید ببینیم معنای «صالح» چیست. از نظر عرفان اسلامی یکی از مراتب اکمال نفس انسان، به تعبیر قرآن کریم رسیدن به مقام «صلوح» است. این مقام، چنانکه از آیات قرآن برداشت می‌شود برتر از مقام «خلوص» است. حضرت یوسف(ع) با آنکه به نصّ قرآن از مخلصین بوده است: انَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصِینَ (سوره12 آیه24)، اما در مقام دعا از خداوند طلب مقام لحوق به صالحین را نموده است و عرض مى‏کند: انْتَ وَلیِّى فِى الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ تَوَفَّنى مُسْلِما وَ الْحِقْنِى بِالصَّالِحینَ (سوره12 آیه 101). بنابراین آن حضرت در دنیا به مقام صلوح نرسیده بود لهذا دعا مى‏کند که پس از مرگ این لحوق حاصل شود. همچنین خداوند متعال درباره حضرت ابراهیم(ع) می‌فرماید: وَ لَقَدِ اصْطَفَیْناهُ فِى الدُّنْیَا وَ انَّهُ فِى الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحینَ (سوره2 آیه 130) یعنی خداوند این دعاى حضرت ابراهیم را در دنیا اجابت ننمود بلکه تحقّق آن را در آخرت وعده فرمود.

باید دانست که این مرتبه از صلاح که انبیاى سلف آرزوى آن را داشتند غیر از صلاحى است که به نصّ آیه کریمه به آن حضرت و اولاد آن حضرت داده شده است. چراکه از آیه: «وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ نَافِلَةً وَکُلًّا جَعَلْنَا صَالِحِینَ (سوره 21 آیه 72): و اسحاق و یعقوب را [به عنوان نعمتى] افزون به او بخشودیم و همه را از صالحین قرار دادیم» برمی‌آید که همه انبیا از جمله خود حضرت ابراهیم این جایگاه را دارا بوده‌اند و در عین حال از خداوند متعال تقاضاى رسیدن به مقام صلاح دارند. پس روشن می‌شود که این صلاح بسیار عالى‏تر و بالاتر است.

نکته مهم این که میان عمل صالح و انسان صالح تفاوت است. علامه تهرانی در توضیح این موضوع در رساله لب‌اللباب می‌نویسد: «خداوند تعالى در قرآن کریم صلاح را در بعضى از مواضع استناد به عمل داده است کقوله تعالى: مَنْ عَمِلَ صالِح، یا: عَمِلَ عَمَلا صالِح، یا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ و در بعضى از مواضع آن را استناد به ذات انسان داده است کقوله تعالى: إنَّهُ مِنَ الصّالِحینَ یا: وَ صالِحُ الْمُؤْمِنینَ.»

اما ویژگی صالحین کدام است؟ در دو آیه‌ی: یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَأُولَئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ(سوره3 آیه 114) وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ (ایه9 سوره 29)، 5 صفت برای صالحین ذکر شده است. این 5 صفت عبارتند از ایمان به خدا و آخرت، امر به معروف، نهی از منکر، مسارعت در خیرات و انجام اعمال صالح. تبیین هرکدام از این 5 مفهوم نیازمند فرصتی جداگانه است.

نکته آخر: شاید این پرسش ایجاد شود که آیا دسترسی به مقامی که انبیای الهی رسیدن به آن را از خداوند متعال تقاضا می‌کنند و البته این دعا در حق برخی از ایشان مستجاب نمی‌شود برای ما نیز ممکن است. اصلا چرا ما باید رسیدن به چنین جایگاهی را از خداوند متعال درخواست نماییم، جایگاهی که دستیابی به آن غیر ممکن می‌نماید و می‌دانیم که به آن نخواهیم رسید. پاسخ این پرسش این است که از آیه: «إِنَّ وَلِیِّیَ اللَّهُ الَّذِی نَزَّلَ الْکِتَابَ وَهُوَ یَتَوَلَّى الصَّالِحِینَ (سوره7 آیه 196): بى‏ تردید سرور من آن خدایى است که قرآن را فرو فرستاده و همو ولی صالحین است» روشن می‌شود نه تنها پیامبر اکرم(ص) به این جایگاه دست یافته بودند بلکه در آن دوران، افرادی دیگر ی نیز وجود داشته‌اند که به این مقام رسیده بودند و خداوند ولایت آنها را عهده دار بوده است. لذا اصل دستیابی به این مقام امری ناممکن نخواهد بود.

علامه طهرانی پیام‌های این آیه را چنین بر می‌شمارد: اوّلا پیامبر اکرم(ص) در این آیه اثبات ولایت مطلقه حضرت احدیّت را براى خود نموده سپس می‌‏فرماید که ولىّ من آن کسى است که تولّى امور صالحین را می‌نماید، پس معلوم می‌‏شود که در آن زمان افرادى از مخلصین به مقام صلوح می‌‏زیسته ‏اند و پروردگار متولّى امور ایشان بوده است. بنابر آنچه ذکر شد معلوم می‌‏شود که سرّ دعاى انبیاء سلف و توسّل آنها به خمسه آل طهارت یا به ائمّه طاهرین چه بوده و علوّ رتبت مقام صلوح در آنان تا چه سرحدّى است که مانند حضرت ابراهیم پیغمبرى لحوق خود را به آنها از خدا می‌خواهد.»