استاد مطهری در کتاب نبوت، مشخصات چهارگانه ای را به شرح زیر برای وحی انبیا بیان می کند:
الف) درونی بودن
پیامبران وحی را از طریق باطن و درون تلقی می کردند نه از راه حواس ظاهری. لذا پیامبر اکرم(ص) در اغلب موارد که وحی بر ایشان نازل می شد، حواسش تعطیل می شد، حالتی غش مانند به او دست می داد، به طوری که در ظاهر به خود نبود و سنگین می شد و بعد عرق می کرد. قرآن هم می فرماید: «نزل به الروح الامین علی قلبک».[33]
ب) معلم داشتن
بدین معناست که از قوه ای یا چیزی تعلیم می گرفته است. پس وقتی گفته می شود «بیرونی نیست»، یعنی از راه حواس نیست، از موجودی که در طبیعت به آن معلم بشری می گویند نیست. یا از تجربه و آزمایش نیست، نه اینکه اساساً هیچ معلمی ندارد. معلم آن خداست: «الم یجدک یتیماً فأوی و وجدک ضالاً فهدی و وجدک علائلاً فاغنی»؛[34] «ماکنت تعلمها انت و لاقومک»؛[35] «و علمّک ما لم تکن تعلم».[36]
ج) استشعار
مشخصة سوم، استشعار انبیا به حالت خودشان بود. پیامبر در حالی که وحی را از خداوند اخذ می کند، مستشعر است که از جایی دیگر، دریافت می کند و لذا پیامبر(ص) همیشه بیم داشت که آنچه می گیرد از ذهنش محو شود و به همین خاطر مرتب تکرار می کرد، که آیه نازل شد چنین کاری نکن «ولاتعجل بالقرآن من قبل آن یقضی الیک».[37] در آیه دیگر آمد: «سنقرئک فلاتنسی»[38] و تضمین شد که پیامبر مبتلا به فراموشی نخواهد شد.
د) ادراک واسطه وحی
پیامبران معمولاً وحی را با واسطه دریافت می کردند، نه مستقیم از خدا: «نزل به الروح الامین» که منظور جبرئیل است. ولی در غرائز و الهامات فردی این چیزها دیگر درکار نیست و کسی احساس و درک نمی کند، در حالی که وقتی پیامبر وحی را از طریق واسطه تلقی می کند، مستشعر به آن وسیله هم هست.[39]
پی نوشتها:
32. 33. شعراء: 193.
34. ضحی: 68
35. هود: 49.
36. نساء: 311.
37. طه: 114.
38. اعلی: 6.
39. نبوت، ص83 84.
[i] مجلات -> طلوع -> تابستان 1386، شماره 22
