مؤلفه های امنیت در اندیشه امام خمینی(ره)

چکیده

واژه های کلیدی: مؤلفه های امنیت امنیت سیاسی امنیت فرهنگی امنیت اجتماعی و امنیت اقتصادی.

در این نوشتار مفهوم امنیت و معنای لغوی آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این مقاله تلاش کرده است تا مؤلفه های امنیت را که شامل امنیت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می باشد، در اندیشه سیاسی اسلام و امام خمینی(ره) تبیین نماید.

در مقام بحث از امنیت سیاسی در دو بعد داخلی و خارجی مطالبی ارائه کرده اند که در عرصه سیاست داخلی عناصری چون ولایت فقیه، صیانت از اسلامیت، مردم سالاری دینی، رعایت اصل استقلال و قانون گرایی و پرهیز از قانون گریزی تأکید شده است.

نگارنده در مبحث مردم سالاری دینی به پاره ای از حقوق مردم بر حکومت از قبیل: حق تعیین سرنوشت، آزادی اراده و انتخاب، مشارکت در امور سیاسی و اجتماعی، تأمین آسایش و رفاه، احزاب و تشکل های سیاسی و تأمین جانی و مالی مردم اشاره کرده است و در بعد سیاست خارجی و روابط بین الملل نیز به سیاست نه شرقی نه غربی، روابط حسنه و مسالمت آمیز، اصل احترام متقابل و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر، نفی ظلم و ظلم پذیری (لاتظلمون و لاتظلمون) و بنا به فرمایش مقام معظم رهبری سه اصل بنیادین عزت، حکمت و مصلحت تصریح گردیده است.

اما در مقوله امنیت اجتماعی مطالبی حول محور استقرار عدالت اجتماعی، امنیت شغلی و مسکن، مبارزه با مفاسد و انحرافات اجتماعی، نظارت عمومی و اصل امر به معروف و نهی از منکر از منظر امام خمینی(ره) بیان شده است. در بحث امنیت اقتصادی پیرامون اسلام عامل تعدیل ثروت، خودکفایی در بخش کشاورزی، فقرزدایی با استناد به اقوال و کلمات امام راحل(ره) مطالبی عنوان گردیده است.

به طورکلی نگاه امام راحل(ره) به مفهوم امنیت، نگاهی کلان نگر و عمیق می باشد و در جهت مقابله با هرج و مرج و ناامنی هر نظمی را تأیید نمی کند و اسیر ظواهر نمی شود.

نگارنده معتقد است امنیت ملی و عمومی و برقراری نظم باید به فرهنگ عمومی تبدیل شود و تبعیت از قانون ارزش به حساب آید و این امر مستلزم تلاش مضاعف دولت و مردم خواهد بود.

مؤلفه های امنیت در اندیشه امام خمینی (ره)

مقوله «نظم و امنیت» از دیدگاه اسلامی یکی از مهم ترین اصول حیات و اساسی ترین شاخصه و شاکله حکومت و نظام سیاسی است.

یکی از وظایف دولت اسلامی، تأمین امنیت و برقراری نظم و آرامش در مسیر رشد و توسعه جامعه می باشد که بابه کارگیری و استخدام ابزار و امکانات متنوع باید به این امر مهم همت گمارد و همچنین، جامعه اسلامی نیز وظیفه دارد ولایت ایمان را به ثبوت رسانیده و به منظور پرهیز از بی نظمی و هرج و مرج، فریضه حیات بخش امر به معروف و نهی از منکر را اجرا نماید.

برای آشنایی هر چه بیشتر با دیدگاه های حضرت امام راحل (ره) شایسته است جایگاه امنیت را در اسلام به طور فشرده و مختصر مورد بحث و بررسی قرار دهیم تا اندیشه و مواضع امام در این خصوص که برگرفته از روح تعالیم اسلام ناب است روشن شود.

معنای لغوی واژه امنیت

کلمه امنیت ریشه در واژه «امن» از زبان عربی دارد و به معنی در امان و آسایش بودن، مصونیت از خطر و ترس و آرامش خاطر می باشد.

واژه «امن» یعنی بی گزند و بی آسیب و دارای آرامش. امنیت هم یعنی بی گزندی و بی آسیبی یا حالتی که در آن گزند و خطر و آسیب راه ندارد و آرامش در آن برقرار است.

در تعریف امنیت «Security» می توان گفت:

«در لغت حالت فراغت از هر گونه تهدید یا حمله و یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله را گویند. در اصطلاح سیاسی و حقوقی به صورت امنیت فردی، امنیت اجتماعی، امنیت ملی و بین المللی به کار برده می شود.⁽²⁾

امنیت به معنی حراست از یک فرد، جامعه، ملت و یک کشور در برابر تهدیدهای خارجی است و نقطه مقابل «تهدید» به شمار می رود، هر کشوری که بتواند تهدیدهای بالقوه و بالفعل را از میان بردارد، به آسایش و امنیت رسیده است.

«واژه ی امنیت، ابتدا در ادبیات سیاسی آمریکا شدیدا متداول شد. بعد از تغییرات مهمی که پس از جنگ جهانی دوم در سیاست بین الملل پدید آمد، باعث شد تا این مفهوم نیز هر چه بیشتر کارآیی پیدا کند.»⁽³⁾

«والترلیپمن» محقق و نویسنده آمریکایی، نخستین کسی است که مفهوم امنیت ملی را به روشنی تعریف کرد:

«یک ملت وقتی دارای امنیت است که در صورت اجتناب از جنگ بتواند ارزش های اساسی خود را حفظ کند و در صورت اقدام به جنگ، بتواند آن را به پیش ببرد.»⁽⁴⁾

نکته ای که در اینجا لازم به یادآوری است، مفهوم امنیت می باشد. «آنچه که امروز در مباحث سیاسی، خصوصا در مباحث سیاست خارجی، بیشتر مورد توجه قرار می گیرد مفهوم امنیت ملی «National security» است نه فقط «امنیت» تنها. امنیت ملی از مفاهیمی است که عمر چندانی در مباحث سیاسی ندارد. ریشه آن به انقلاب کبیر فرانسه برمی گردد؛ زمانی که برای اولین بار واژه هایی چون «ملی» و «ملیت»، خلق شد و دارای تعاریف و محدوده های خاصی گشتند.»⁽⁵⁾

تا امروز مفهوم امنیت دچار تحولات مختلفی شده است که طرح آن در این مقاله نمی گنجد.

امنیت از نگاه اسلامی

اسلام برای امنیت اهمیت ویژه ای قایل است و حفظ و تأمین امنیت را از وظایف دولت اسلامی می داند و برای برقراری نظم و آرامش عمومی دستورالعمل های جالب و ارزنده ای دارد. اسلام به اخلال گران در امنیت جامعه هرگز اجازه نمی دهد هرج و مرج ایجاد نمایند و نظم جامعه را مختل سازند.

قرآن کریم به عنوان اولین متون اسلامی «امنیت» را در زمره امدادهای الهی می شمارد و می فرماید: «ثم أنزل علیکم من بعد الغمّ أمنةً نعاسا.»⁽⁶⁾

[سپس، بعد از آن غم و محنت، آرامشی (به صورت) خوابی سبک بر شما نازل کرد.]

