تخمدان‌ها، دو عضو کوچک واقع در دو سمت رحم در بدن زن هستند. آنها هورمون‌هایی به نام استروژن تولید می‌کنند که مسبب قاعدگی است. هر ماه، تخمدان‌ها یک تخم کوچک آزاد می‌سازند. این تخمک مسیری را به سمت پایین و به سوی لوله فالوپی طی می‌کند تا به شکل بالقوه بارور شود. این چرخه آزادسازی تخم را تخمک‌گذاری می‌نامند.
چه عواملی باعث بروز کیست‌های تخمدانی می‌شوند؟
کیست‌ها، کیسه‌های سرشار از مایع‌اند که می‌توانند در تخمدان‌ها شکل بگیرند. آنها بسیار شایع هستند. از طرفی شکل‌گیری کیست‌ها در سال‌های باروری مسئله‌ای عادی تلقی می‌شود.
کیست‌های تخمدانی انواع متعدد و مختلفی دارند. شایع‌ترین آنها کیست عملکردی یا فعال است. شکل‌گیری آن زمانی رخ می‌دهد که تخمک آزاد نشده باشد و یا کیسه – یا همان فولیکول – که در آن تخمک شکل می‌گیرد بعد از آزادسازی تخمک از بین نرود. انواع دیگر کیست‌ها به شرح زیر است:
تخمدان پلیکیستیک؛ در سندروم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) فولیکول‌هایی که در آن تخمک‌ها به طور طبیعی بارور می‌شوند، نمی‌توانند باز شده و در نتیجه کیست‌ها شکل می‌گیرند.
اندومتریوز؛ در زنانی که دچار اندومتریوز هستند، بافت‌های جداره رحمی در سایر نقاط بدن رشد می‌کند که تخمدان‌ها را هم در بر می‌گیرد. این مسئله بسیار دردناک بوده و می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد.
کیست‌های آدنوما؛ این کیست‌ها از بیرونِ سلول‌ها و بر روی سطح تخمدان شکل می‌گیرد. اغلب آنها سرشار از مایعات هستند.
کیست‌های درموئید؛ این نوع کیست‌ها حاوی بافت‌هایی شبیه به آن چیزی است که در سایر نقاط بدن از جمله پوست، مو و دندان‌ها دیده می‌شود.
چه عواملی باعث بروز تومورهای تخمدانی می‌شوند؟
تومورها می‌توانند در تخمدان‌ها ایجاد شوند، درست مثل وقتی که در سایر نقاط بدن ایجاد می‌شوند. اگر این تومورها غیرسرطانی باشند، به آنها تومورهای خوش‌خیم گفته می‌شود. اگر تومورها سرطانی باشند، به آنها تومورهای بدخیم گفته می‌شود. انواع تومورهای تخمدانی عبارتند از:
-تومورهای سلولی اپیتلیال؛ که از سلول‌هایی بر سطح تخمدان‌ها آغاز می‌شود. این نوع تومورها، شایع‌ترین نوع تومورهای تخمدانی هستند.
-تومورهای سلولی زایا؛ که از سلول‌هایی آغاز می‌شود که تخمک‌ها را می‌سازند. آنها می‌توانند خوش‌خیم یا سرطانی باشند اما اکثرشان خوش‌خیم‌اند.
-تومورهای استرومال؛ که از سلول‌هایی نشأت می‌گیرد که هورمون‌های زنانه را تولید می‌کنند.
پزشکان هنوز از این مسئله مطمئن نیستند که چه چیزی مسبب سرطان تخمدان است. با این حال، یک سری عوامل خطرزا را شناسایی کرده‌اند که عبارت است از:
-بالا رفتن سن (خصوصا زن‌هایی که در سنین یائسگی هستند)
-سیگار کشیدن
-چاقی
-نداشتن بچه یا شیرندادن به آن (با این حال، استفاده از قرص‌های ضدبارداری باعث کاهش این خطر می‌شود)
-استفاده از داروهای باروری (مانند کلومید)
-درمان از طریق جایگزین کردن هورمون
-سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان تخمدان، سینه یا روده بزرگ
علائم کیست‌ها و تومورهای تخمدانی چیست؟
در اغلب مواقع، کیست‌های تخمدانی هیچ علائمی به دنبال ندارند. شما متوجه این مسئله نخواهید شد که اصلا کیستی دارید تا زمانی که برای معاینه لگنی به متخصص مراجعه کنید. با این حال کیست‌های تخمدانی اگر رگ به رگ شوند، خونریزی کنند و یا پاره شوند می‌توانند مشکل‌ساز باشند.
