بیماری های قلبی در سالمندی

دکتر نسرین عاقلی؛‌ متخصص تغذیه

استرس‌های طولانی و تغییرات زیستی در طول زمان کارکرد قلب را دچار اختلال می‌کند.

دیواره داخلی رگ‌ها ضخیم می‌شود و موجب توسعه جراحات داخل رگ و یا رسوب مواد در دیواره رگ‌ها می‌شود.

با افزایش سن ضربان‌های نا بجا و مکرر قلب افزایش می‌یابد. نا منظمی ضربان، خون رسانی را به اعضای مختلف از جمله خود قلب مشکل می‌کند.

کم شدن خون رسانی به قلب موجب درد در قفسه سینه یا آنژین صدری و یا تنگی نفس می‌گردد.

در مواردی که حادتر باشد، ممکن است رگ پاره شده و پلاک یا رسوب حرکت کرده، موجب انسداد سایر رگ‌ها شود و باعث حمله قلبی گردد.

گرفتگی ممکن است در رگ‌های باریک‌تر مانند پاها یا عضلات نیز اتفاق بیفتد. نرسیدن خون به مغز موجب سکته مغزی می‌شود.

همانطور که اشاره شد، یکی از عوارض مربوط به پیری سفت شدن تدریجی رگ‌ها است که آرتریوسکلروز یا تصلب شرائین نامیده می‌شود.

پرفشاری خون به سفتی رگ‌ها کمک می‌کند. تشکیل رسوب چربی و کلسیم روی رگ‌های سفت شده که تشکیل پلاک آتروم را می‌دهد، مربوط به غذا (کلسترول و چربیهای جامد) می‌باشد که باید با استفاده از رژیم غذایی مناسب از آن جلوگیری نمود.

در مردان میزان کلسترول خون تا سن 60 سالگی به حداکثر مقدار خود می‌رسد. در زنان کلسترول و کلسترول LDL تا سن 70 سالگی بالا می‌رود.

ازدیاد چربی‌های خون که به علت داشتن زمینه ارثی همراه با تغذیه نادرست و نداشتن فعالیت بدنی به وجود می‌آید، از مهم‌ترین عوارض بیماری‌های قلبی- عروقی می‌باشد.

مطالعات اپیدمیولوژیکی نشان داده که فعالیت فیزیکی به مدت 30 دقیقه در روز، عوارض قلبی را کاهش می‌دهد.

ازدیاد چربی‌های خون انواع مختلف دارد ولی در انواعی که در سالمندان مشاهده می‌شود یا فقط کلسترول زیاد است و یا هم کلسترول و هم تری‌گلیسریدها بالا هستند.

در نوعی از این بیماری که فقط کلسترول بالا است. تری گلیسریدها طبیعی هستند.

در این گروه از بیماران رژیم غذایی تأثیر زیادی در پائین آوردن کلسترول ندارد و باید از داروهایی که مانع از ساخته شدن کلسترول می‌شوند، مانند سیموستاتین، آتوروستاتین و مانند آنها استفاده کرد.

در انواعی که در آنها هم کلسترول و همتری گلیسریدها به مقدار کمی بالا هستند و علت ثانوی دارند.

کاهش وزن، پیاده روی و ورزش روی میزان کلسترول و به خصوصتریگلیسریدهای خون تأثیر گذاشته و آنها را پائین می‌آورد.

این بیماران باید رژیم غذایی خاص داشته و از مصرف کره، روغن حیوانی، روغن جامد و غذاهای سرخ شده و دارای کلسترول، تا حد زیادی خودداری کنند.

در موارد زیادی لازم است که هم زمان با رژیم از دارو نیز استفاده شود.

الف) انواع کلسترول خون

کلسترول LDL که باعث رسوب چربی در رگها می‌شود و کلسترول بد نامیده می‌شود.

مقدار آن نباید از 130 میلیگرم در صد میلی‌لیتر خون تجاوز کند.