و نیز امنیت را یکی از اهداف استقرار حاکمیت خداوند و حکومت صالحان و طرح امامت می داند و در این باره می فرماید:

«وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الأرض کما استخلف الذین من قبلهم...»⁽⁷⁾

[خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده اند و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که آنان را در این سرزمین جانشین گرداند، چنانکه امّت های صالح پیامبران سلف جانشین (پیشینیان) خود شدند و علاوه بر خلافت، دین پسندیده آنان را (که اسلام واقعی است) بر همه ادیان تمکین و تسلط عطا کند و به همه مؤمنان پس از ترس و اندیشه از دشمنان، ایمنی کامل دهد که مرا به یگانگی بدون هیچ شائبه شرک و ریا پرستش نمایند.]

همچنین، امنیت ناشی از ایمان آوردن است و مؤمنان شایسته امنیت هستند.

«هو الذی أنزل السکینة فی قلوب المؤمنین لیز داد وا ایمانا مع ایمانهم».⁽⁸⁾

[اوست خدایی که آرامش را در دل های مؤمنان جای داد تا ایمانی برایمانشان بیفزاید.]

و تأمین امنیت را از اهداف مهم جهاد می داند و می فرماید:

«وقاتلوهم حتی لاتکون فتنة و بکون الذین لله»⁽⁹⁾

با کافران جهاد کنید تا فتنه و فساد از روی زمین برطرف شود و دین فقط دین الهی باشد. خداوند برخی از مکان ها را جایگاه امن قرار داده است یکی از آنها کعبه حرم امن الهی است که وسیله بهره وری و کسب ثواب نیز می باشد:

«و اذ جعلنا البیت مثابة للناس و أمنا...»⁽¹⁰⁾

[خانه (کعبه) را بازگشتگاه و حرم امن مردم قرار دادیم].

«و اذقال ابراهیم رب اجعل هذا بلدا آمنا...»⁽¹¹⁾

[و چون ابراهیم گفت: پروردگارا اینجا را شهری امن به گردان و از شهروندان هر کس را که به خداوند و روز قیامت ایمان ورزد از فرآورده های آن روزی به بخش]

همچنین از مثل ها و الگوهای قرآنی، شهری است که از امنیت برخوردار باشد:

«و ضرب الله مثلاً قریة کانت آمنةً مطمئنة...»⁽¹²⁾

[خداوند شهری را مثال می آورد که امنیت و آرامش داشته و از هر طرف رزق و روزی فراوانی به آنها می رسیده است.]

یکی دیگر از جایگاه های امن در نگاه قرآن بهشت الهی است، که خداوند به مسلمان در بهشت نوید امنیت می دهد و می فرماید:

«ادخلوها بسلام آمنین.»⁽¹³⁾

[به سلامت و در امن و امان به آنجا وارد شوید.]

مداهنه و سازش با دشمن را مغایر با امنیت قلمداد می کند و می فرماید:

«فلا تطع المکذبین و دوّالوتدهن فیدهنون.»⁽¹⁴⁾

[هرگز از کافران که آیات خدا را تکذیب می کنند پیروی مکن. آنان بسیار مایلند تا با تو سازش کنند.]

علاوه بر آیات متعدد قرآنی درباره امنیت، می توان در بیشتر منابع و متون اسلامی هم مطالبی پیدا کرد. به عنوان مثال نگاهی به نهج البلاغه می اندازیم که بدون تردید پس از قرآن کریم دارای مقام و منزلتی رفیع و بی رقیب در میان آثار جهانیان می باشد.

امیر مؤمنان علی (ع) اسلام را به خودی خود «امنیت آور» می خواند و می فرماید:

«فجعله امنا لمن علقه و سلما لمن دخله»⁽¹⁵⁾

[خداوند اسلام را وسیله امنیت برای کسی قرار داده که آن را به پذیرد]

امام علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر انعقاد قراردادهای صلح را به منظور تأمین نظم و امنیت و جلوگیری از ناامنی، مطلوب می داند:

«... فانّ فی الصلح دعة لجنودک و راحة من همومک، و امنا لبلادک.»⁽¹⁶⁾

[زیرا در آشتی و صلح، آسایش لشگریان و مصونیت از غم و اندوه ها و موجب امنیت و آرامش شهرها خواهد بود.]

به علاوه آن حضرت تأمین امنیت و آرامش در جامعه را از اهداف والای امامت و حکومت صالحان می شمارد و می فرماید:

«... و نظهر الاصلاح فی بلادک فیأمن المظلومون من عبادک.»⁽¹⁷⁾

[جکومت را به دان جهت پذیرفتم تا در شهرهای تو اصلاح و آسایش برقرار سازیم و بندگان ستم کشیده ات احساس امنیت نمایند.]

همچنین، امیرمؤمنان علی (ع) در مقام تبیین شیوه حکومت داری، حفظ و تأمین امنیت را از وظایف حکومت اسلامی می داند و به طور کلی وظیفه دولت اسلامی را در سه موضوع اعلام می دارد:

1 اصلاح امور مردم

2 عمران و آبادانی شهرها

3 حفظ مرزهای اسلامی ⁽¹⁸⁾

ترقی و تعالی انسانها و تکامل و رشد استعدادهای نهفته در نهاد آدمی، توسعه و ترقی سرزمین اسلامی و حفظ و حراست از مرزهای کشور اسلامی از وظایف بسیار مهمی است که حکومت باید به آن اهتمام ورزد و به هیچ عنوان اجازه شانه خالی کردن از آن را ندارد.

نکته ای که در اینجا حایز اهمیت است اینکه محدوده این امنیت شامل همه مسلمانان جهان و همه غیر مسلمانان تحت حکومت اسلامی می شود. نمونه معروف آن سیره نبی اکرم (ص) و پیشوایان اسلامی است که از حقوق مردم در برابر ستم و تجاوز دیگران و در مقام دفاع از امنیت مسلمانان و حفظ مرزهای سرزمین های اسلامی از هیچ کوششی فروگذار نمی کردند و همواره به مردم یادآور می شدند که آمادگی خویش را در برابر دشمنان پاس بدارند.

ماجرای کندن خلخال از پای زن یهودی در زمان حکومت حضرت امیر (ع) را همگان شنیده ایم که این قضّیه، آن حضرت را غمگین ساخت و عاملان این ماجرا را به شدت نکوهش و ملامت کرد. حکومتی که برای حفظ امنیت داخلی این گونه از غیر مسلمانان دفاع می کند، بدون تردید در برابر تجاوز دشمن خارجی نیز همین حقوق را در نظر دارد و نسبت به حفظ کیان اسلام، حدود و ثغور سرزمین اسلامی و مردم هرگز بی تفاوت نمی باشد.

امنیت از دیدگاه امام خمینی (ره)

اکنون که جایگاه نظم و امنیت از منظر قرآن و روایات اسلامی بطور فشرده و مختصر اشاره شد، جا دارد براساس مطالب فوق، با استناد به فرمایشات و مجموعه آثار حضرت امام خمینی (ره) مواضع و دیدگاه های ایشان را در این خصوص تبیین نماییم. هرچند سخن گفتن از نظم و امنیت در اندیشه شخصیت بزرگی چون امام راحل (ره) بسیار سخت و دشوار خواهد بود.