اگر دچار هر یک از علائم زیر شدید، حتما باید به متخصص مراجعه کنید تا آنها را چک کند. علتش آن است که این علائم می‌تواند نشان‌دهنده وجود تومورهای تخمدانی باشد. سرطان تخمدان اغلب پیش از آنکه شناسایی شود در بدن منتشر خواهد شد.
علائم کیست‌ها و تومورهای تخمدانی عبارت است از:
-درد یا تورم در شکم
-مشکل در ادرار کردن یا احساس نیاز شدید و مکرر به ادرار
-درد آزاردهنده در کمر
-درد حین دخول جنسی
-قاعدگی دردناک و خونریزی شکمی
-اضافه‌وزن
-حالت تهوع و استفراغ
-کم‌اشتهایی، سیر شدن سریع
پزشکان چگونه کیست‌ها و تومورهای تخمدانی را تشخیص می‌دهند؟
پزشک متخصص زنان یا پزشکی که مرتبا به او سر می‌زنید ممکن است حین معاینه لگنی نوعی برجستگی یا غده را احساس کند. اکثر غده‌های تخمدانی خوش‌خیم‌اند، اما تعداد کمی از آنها ممکن است سرطانی باشند. به همین خاطر است که چک کردن مرتب غده‌ها اهمیت زیادی خواهد داشت. زنانی که در دوران بعد از یائسگی به سر می‌برند به طور خاصی باید تحت معاینه باشند؛ به این علت که خطر ابتلا به سرطان تخمدان در آنها بیشتر است.
آزمایشاتی که برای بررسی و ارزیابی کیست‌ها یا تومورهای تخمدانی انجام می‌شود عبارت است از:
-پرتوهای فراصوت؛ در این تست از امواج صوتی به منظور ایجاد تصویری از تخمدان‌ها استفاده می‌شود. این تصویر به پزشک کمک خواهد کرد تا بتواند اندازه و جای کیست و تومور را تشخیص دهد.
-سایر تست‌های تصویربرداری؛ توموگرافی رایانه‌ای (CT)، آزمایش ام‌آر‌آی و توموگرافی با گسیل پوزیترون (PET) اسکن‌های تصویری پرجزئیاتی هستند. پزشک می‌تواند از آنها به منظور یافتن تومورهای تخمدانی استفاده کرده و ببیند آیا اصلا منتشر شده‌اند یا نه، و چگونه این اتفاق افتاده است.
-سطح هورمون‌ها؛ پزشک از آزمایش خون به منظور چک کردن سطح هورمون‌های مختلف بدن استفاده خواهد کرد. این هورمون‌ها شامل هورمون جسم زرد یا لوتئین‌کننده (LH) ، هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH)، استرادیول و تستسترون هستند.
-لاپاروسکوپی؛ این یک عمل جراحی است که برای درمان کیست‌های تخمدانی استفاده می‌شود. در این روش از یک ابزار باریک با یک چراغ کوچک استفاده می‌شود که آن را به داخل شکم هدایت می‌کنند. حین این جراحی، جراح می‌تواند کیست‌ها و تومورهایی را شناسایی کرده و بخش کوچکی از بافت را به منظور شناسایی سرطان جدا نماید. (بافت‌برداری)
-CA-125؛ اگر پزشک دریابد که غده‌ی شما ممکن است سرطانی باشد، آزمایش خون تجویز خواهد کرد تا پروتئینی به نام CA-125 را در صورت وجود در آن شناسایی کند. سطح این پروتئین ممکن است در برخی زنانی که سرطان تخمدان دارند بالاتر باشد. این تست به طور عمده در زنان بالای 35 سال استفاده می‌شود که خطر ابتلا به سرطان تخمدان در آنها کمی بیشتر خواهد بود.