کلسترول HDL که ضد بیماری‌های قلبی نامیده شده و کلسترول خوب نام دارد.

نباید از 40 میلی‌گرم در صد میلی‌لیتر خون کمتر باشد نسبت بین کلسترول LDL به کلسترول HDL نباید از 2/3 بیشتر باشد.

کم تحرکی، وزن زیاد و تری‌گلیسرید بالا (بیشتر از 150) باعث می‌شود تا کلسترول HDL کاهش یابد.

در افراد دیابتی و هم چنین در افرادی که در اعمال هورمون‌های تیروئید آنها اختلال وجود دارد، چربی‌های خون بالا می‌رود.

در کسانی که چربی خون بالا دارند، چربی‌ها در رگ‌ها رسوب کرده و باعث گرفتگی رگ‌ها می‌شوند و حتی ممکن است در خارج رگ‌ها و به صورت برجستگی‌هایی در نقاط مختلف مانند روی بند انگشتان، پشت پا، روی پلک چشم و سایر نقاط رسوب کنند.

کم تحرکی نیز از عوامل بسیار مهم در توسعه بیماری‌های قلبی- عروقی است. حتی 30 دقیقه ورزش و پیاده‌روی میتواند نقش مؤثری داشته باشد.

از عوامل خطر دیگر، افزایش هموسیستئین خون است. این جسم به طور طبیعی به عنوان یک جسم حد واسط، در حین عمل تبدیل اسید آمینه متیونین به سیستئین به وجود می‌آید.

چنانچه کمبود اسید فولیک و ویتامین‌های 6B ,12B وجود داشته باشد، این تبدیل به خوبی انجام نشده و هموسیستئین درخون افزایش می‌یابد.

مطالعات نشان داده که کاهش 25 درصد هموسیستئین با کاهش 10 در صدی بیماری‌های قلبی و کاهش 20 در صدی سکته‌های مغزی همراه است.

وقتی چند عامل خطر با هم وجود داشته باشند، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی چند برابر می‌شود.

تحقیقات نشان داده که ارتباطی بین بیماری‌های قلبی و ابتلا به ذات الریه و هلیکوباکتر پیلوری (موجب بیماری گوارشی می‌شود)، وجود دارد.

همچنین عقیده دارند که تولد با وزن کم و داشتن وزن کم در دوران کودکی، خطر ابتلا به پرفشاری خون، دیابت، سکته‌های قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد.

ب) توصیه‌های تغذیه‌ای برای افراد مبتلا به ازدیاد چربی‌های خون

چنانچه شخص اضافه وزن داشته باشد، باید به وزن مطلوب برسد و مهم‌تر این که آن را حفظ نماید.

در سالمندان باید فقط 25 درصد انرژی دریافتی از چربی‌ها باشد و اسیدهای چرب اشباع کمتر از 7 در صد انرژی دریافتی را تشکیل دهد و کلسترول دریافتی روزانه 200 میلی‌گرم باشد.

لازم به یادآوری است که زرده یک عدد تخم‌مرغ دارای 225 میلی‌گرم کلسترول است.

اسیدهای چربی که دارای 16-12 کربن هستند و اسیدهای چرب ترانس که در روغن‌های جامد وجود دارند، تری‌گلیسریدها و کلسترول را بالا می‌برند، لخته شدن خون را تشدید می‌کنند و حساسیت به انسولین را کاهش داده و موجب مقاومت به انسولین می‌شود.

اسیدهای چرب امگا 6، کلسترول LDL را کاهش و کلسترول HDL را نیز کاهش می‌دهد.

اسیدهای چرب تک اشباعی موجود در روغن زیتون، کلسترول LDL را کاهش می‌دهد ولی کلسترول HDL را کاهش نمی‌دهد.