شخصیتی که نه تنها امنیت و آسایش نظام ظالمانه شاهنشاهی را در ایران در هم ریخت بلکه هیمنه استکبار جهانی و استعمارگران شرق و غرب را در هم شکست و مدعیان دروغین نظم نوین جهانی را رسوا کرد و جهانیان به ویژه مستضعفان و ستم کشیدگان را به آرامش و امنیت در سایه عزت و اقتدار اسلام ناب محمدی دعوت نمود.

با مراجعه به راه امام و کلام آن بزرگوار می توان استنباط کرد که نگاه ایشان به مفهوم امنیت، نگاهی کلان نگر و عمیق می باشد و به تعبیر دیگر در جهت مقابله با هرج و مرج و ناامنی، هر نظمی را مورد تأیید قرار نمی دهد و به شکل ظاهری بسنده نمی کند.

برای آگاهی بیشتر در این زمینه به برخی از مؤلفه های امنیت که اهمیت ویژه ای دارند نظیر امنیت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در اندیشه و افکار امام خمینی (ره) به شرح ذیل مورد بررسی قرار می گیرد.

1. امنیت سیاسی

در بحث امنیت سیاسی دیدگاه های امام راحل (ره) را می توان در دو بعد سیاست داخلی و بعد سیاست خارجی مورد توجه قرار داد:

در زمینه سیاست داخلی عوامل زیر به عنوان اساسی ترین عناصر در برقراری امنیت نظام جمهوری اسلامی قابل بحث می باشند:

جایگاه ولایت فقیه و رهبری

صیانت از اسلامیت نظام

پایگاه مردمی نظام

رعایت اصل استقلال

التزام به قانون (قانون گرایی)

پرداختن به بحث تفصیلی هر یک از محورهای فوق و شناخت دیدگاه های امام خمینی(ره) در مورد تک تک این موارد در این مقاله مقدور نمی باشد بلکه ناچاریم بطور اجمال اشاره ای داشته باشیم.

1. جایگاه ولایت فقیه و رهبری

دیدگاه امام خمینی (ره) درباره نقش و جایگاه ولایت فقیه با توجه به پیام ها، سخنرانی ها و نوشته های متعدد ایشان بر هیچکس پوشیده نیست. به عنوان نمونه درباره اهمیت این اصل اساسی در یکی از سخنان خویش می فرمایند:

«بهترین اصل در اصول قانون اساسی، این اصل ولایت فقیه است.»⁽¹⁹⁾

همچنین در یکی دیگر از سخنان خود، شأن امنیتی این اصل مهم را مورد توجه قرار داده و می فرمایند:

«... من به همه ملت، به همه قوای انتظامی اطمینان می دهم که امر دولت اسلامی اگر با نظارت فقیه و ولایت فقیه باشد، آسیبی بر این مملکت وارد نخواهد شد.»⁽²⁰⁾

2. صیانت از اسلامیت نظام

با مطالعه در سیره عملی و نظری حضرت امام استفاده می شود که در اندیشه ایشان یکی از ارکان اساسی مشروعیت نظام، اسلامی بودن است. لذا چه پیش از برقراری جمهوری اسلامی و چه پس از آن همواره اسلامیت آن را به مثابه موضوع امنیتی تلقی کرده و صیانت از اسلامیت نظام را واجب و لازم دانسته اند و در این باره می فرمایند:

«اینک که به توفیق و تأیید خداوند، جمهوری اسلامی با دست توانای ملت متعهد پایه ریزی شده، و آنچه در این حکومت اسلامی مطرح است اسلام و احکام مترقی آن است، بر ملت عظیم الشأن ایران است که در تحقق محتوای آن به جمیع ابعاد و حفظ و حراست آن بکوشند که حفظ اسلام در رأس تمام واجبات است.»⁽²¹⁾

از این رو براساس آنهمه تأکید و توصیه های امام بر حفظ مکتبی بودن و اسلامی بودن نظام، هرگونه تلاش و حرکتی برای طرح و حاکم ساختن الگوی غیراسلامی، از آنجا که با جوهره ارزشی نظام جمهوری اسلامی تعارض دارد، به عنوان حرکت ضد امنیتی محسوب می شود و طبق اصل اول و دوم قانون اساسی در حکم تهدید به حساب می آید و مقابله با آن ضروری است.

«واقع مطلب این است که اینها اسلام را نمی خواهند. اگر جمهوری اسلامی یک جمهوری دموکراتیک بود، آنها حرفی نداشتند، لکن جمهوری، اسلامی است، که دستورات اسلام برای آنها در غارتگری ها و در زورگویی ها، مجال نمی خواهد بدهد.»⁽²²⁾

3. پایگاه مردمی نظام

حضرت امام (ره) در مشروعیت حکومت، همواره به دو رکن اسلامیت و جمهوریت اشاره کرده اند و تخلف از آن را به هیچ وجه جایز نمی دانند، مقام معظم رهبری نیز در برخی از سخنان خویش به شکل گیری حکومت اسلامی بر دو پایه الهی و مردمی (جمهوری اسلامی) تأکید ورزیده اند.

از دیدگاه امام حکومتی مشروعیت دارد که مبتنی بر قوانین و احکام اسلام و نیز متکی به رأی مردم باشد. ایشان در این باره می فرمایند:

«حکومت جمهوری اسلامی هم یک جمهوری است مثل سایر جمهوری ها ولکن قانونش قانون اسلامی است.⁽²³⁾ و لذا از نظر حضرت امام، اگر حکومت و حاکمان، رضایت و پذیرش مردمی داشته باشند، خداوند متعال هم از آنان راضی می شود. از همین روست که ایشان حکومت اسلامی را حکومتی موافق مردم و موافق حکم خدا معرفی کرده اند.⁽²⁴⁾

بر طبق نص صریح قانون اساسی⁽²⁵⁾ و اسلام سیاسی مورد نظر امام خمینی (ره)، اراده مردم در اداره امور جامعه باید دخالت داشته باشد و بدن تکیه حکومت بر اراده و رأی مردم، مشروعیت حکومت مورد تأمل خواهد بود. از این رو همواره مردم را ذی حق دانسته و مسئولان را نسبت به ادای حقوق مردم سفارش نموده اند.

برای روشن شدن دیدگاه امام (ره) در این خصوص به موارد ذیل به طور خلاصه اشاره می شود:

1 مردم و حق تعیین سرنوشت:

«از حقوق اولیه هر ملتی است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد.»⁽²⁶⁾

«همه عقلای عالم این مطلب را قبول دارند که هر بشری نسبت به سرنوشت خودش آزاد است. می تواند رأی آزاد بدهد و رئیس مملکت، شکل اداره مملکت را خودشان تعیین کنند و برحسب حقوق بشر این خواست آنها باید ممضی باشد.»⁽²⁷⁾

2 مردم و آزادی اراده و انتخاب

به اعتقاد امام حکومت اسلامی، دقیقا حکومتی مطابق با این اصل عقلی و شرعی است زیرا که حکومت اسلامی و حکومت عدل، حکومتی است که «تابع مردم»، «برای مردم» و مبتنی بر «رأی مردم» است.⁽²⁸⁾

در مورد انتخاب آزاد مردم نیز بیانات متعددی دارند و از نظرایشان این انتخاب باید آزادانه باشد. در این باره می فرمایند:

«همان طور که بارها گفته ام مردم در انتخابات آزادند و احتیاج به قیم ندارند و هیچ فرد و یا گروه و دسته ای حق تحمیل فرد و یا افردی را به مردم ندارند. جامعه اسلامی ایران که با درایت و رشد سیاسی خود، جمهوری اسلامی و ارزش های والای آن و حاکمیت قوانین خدا را پذیرفته اند و به این بیعت و پیمان بزرگ وفادار مانده اند، مسلم قدرت تشخیص و انتخاب کاندیدای اصلح را دارند.»⁽²⁹⁾

3 مردم و لزوم مشارکت آنان در امور سیاسی و اجتماعی

در اندیشه سیاسی امام (ره)، مردم به عنوان شریک بزرگ حکومت، نقش کلیدی و محوری در ارکان نظام و اداره کشور دارند:

«بدون اینکه این ملت همراهی کند ما نمی توانستیم کاری بکنیم. هر چی داریم از اینهاست و هر چی هست مال اینهاست، دولت عامل اینهاست، قوه قضاییه عامل اینهاست، قوه اجراییه عامل اینهاست، قوه مقننه عامل اینهاست.⁽³⁰⁾

«از مراجع و علمای بزرگ تا طبقه بازاری و کشاورز و کارگر و کارمند، همه و همه، مسئول سرنوشت کشور و اسلام می باشند، چه در نسل حاضر و چه در نسل های آتیه و چه بسا که در بعضی مقاطع عدم حضور و مسامحه گناهی باشد که در رأس گناهان کبیره است.⁽³¹⁾

4 تأمین آسایش و رفاه مردم

حکومت اسلامی... حکومتی است که زندگی شما را زندگی مرفه ان شاءا.. قرار می دهد.»⁽³²⁾و «همه اقشار ملت در جمهوری اسلامی باید در رفاه باشند.»

برای تأمین رفاه و آسایش مردم و رسیدگی به امور آنان توصیه و سفارش های فراوانی به مسئولان و نمایندگان مجلس نموده اند و می فرمایند:

«طرح ها و پیشنهادهایی که مربوط به عمران و رفاه حال ملت خصوصا مستضعفین است، انقلابی و با سرعت تصویب کنید و از نکته سنجی ها و تغییر عبارت غیر لازم که موجب تعویق امر است اجتباب کنید و از وزارت خانه ها و مأموران اجرا بخواهید از کاغذ بازی ها و غلط کاری های زمان طاغوت اجتناب کنند و رفاه ملت مظلوم و عقب افتادگی های آنها را به طور ضربتی تحصیل و ترمیم کنند.»

5 احزاب و تشکل های سیاسی

حضرت امام در اشاره به این مطلب، اختلاف سلیقه و آراء را عامل ضعف و انحطاط جامعه نمی دانند بلکه در صورتی که موجب حفظ وحدت اصولی باشد، پسندیده و مطلوب است:

«اگر در یک ملتی اختلاف سلیقه نباشد، این ناقص است. اگر در یک مجلسی اختلاف نباشد، این مجلس ناقصی است. اختلاف باید باشد، اختلاف سلیقه، اختلاف رأی، مباحثه، جاروجنجال اینها باشد لکن نتیجه این نباشد که ما دو دسته بشویم دشمن هم، باید دو دسته باشیم در عین حالی که اختلاف داریم، دوست هم باشیم.»⁽³³⁾

6 اعتبار رأی اکثریت مردم

از مجموعه بیانات و گفتار امام (ره) در این خصوص برمی آید که مشروعیت و اعتبار همه مراکز قدرت را رأی اکثریت مردم می دانند و می فرمایند:

«حکومت اسلامی ما متکی به آرای عمومی خواهد بود.»⁽³⁴⁾

«معنا ندارد که یک اقلیتی بخواهد تحمیل کند به یک اکثریتی، این خلاف دموکراسی است که شما به او عقیده دارید. خلاف آزادی است. خلاف همه انسانیت است بخواهند یکعده معدودی که اقلیت هستند تحمیل کنند بر یک عده (بیشتر).»⁽³⁵⁾

7 دفاع از جان و مال و ناموس مردم

«دفاع از ناموس مسلمین و جان مسلمین و مال مسلمین و کشور مسلمین یکی از واجبات است. ما داریم به این واجب عمل می کنیم، کشور ما دارد به این واجب عمل می کند.⁽³⁶⁾

ایشان در مقام تعامل با اقلیت های دینی و رسمی در ایران نیز دستور می دهند با آنان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی رفتار شود⁽³⁷⁾ و در احوال شخصیه و دستورات دینی مطابق با قانون خود عمل کنند: «ما می خواهیم همه مردم، همه مسلمین و غیر مسلمین همه در صلح و صفا باشند، لکن معنایش این نیست که اگر یک کسی بخواهد بریزد در منزل یک کسی و تعدی کند، ما بگوییم که سرصلح داشته باشید و تن بدهید به ظلم. نه...⁽³⁸⁾

4. رعایت اصل استقلال

نظام جمهوری اسلامی ایران دارای نظامی است باهویت مستقل اسلامی و ملی.

حفاظت و پاسداری از استقلال و میثاق ملی که با پرداخت بهای سنگین بدست آمده است به عنوان بخشی از رسالت امنیتی محسوب می شود. بر این اساس در اصل نهم قانون اساسی، صیانت از استقلال و تمامیت ارضی به مثابه وظیفه مهم و اصلی حکومت تلقی شده و هر گونه فعالیتی که به نوعی استقلال و میثاق ملی را تهدید نماید، غیر مشروع و اخلال به امنیت کشور خوانده شده است.

امام بزرگوارمان همواره مردم را به پاسداری از این نعمت بزرگ توصیه نموده و در یکی از سخنان خویش می فرمایند:

باز سفارش می کنم که به خدا متکی باشید و برای همیشه زیر بار شرق و غرب نروید. مردم باید تصمیم خود را بگیرند، یا رفاه و مصرف گرایی یا تحمل سختی و استقلال، و این مسئله ممکن است چند سالی طول بکشد ولی مردم یقینا دومین راه را که استقلال و شرافت و کرامت است، انتخاب خواهند کرد.⁽³⁹⁾

حضرت امام (ره) در خطابه های سیاسی و افکار و اندیشه های خویش، تعبیرها و عبارت های متعددی را به کار برده اند که مهم ترین آنها را می توان اینطور خلاصه کرد:

خود باوری و خودکفایی شرط استقلال.

بازگشت به اصالت و هویت اسلامی خویش.

تحمل سختی ها و مشکلات در راه کسب استقلال.

«اگر کشوری بخواهد امنیت را توأم با استقلال کامل تأمین کند، کار مقداری مشکل و سخت خواهد بود. به ویژه کشوری که دارای آرمان ها و ارزش های مقدس بوده و مایل است هویت مستقل اسلامی و ملی خود را حفظ کند. برای کشوری که می خواهد در بعد سیاسی دارای استقلال کامل بوده و خود تصمیم گیرنده باشد و جلوی دخالت های نابجای دیگران را بگیرد و در بخش اقتصادی به جای منافع مشترک به دنبال منافع ملت خود باشد، تأمین امنیت دشوارتر خواهد بود و بالمآل جامعه بار سنگین تری را بردوش خواهد کشید. چنین کشوری دارای دشمنان فراوانی در سطح جهان و منطقه خواهد بود.»⁽⁴⁰⁾

در اندیشه سیاسی امام (ره) هر گونه وابستگی و دخالت اجانب در مقدرات ملت ها اعم از وابستگی سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی، رفاه طلبی و مصرف گرایی، خود باختگی و احساس حقارت در برابر فرهنگ بیگانه غربی به عنوان عوامل ناامنی و موانع استقلال و خودکفایی می باشند و از دیدگاه امام محکومند.