اگر تشخیص پزشک سرطان تخمدان باشد، از نتایج آن برای تشخیص و تعیین سرطانی که در خارج از تخمدان‌ها منتشر شده است استفاده خواهد کرد. اگر چنین اتفاقی افتاده باشد، این نتایج را برای تعیین میزان انتشار آن هم بررسی خواهد کرد. این روش تشخیصی را «تعیین مرحله» می‌نامند.
نحوه درمان تومورها و کیست‌های تخمدانی
اکثر کیست‌های تخمدانی به خودیِ خود خوب می‌شوند. اگر هیچ نوع علائم آزاردهنده‌ای ندارید، خصوصا اگر تاکنون یائسه نشده‌اید، «انتظار آگاهانه» چیزی است که پزشک به شما پیشنهاد خواهد داد. اما اگر هر نوع تغییری در کیست‌های خود دیدید، باید هر یک تا سه ماه یک‌بار به پزشک مراجعه نمائید.
قرص‌های ضدبارداری باعث تسکین علائم کیست‌های تخمدانی خواهند شد. آنها از تخمک‌سازی پیشگیری کرده و می‌توانند خطر شکل‌گیری کیست‌های جدید را کاهش دهند.
اگر کیست‌ها به خودیِ خود خوب نشده، رشد کرده و یا منجر به درد شوند، یکی از گزینه‌های شما جراحی خواهد بود. دو نوع جراحی وجود دارد:
-لاپاروسکوپی که در آن از یک ابزار کوچک تلسکوپ‌مانند منور استفاده می‌شود. این ابزار برای برداشتن کیست‌ها به داخل شکم هدایت می‌شود. این روش بر روی کیست‌های کوچک‌تر هم جواب می‌دهد.
-لاپاروتومی شامل یک بُرش بزرگ‌تر در شکم است. پزشکان ترجیح می‌دهند از این روش برای کیست‌های بزرگ‌تر و تومورهای تخمدانی استفاده کنند. اگر تومورها سرطانی باشند، جراح بخش زیادی از تومور را تا حد امکان خارج خواهد ساخت. بر اساس این‌که سرطان تا چه میزان پخش شده باشد، پزشک می‌تواند تخمدان‌ها، رحم، لوله‌های رحمی، چادرینه –بافت چربی که روده‌ها را می‌پوشاند– و تقریبا رشته‌های لنفی را خارج سازد.
سایر روش‌های درمانی برای تومورهای سرطانی تخمدانی عبارت است از:
-شیمی‌درمانی؛ که طی آن دارو به شکل تزریقی یا خوراکی و یا به طور مستقیم به داخل شکم وارد می‌شود تا سلول‌های سرطانی را بکشد. از آنجایی که داروهای شیمی‌درمانی سلول‌های عادی را هم با سلول‌های سرطانی می‌کشند، بنابراین با عوارض جانبی از جمله حالت تهوع و استفراغ، ریزش مو، آسیب کلیه و افزایش میزان عفونت همراهند. این عوارض جانبی بعد از درمان خوب خواهد شد.
-پرتودرمانی؛ اشعه ایکس با انرژی زیاد می‌تواند سلول‌های سرطانی را کوچک کرده یا آنها را از بین ببرد. پرتودرمانی از خارج از بدن به آن وارد شده و یا در نزدیکی بدن و در مجاورت منطقه‌ای که تومور قرار دارد صورت می‌گیرد. این روش درمانی هم می‌تواند عوارض جانبی از جمله قرمزی پوست، حالت تهوع، اسهال یا خستگی را به همراه داشته باشد. پرتودرمانی در اغلب مواقع برای سرطان تخمدان استفاده نمی‌شود.
جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی ممکن است به صورت جداگانه یا با هم به کار گرفته شوند. امکان بازگشت تومورهای سرطانی تخمدان همیشه وجود دارد. اگر این اتفاق برایتان افتاد، باید جراحی‌های بیشتری انجام دهید و ممکن است به ترکیب این روش‌ها نیاز پیدا کنید.
منبع: webmd