اسیدهای چرب امگا 3 با زنجیر کوتاه که در آجیل یافت می‌شود و اسیدهای چرب امگا 3 با زنجیر بلند که در ماهی‌های چرب وجود دارد، سکته قلبی را کاهش می‌دهد.

مطالعات نشان می‌دهند که دریافت روغن ماهی به صورت کپسول، دارای اثرات منفی است.

در گوشت و شیر نشخوارکنندگان، اسید چربی وجود دارد به اسم اسید لینولئیک کونژوگه (CLA) که ایزومر اسید لینولئیک است.

این اسید چرب، چربی‌های خون را به طرف طبیعی شدن می‌برد ولی مصرف زیاد آن باعث مقاومت به انسولین می‌شود. 

موادی مانند کره، دنبه، شیر و لبنیات پرچرب، سس مایونز، کالباس، سوسیس، گوشت‌های چرب، چیپس، سیب زمینی سرخ شده، شیرینی‌های خامه‌دار، روغن‌های نباتی جامد و حیوانی نباید مصرف شوند.

برای افرادی که ازدیاد چربی دارند، مصرف حد اکثر یک عدد تخم مرغ  کامل در هفته مجاز است.

مواد قندی نیز نباید زیاد مصرف شوند، زیرا تری‌گلیسریدها را بالا می‌برند.

علاوه بر مواد قندی، مصرف سیگار، الکل، بالا بودن قند خون ناشتا، بالا بودن انسولین خون و بالا بودن نسبت دور کمر به دور باسن، همه در بالا بردن تری گلیسریدها تأثیر دارند.

مصرف نمک باید بسته به شدت بیماری و پرفشاری خون محدود باشد.

مصرف روزانه میوه‌ها و سبزی‌ها جهت تأمین فیبر ضروری است. با مصرف سه تا چهار عدد میوه و مصرف یک بشقاب متوسط سالاد  یا سبزی خوردن و مقداری سبزیجات پخته در روز فیبر مورد نیاز تأمین می‌شود.

مطالعه‌ای که روی سالمندان بالای 60 سال در مورد مصرف نان‌های سبوس‌دار انجام گرفته، نشان می‌دهد که با کاهش بیماری‌های قلبی ارتباط داشته است.

غلات سبوسدار علاوه بر داشتن فیبر، دارای ویتامین E، نشاسته مقاوم و استرول‌ها هستند که چربی‌ها را کاهش و همچنین حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهند.

این نوع غلات دارای نمایه گلیسمی کمتری نیز هستند. مصرف آب کافی را نیز نباید فراموش کرد.

مطالعات نشان داده که پیروی از رژیم مدیترانه‌ای، بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.

این رژیم که سرشار از میوه، سبزی، غلات با سبوس، ماهی، مرغ، حبوبات و سویا است، کاهش بیماری‌های قلبی، کاهش کلسترول LDL  و افزایش کلسترول HDL را در بر دارد.

رژیم غنی از سبزی، میوه، آجیل، غلات کامل و غذاهای کم چرب، فشار خون و هموسیستئین که از عوامل خطر بیماری‌های قلبی است را نیز کاهش می‌دهد.

آجیل که شامل موادی مانند، گردو، بادام، پسته و فندق است، کلسترول LDL را کاهش و کلسترول HDL را افزایش می‌دهد.

علاوه بر این دارای منیزیم، مس، پتاسیم، اسید فولیک، فیبر و ویتامین E می‌باشد.

چربی آنها از نوع غیر اشباع با یک و چند پیوند دوگانه است.

پیشنهاد می‌شود، حداقل 2 بار در هفته آجیل بدون نمک مصرف شوند. نباید فراموش کرد که مصرف زیاد آنها باعث چاقی می‌شود.

مقدار هر کدام از این مواد مصرفی باید بر اساس اندازه شخص و نتایج آزمایشات کاملاً محاسبه شود و رژیم غذایی باید توسط متخصص برای هر فرد تنظیم گردد.