5 . التزام به قانون

یکی دیگر از عوامل ایجاد نظم و امنیت در جامعه، قانون گرایی و پرهیز از قانون گریزی است. اگر قانون نباشد دو حالت بیشتر پیش نخواهد آمد: حالت اول این است که جامعه دچار هرج و مرج می شود. در آن صورت، هیچ موجودی امنیت ندارد و بدیهی است که هرج و مرج مغایر با رشد و سعادت جامعه است... حالت دوم، استبداد است.⁽⁴¹⁾

امام خمینی (ره)، حکومت جمهوری اسلامی را حکومتی مبتنی بر قانون عدل الهی دانسته و به اعتقاد ایشان «همه در سایه قانون با امنیت کامل به سر می برند و هیچ حاکمی حق ندارد برخلاف مقررات و قانون شرع مطهر قدمی بردارد.»⁽⁴²⁾

همچنین امام (ره) همه مردم و مسئولان را به رعایت قانون اساسی و ضوابط اسلامی فراخوانده و می فرمایند: «همه باید مقید به این باشید که قانون را بپذیرید و لو برخلاف رأی شما باشد، باید بپذیرید برای اینکه میزان اکثریت است و تشخیص شورای نگهبان که این مخالف قانون نیست و مخالف اسلام هم نیست، میزان است که همه ما باید بپذیریم. من هم ممکن است با بسیاری از چیزها، من که یک طلبه هستم، مخالف باشم، لکن وقتی قانون شد،... خوب ما هم می پذیریم.»⁽⁴³⁾

و اما در زمینه سیاست خارجی دیدگاه های امام (ره) را می توان فهرست وار به صورت محورهای زیر دسته بندی کرد:

1 گستره روابط براساس مبانی اسلامی و انسانی

2 اصل احترام متقابل وعدم دخالت در امور داخلی یکدیگر

3 روابط حسنه، مدارا و مسالمت آمیز

4 اصل آزادی، استقلال و منافع ملی

5 نفی سلطه گری و سلطه پذیری

6 نفی ظلم و ظلم پذیری (لاتظلمون و لاتظلمون)

7 اصل نه شرقی نه غربی

8 دفاع از کیان اسلام و مسلمانان

9 دفاع از مستضعفان و مظلومان

10 کمک به نهضت های آزادی بخش

11 صدور انقلاب اسلامی⁽⁴⁴⁾

امام راحل (ره) در مورد سیاست خارجی و روابط بین المللی نیز بر نفی وابستگی سیاسی و سیاست نه شرقی، نه غربی و حفظ مصالح اسلام و مسلمانان تأکید دارند و در پیام ها و سخنرانی ها و فرمایشات خویش روی محورهای یازده گانه که یادآور شدیم تکیه می کردند و تخلف و عدول از این سیاست را خیانت و اخلال در امنیت و استقلال نظام می دانستند.

ایشان در پاسخ به نامه رؤسای قوای سه گانه که در تاریخ 11/7/67 ارسال نمودند، این طور فرمودند:

«برهیچ یک از مردم و مسئولین پوشیده نیست که دوام و قوام جمهوری اسلامی ایران بر پایه سیاست نه شرقی و نه غربی استوار است و عدول از این سیاست، خیانت به اسلام و مسلمین و باعث زوال عزت و اعتبار و استقلال کشور و ملت قهرمان ایران خواهد بود.⁽⁴⁵⁾

مقام معظم رهبری نیز اصول سیاست خارجی را حول محور سه اصل بنیادین عزت، حکمت و مصلحت بیان کرده اند که به کار بستن این اصول در عرصه روابط بین الملل، نشانه شوکت واقتدار نظام مقدس جمهوری اسلامی است.

«... متأسفانه برخی از کشورها، تز معروف «استقلال کمتر، امنیت بیشتر» را دنبال می کنند و برای آسودگی خیال و جلوگیری از تجاوز دشمن، کشور خود را در اختیار یک قدرت بزرگ قرار داده اند این امر به قول معروف «خودکشی از ترس مرگ» است! یعنی ما خودمان کاری کنیم که دشمن دیگر نیازی به تجاوز نداشته باشد، در همه بخش ها دشمن را سهیم و شریک کنیم تا نیازی به تجاوز نباشد!! بنابراین در بخش سیاسی مقداری وابستگی، در بخش فرهنگی مقداری بی هویتی، تسلیم و تقلید کورکورانه و در بخش اقتصادی اشتراک منافع بادیگران، حاصل این تفکر است. کشورهایی در اطراف ما وجود دارند که مجری این روش ها هستند. در خود ایران قبل از انقلاب نیز، وضع چنین بود. مردم ما در گذشته با این شیوه کاملاً آشنا بودند و امنیت در ایران از طریق وابستگی در بخش سیاسی، در بخش فرهنگی و در بخش اقتصادی تأمین می شد.⁽⁴⁶⁾

2. امنیت فرهنگی

امام خمینی (ره) با تأکید براینکه فرهنگ در موجودیت و حیات هر جامعه ای نقش اساسی و محوری دارد و اصلاح فرهنگ در رأس همه اصلاحات به شمار می آید، از جمله دست آوردهای انقلاب اسلامی را برقراری فرهنگ استقلالی در جامعه توسط دانشگاه مستقل و حوزه می دانستند. برقراری نظم و امنیت فرهنگی برمبنای استقلال فکری و قطع وابستگی فرهنگی و جایگزین کردن فرهنگ مستقل اسلامی ایرانی از وظایف دولت اسلامی است.

با توجه به عنایت خاص و ویژه ای که در گفتار و کلمات امام (ره) نسبت به مقوله فرهنگ و استقلال فرهنگی به چشم می خورد چنین استفاده می شود که امنیت فرهنگی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و به عبارت دیگر اگر امنیت فرهنگی وجود داشته باشد، امنیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی هم به وجود می آید.

دولت موظف است مقدمات و بسترهای لازم را برای رشد و تعالی فرهنگ جامعه فراهم نماید و برطبق قانون اساسی ابزار و امکانات مورد نیاز مردم را از تحصیلات ابتدایی گرفته تا آموزش عالی مهیا سازد.⁽⁴⁷⁾

«امروزه انسجام فرهنگی را یکی از منابع تأمین کننده امنیت داخلی می دانند. غرض از این مفهوم وجود سطح قابل قبولی از همآهنگی میان نهادهای متولی امور اجتماعی فرهنگی در جامعه است که در نتیجه آن، تضاد در حوزه نهادهای فرهنگی به حداقل رسیده یا از بین برود.

امنیت فرهنگی دارای مفهومی وسیع و گسترده است. این امر طیف گسترده ای را به خود اختصاص داده است. از تبلیغات روزنامه ها و رسانه های عمومی گرفته تا افکار عمومی جامعه و تفکرات حاکم بر بخش های مختلف قدرت، همه در این حوزه قرار دارند.

امنیت فرهنگی نیز مانند امنیت سیاسی لازمه توسعه است و تا امنیت فرهنگی نباشد نباید منتظر توسعه باشیم.⁽⁴⁸⁾

در اندیشه سیاسی امام (ره) بر ضرورت استقلال فکری و فرهنگی و عدم قبول وابستگی تأکید شده است:

«بی شک بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است. اساسا فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آن جامعه را تشکیل می دهد و با انحراف فرهنگ هر چند جامعه در بعدهای اقتصادی، سیاسی، صنعتی و نظامی قدرتمند و قوی باشد ولی پوچ و پوک و میان تهی است.

اگر فرهنگ جامعه ای وابسته و مرتزق از فرهنگ مخالف باشد، ناچار دیگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف گرایش پیدا می کند و بالاخره در آن مستهلک می شود و موجودیت خود را در تمام ابعاد از دست می دهد.

استقلال و موجودیت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن نشأت می گیرد و ساده اندیشی است که گمان شود با وابستگی فرهنگی، استقلال در ابعاد دیگر یا یکی از آنها امکان پذیر است.»⁽⁴⁹⁾

از مجموعه فرمایشات و پیام های امام در مقوله فرهنگ و امنیت می توان استفاده کرد که راه رسیدن به استقلال فرهنگی یکی پایان دادن به فرهنگ بیگانه و دیگری بازگشت به اصالت خویش و هویت اسلامی است.

خود باختگی در مقابل فرهنگ غرب و بیگانه شدن از خویشن خویش باعث تزلزل فرهنگی و اخلاقی خواهد شد و امنیت و ثبات فرهنگی جامعه را به خطر می افکند.

امام (ره) در این باره فرمایند:

«... اگر جامعه از نظر فرهنگی، وابسته و تابع فرهنگ بیگانه باشد، مجبور می شود که در ابعاد دیگر اجتماعی هم به سوی دشمن برود و در نهایت، نابود می شود و شرف خود را در همه زمینه ها از دست می دهد.»⁽⁵⁰⁾

حضرت امام (ره) برای اصلاح فرهنگ جامعه و حفظ و حراست از حریم علم و دانش، بر تربیت و تزکیه و تهذیب نفس تأکید دارند و پیشرفت حقیقی را در سایه تخصص و تعهد اسلامی می دانند:

«باید آنهایی که به این کشور علاقه دارند، آنهایی که به این ملت علاقه دارند، آنهایی که خودشان وابسته نیستند و خدمتگزار ابرقدرتها نیستند، آنها همت کنند به اینکه دانشگاه را یک مرکزی درست کنند که مرکز علم و تهذیب باشد، که همه تخصص ها در خدمت خود کشور باشد نه اینکه متخصص بشود و با آن تخصص اش ما را به دامن آمریکا بکشد، متخصص بشود و با آن تخصصش به کشور ما ضربه وارد کند.»⁽⁵¹⁾

«صدمه هایی که وارد می شود بر مملکت، غالبا از این متفکرین بی پرورش، آموزش های بی پرورش واقع می شود، علم را تحصیل می کنند لکن تقوا ندارند.»⁽⁵²⁾

3. امنیت اجتماعی

حالت فراغت همگان از تهدیدی که کردار غیرقانونی دولت یا دستگاهی فردی یاگروهی در همه یا بخشی از جامعه پدید آورد، نظام حقوقی جدید مدعی است که قانون یا تعریف و حدگذاری آزادی ها و حقوق فرد و کیفر دادن آنان که از حدود پا فراترنهند، امنیت فرد و اجتماع را پاسداری می کند، پلیس و دادگستری مأمور اجرای آن هستند.⁽⁵³⁾

برای استقرار نظم و امنیت اجتماعی عناصر و عوامل مختلفی دخیل می باشند که در اینجا به بررسی برخی از آنها در افکار و اندیشه امام (ره) می پردازیم.

1. استقرار عدالت اجتماعی

برقرار کردن عدالت در جامعه یکی از اهداف مهم حکومت پیامبران الهی و امامان معصوم است و یکی از پایه های اساسی امنیت به شمار می آید. امام خمینی (ره) آن را بهترین وسیله جلب اعتماد مردم و موفقیت دولت ها می دانند و می فرمایند:

«هدف بعثت ها به طور کلی این است که مردمان براساس روابط اجتماعی عادلانه نظم و ترتیب پیدا کرده، قد آدمیت راست گردانند و این با تشکیل حکومت و اجرای احکام امکان پذیر است، خواه نبی خود موفق به تشکیل حکومت شود مانند رسول اکرم (ص) و خواه پیروانش پس از وی توفیق تشکیل حکومت و برقراری نظام عادلانه اجتماعی را پیدا کنند.⁽⁵⁴⁾

و در جای دیگری حکومت اسلامی را حکومت عدل و عدالت معرفی می کنند و می فرمایند:

«در جمهوری اسلامی عدل اسلامی جریان پیدا می کند. عدالت الهی بر تمام ملت سایه می افکند.»⁽⁵⁵⁾

همچنین ایشان شیوه امام علی (ع) در اجرای عدالت را الگویی ارزنده و مناسب برای حکومت داری می دانند و می فرمایند:

«ما عدالت اسلامی را می خواهیم در این مملکت برقرار کنیم. اسلامی که راضی نمی شود حتی به یک زن یهودی که در پناه اسلام است تعدی بشود. اسلامی که حضرت امیر، سلام الله علیه، می فرماید برای ما چنانچه بمیریم، ملامتی نیست که لشگر مخالف آمده است و با فلان زن یهودیه ای که ملحد بوده است خلخال را از پایش در آورده است.⁽⁵⁶⁾

2. امنیت مسکن و شغل

از دیدگاه اسلام و امام (ره)، امنیت تنها در مورد جان و مال و ناموس مردم خلاصه نمی شود بلکه شامل تأمین شغل و مسکن و سایر امنیت های اجتماعی نیز می باشد.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی تصریح شده است:

«حیثیت، جان، مال، حقوق، مسکن، شغل اشخاص از تعرضّ مصون است، مگر در مواردی که قانون تجویز می کند.»⁽⁵⁷⁾

اسلام ورود بدون اجازه به مسکن دیگران را ممنوع نموده و تعرض می داند حتی نگاه کردن به داخل خانه و محل سکونت پوشیده شده مردم را جایز نمی داند، تا آنجا که اگر شخص متعرض، به هنگام دفاع صاحب خانه به قتل برسد، خونش مهدور است.⁽⁵⁸⁾

حضرت امام (ره) در فرمان هشت ماده ای خطاب به مسئولان نظام درخصوص امنیت شغلی و عدم دخالت در زندگی خصوصی افراد می فرماید:

«ما نباید ظلم کنیم، یعنی تفتیش نماییم که در داخل خانه های مردم چه می گذرد، کسی هم حق ندارد عشرتکده درست کند و یا قمارخانه. در حکومت اسلامی با این گونه امور مبارزه می شود. ما می خواهیم احکام خدا جاری شود. آن طرفش هست، این طرفش هم هست. آن طرف که نباید با مردم بدرفتاری کرد، نباید داخل منازل مردم ریخت، مردم باید در خانه هایشان مطمئن باشند، در زندگی شان، کسب و تجارتشان اطمینان داشته باشند. دولت اسلامی موظف است مردم را مطمئن نماید در همه چیز، در سرمایه هایشان در کسب و کارشان. دولت حق ندارد به آن ها تعدی نماید و اگر کسی تعدی کرد تأدیب خواهد شد. و از آن طرف هم اگر کسانی که مخالف اسلام هستند بخواهند تجاهر به فسق نمایند، آن ها هم تأدیب خواهند شد.»⁽⁵⁹⁾

«ورود به مغازه ها و محل کار و منازل افراد بدون اذن صاحب خانه برای جلب یا به نام کشف جرم و ارتکاب گناه، ممنوع است...»⁽⁶⁰⁾ امام (ره) در مورد افرادی که شغل نامشروع و غیر قانونی دارند، هشدار می دهند: «کسانی که شغل آنان گردآوری و توزیع مواد مخدر است، مصداق مفسد فی الارض قرار می گیرند و علاوه بر ضبط مواد باید آنان را به مقامات قضائی معرفی کرد.⁽⁶¹⁾

3. مبارزه با مفاسد و انحرافات اجتماعی

یکی دیگر از راه های تأمین نظم و امنیت اجتماعی، مبارزه و برخورد جدی با فساد و انوع انحراف های اخلاقی و اجتماعی است. امام (ره) آن دسته از افرادی که انحراف اخلاقی دارند و جامعه را به فساد و تباهی می کشانند به عنوان غده سرطانی معرفی کرده و معتقدند: آن که فاسد می کند جامعه را، و دست از فسادش برنخواهد داشت، او را باید از جامعه جدا کرد؛ او یک غده سرطانی است که جامعه را فاسد می کند.⁽⁶²⁾

و در یکی دیگر از بیانات خویش، اعتیاد به مواد مخدر را به عنوان بلای خطرناک اجتماعی یاد کرده و نجات معتاد از چنگال آن را نجات اسلام می دانند.⁽⁶³⁾

4 . نظارت عمومی

امر به معروف و نهی از منکر و کنترل و نظارت کارگزاران نظام از وظایف مهم اجتماعی به حساب می آید و از دیدگاه امام (ره) برای اصلاح امور جامعه و استقرار نظم و امنیت لازم است. ایشان حتی مردم را به انتقاد از خودشان فراخوانده، می فرمایند:

«همه ملّت موظفند که نظارت کنند بر این امور، نظارت کنند اگر من یک پایم را کنار گذاشتم، کج گذاشتم، ملت موظف است که بگویند پایت را کج گذاشتی، خودت را حفظ کن.»⁽⁶⁴⁾ و در جای دیگری این اصل اجتماعی و سیاسی را مورد تأکید قرار داده و می فرمایند:

«کوشش کنید که احکام اسلام را، هم عمل کنید و هم وادار کنید که دیگران عمل کنند. همان طوری که هر شخص و هر فردی موظف است که خودش را اصلاح کند، موظف است که دیگران را هم اصلاح کند. اصل امر به معروف و نهی از منکر برای همین است که جامعه را اصلاح کند.»⁽⁶⁵⁾

«امنیت تنها کار پلیس یا نیروی انتظامی یا نیروی اطلاعاتی و امثال آنهانیست. تمام دستگاه های فرهنگی و تبلیغی از آموزش و پرورش و دانشگاه ها گرفته تا رسانه های گروهی همه و همه باید دست به دست هم بدهند تا نظم، انضباط و احترام به قانون به یک ارزش تبدیل شود، به طوری که اگر یک فرد از اعضای خانواده کار خلافی انجام داد نتواند آن را برای خانواده خود نقل کند. هنوز متأسفانه در فرهنگ جامعه، بسیاری از کارهای خلاف، نوعی زرنگی تلقی می شود!...

این امر مستلزم یک تحول عمیق فرهنگی است. تا این تحول انجام نگیرد ما به اهداف بلند خود نخواهیم رسید.⁽⁶⁶⁾

4 امنیت اقتصادی

یکی دیگر از اقسام امنیت، امنیّت اقتصادی است.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است:

«پی ریزی اقتصاد صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه های تغذیه، مسکن، کار، بهداشت و تعمیم بیمه».

دولت اسلامی برای استقرار ثبات و امنیت و رفاه اجتماعی وظیفه دارد از طریق درآمدهای عمومی و پرداخت حق بیمه بازنشستگی، زندگی افراد کهنسال و از کار افتاده و محرومان جامعه را تأمین نماید و معضل بزرگ بیکاری را با اجرای طرح های اشتغال مرتفع سازد.

امام (ره) در زمینه تعدیل حیات اقتصادی، دیدگاه های سازنده و روشنی دارند که جهت رعایت اختصار به برخی از آنها اشاره می شود:

1. اسلام عامل تعدیل ثروت

«امام خمینی (ره) در این باره متذکر می شوند که اسلام برای برقراری حکومتی عدل گستر آمده است. چه، در این آیین، قوانین مربوط به امور مالی، از قبیل مالیات و بیت المال و شیوه جمع آوری مالیات از همه اقشار و طبقات جامعه، به طرز عادلانه ای تدوین و تنظیم شده است.⁽⁶⁷⁾

ایشان با بیان اسلام به عنوان عامل تعدیل ثروت می فرمایند:

اسلام است که جلو منافع شخصی را می گیرد، اسلام است که نمی گذارد این گردن کلفت ها زندگی اشرافی بکنند، یک زندگی آن جور که دلشان می خواهد بکنند، اسلام تعدیل می کند».⁽⁶⁸⁾

2. خودکفایی در بخش کشاورزی

بنابه اعتقاد امام (ره) خودکفایی در کشاورزی اساس استقلال است و موجب قطع وابستگی سیاسی خواهد شد:

«توجه به بازسازی مراکز صنعتی نباید کوچک ترین خللی برضرورت رسیدن به امر خودکفایی کشاورزی وارد آورد، بلکه اولویت و تقدم این امر باید محفوظ بماند و مسئولین بیشتر از گذشته خود را مکلف به اجرای آن سازند و در امر احیای اراضی و مهار آب ها و ایجاد سدها و تشویق کشاورزان و دام داران و استفاده هر چه بیشتر از نعمت های بیکران الهی در طبیعت تلاش نمایند که مطمئنا خودکفایی در کشاورزی مقدمه ای است برای استقلال و خودکفایی در زمینه های دیگر.⁽⁶⁹⁾ به علاوه برنامه ریزی اساسی در جهت صنعتی کردن و نوسازی و ایجاد صنایع مادر را توصیه می نمایند.

3. فقرزدایی

فقر و محرومیت زدایی برای تحقق عدالت اجتماعی همواره مورد تأکید امام راحل(ره) بوده و در این باره می فرمایند:

«همه آرمان و آرزوی ملت و دولت و مسئولین کشور ماست که روزی فقر و تهیدستی در جامعه ما رخت بربندد و مردم عزیز و صبور و غیرت مند کشور از رفاه در زندگی مادی و معنوی برخوردار باشند. خدا نیاورد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و روآوردن به حمایت از سرمایه دارها گردد و اغنیاء و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار بشوند.»⁽⁷⁰⁾

امام (ره) بااشاره به زندگی رقت بار قشر عظیمی از مستضعفان جامعه برای سامان بخشیدن به وضع مسکن و مشکل زمین چنین می فرمایند:

... این از حداقل حقوق هر فرد است که باید مسکن داشته باشد. مشکل زمین باید حل شود و همه بندگان محروم خدا باید از این موهبت الهی استفاده کنند. همه محرومان باید خانه داشته باشند. هیچ کسی در هیچ گوشه مملکت نباید از داشتن خانه محروم باشد.⁽⁷¹⁾

با مطالعه و بررسی اندیشه امام در بعد اقتصادی، دو نکته اساسی توجه ما را به خود جلب می کند:

1 محاصره اقتصادی موجب شکوفایی مغزها می شود.

2 ملت ایران عزت خود را با رفاه وابسته به اجانب عوض نمی کند.

برای روشن شدن مطلب، عین سخنان آن حضرت را در اینجا به شرح ذیل می آوریم:

«وقتی که محاصره اقتصادی بشود افکار همه مردم توجه به این پیدا می کند که ما باید خود کفا باشیم و متخصصین ما مشغول می شوند و افکار خودشان را به راه می اندازند و قدرت خودشان را به راه می اندازند و ایران را مستغنی می کنند از خارج و من به شما اطمینان می دهم که اگر تایک مدتی ما در این فشارها باشیم، ایران بیشتر ثبات پیدا می کند و مغزهای متفکر مکتبی ایران بیشتر به کار می افتد و ایران را خودکفا می کند.⁽⁷²⁾

همچنین عزّت و سعادت را در سایه ایستادگی و تحمل سختی ها می دانند و می فرمایند:

«من مطمئنم که ملت عزیز ایران یک لحظه استقلال و عزت خود را با هزار سال زندگی در ناز و نعمت ولی وابسته به اجانب و بیگانگان معاوضه نمی کند.»⁽⁷³⁾ و باز در جای دیگری به همین موضوع اشاره می کنند و می فرمایند:

«سیاست ما همیشه بر مبنای حفظ آزادی، استقلال و حفظ منافع مردم است که این اصل را هرگز فدای چیزی نمی کنیم.⁽⁷⁴⁾

«اگر ما تسلیم آمریکا و ابرقدرتها می شدیم، ممکن بود امنیت و رفاه ظاهری درست می شد و قبرستان های ما پر از شهدای عزیز ما نمی گردید، ولی مسلما استقلال و آزادی و شرافتمان از بین می رفت.⁽⁷⁵⁾

پی نوشت ها:

1. نویسنده و پژوهشگر، رایزن فرهنگی سابق جمهوری اسلامی ایران درسوریه و لبنان

2. دانشنامه سیاسی، آشوری، داریوش، ص 38، چاپ سوم.

3. برای بررسی بیشتر مراجعه شود به:

P.melryn Leffler. "The American conception of National security and the Beginnings of cold war", 1945-48, American Historical Review 89(2). 1984.PP.246-81.

4. مقاله نگاهی به مفهوم امنیت در جهان امروز، علی محمدی، جام جم مورخ 81/8/30.

5. پایان نامه کارشناسی ارشد تحت عنوان «سیر تحول در مقوله و ملاحظات امنیت ج.1.1، سید حسین ولی پور زرومی، دانشگاه شهید بهشتی، سال 1376 ش.

6. سوره آل عمران، آیه 153.

7. سوره نور، آیه 55

8. سوره فتح، آیه 4

9. سوره بقره، آیه 193

10. سوره بقره، آیه 125

11. سوره بقره، آیه 126

12. سوره نحل، آیه 112

13. سوره حجر، آیه 46

14. سوره قلم، آیه 8 و 9

15. نهج البلاغه، خطبه 105، فیض الاسلام

16. نهج البلاغه، نامه 53، فیض الاسلام، چاپ چهارم

17. همان، خطبه 131، فیض الاسلام، چاپ چهارم

18. همان، نامه 53، فیض الاسلام، چاپ چهارم

19. کلمات قصار، پندها و حکمت ها، امام خمینی، ص 119.

20. همان، ص 119.

21. وصیت نامه سیاسی، الهی امام (ره) ص 8 ، صحیفه انقلاب، چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

22. صحیفه نور، ج 19، ص 90 بیانات امام در تاریخ 14/11/63 به مناسبت دهه فجر

23. صحیفه امام، جلد 5، ص 347.

24. همان، ج 4، ص 460

25. اصل پنجاه و ششم قانون اساسی تصریح می کند به اینکه: حاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و هم او، انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته است، هیچ کس نمی تواند این حق الهی را از انسان سلب کند و یا در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد و ملت این حق را از طرقی که در اصول بعد می آید اعمال می کند.

26. صحیفه نور، ج 3، ص 42، صحیفه امام، ج 3، ص 503

27. صحیفه امام، ج 5، ص 244

28. همان، ج 5، ص 548

29. همان، ج 21، ص 10

30. صحیفه امام، ج 20، ص 55

31. همان، ج 21، ص 422

32. همان، ج 4، ص 182

33. صحیفه نور، ج 20، ص 212 211 تاریخ 27/2/67

34. صحیفه امام، ج 4، ص 160

35. همان، ج 10، ص 322

36. صحیفه نور، ج 15، ص 102 101

37. اصل چهاردهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

38. همان

39. صحیفه نور، ج 21، ص 71، تاریخ 20/10/67

40. انقلاب اسلامی: ریشه ها و چالش ها، روحانی، دکتر حسن، ص 177.

41. توسعه سیاسی، توسعه اقتصادی و امنیت، خاتمی، دکتر سید محمد، ص 57.

42. ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، امام خمینی، ص 62

43. صحیفه امام، ج 14، ص 377

44. برای اطلاع بیشتر به کتاب سیاست خارجی و روابط بین الملل از دیدگاه امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی مراجعه شود.

45. صحیفه امام، ج 21، ص155، صحیفه نور، ج 21، ص 36

46. انقلاب اسلامی: ریشه ها و چالش ها، ص 176

47. قانون اساسی بند سوم از اصل سوم براین مطلب تصریح می کند که آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه، در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی. با گسترش آموزش مقدماتی، متوسطه و عالی که موجب شناخت افراد کشور نسبت به حقوق خود خواهد شد.

48. انقلاب اسلامی: ریشه ها و چالش ها، ص 203 202، چاپ اوّل.

49. صحیفه نور، جلد 15، ص 160، پیام امام خمینی به مناسبت آغاز سال تحصیلی مورخ 31/6/60.

50. پایداری و ثبات در شخصیت امام خمینی (ره)، ترجمه شیخ کاظم یاسین، چاپ اول ص 76

51. صحیفه نور، ج 13، ص 211 209، مورخه 27/9/59

52. کلمات قصار، پنداها و حکمت ها، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ص 184

53. دانشنامه سیاسی، داریوش آشوری، تهران، ص 39

54. ولایت فقیه، ص 60 59

55. صحیفه امام، ج 5، ص 279

56. صحیفه نور، ج 9، ص 42، مورخ 14/6/58

57. قانون اساسی، اصل 22

58. تحریرالوسیله، ج 1، ص 491

59. صحیفه امام، ج 17، ص 162 161