امنیت غذائی و کشورهای اسلامی

امنیت غذائی در کشورهای اسلامی ⁽¹⁾

امروز اهمیت خواروبار و مواد غذائی برای هر کشور که جزئی از اقتصاد آن محسوب می شود، بر کسی پوشیده نیست. امنیت غذائی که به مفهوم قدرت تامین مواد غذایی کافی سالیانه برای عموم افراد کشور است، یک مساله جدی در سطح جهان و در میان کشورهای اسلامی است. بحثی که در زیر می خوانید، ترجمه بررسی و گزارشی از وضع امنیت غذائی در کشورهای اسلامی است که در مجله «العالم »، شماره 504 منتشر شده است.

کشورهای شرکت کننده در هشتمین اجلاس سران کشورهای اسلامی که از 9 تا 11 دسامبرسال جاری در تهران برگزار گردید، عموما برای موفقیت اجلاس و پشت سر گذاشتن مشکلات و موانعی که ممکن بود آن را با شکست روبرو سازد، تلاش کردند. این که اجلاس سران کشورهای اسلامی موفق شد یک سلسله توافق ها و قطعنامه ها را به تصویب برساند وابزار و وسائلی را که اجرای آنها را تضمین می کند، پیش بینی نماید، موقعیت وجایگاه کنفرانس اسلامی را در سطوح مختلف تقویت می کند که مهمترین آنها سطح بین المللی است. زیرا به حل مشکلات جهانی و به طرح موفق ترین طرحها و پیشنهادهاجهت گذر از گرداب محنتها و مصائب و مرگ و میرهایی که همه انسانها را تهدیدمی کند، کمک می کند.

البته در زمینه راه حل مشکلات و اجرای موضوعات مطرح شده در اجلاس، آراء و نظریات مختلف وجود داشت اما همگی در ضرورت تلاش و کار جدی برای مبارزه با فقر ومحرومیت زدایی از کشورهای اسلامی و نیز در اجرای برنامه های توسعه، به ویژه درزمینه کشاورزی برای رسیدن به خودکفائی و تحقق امنیت غذائی، اتفاق نظر داشتند.

نسبت جمعیت کشورهای اسلامی به کل جمعیت جهان

جمعیت کشورهای اسلامی بیش از20درصد کل جمعیت دنیا را تشکیل می دهد که در 55 کشور در جهان سکونت دارند (دراین بررسی، وضع 52 کشور اسلامی مورد بحث قرار گرفته و در مورد سه کشور دیگراطلاعات کافی به دست نیامده است).

میزان محرومیت در کشورهای اسلامی

براساس سقف درآمد سالیانه ای که سازمان خواروبار و کشاورزی وابسته به سازمان ملل متحد(فاو)در نظر گرفته، کشورهایی که میانگین سهم درآمد سالیانه هر فرد در آنها از درآمدناخالص ملی، کمتر از 1345دلار باشد، از کشورهای فقیر و از نظر غذائی محروم به شمار می رود.

اگر ارقام و آماری را که اخیرا مرکز بین المللی بررسیهای استراتژیکی (میزان هزینه تسلیحات نظامی در سال 1997 1998) منتشر کرده، در نظر بگیریم، به این نتیجه می رسیم که 18 کشور اسلامی که جمعیت آنها بالغ بر 283 میلیون نفر (از کل جمعیت 174 میلیون نفری مسلمان جهان) می باشد، از فقر و محرومیت غذائی رنج می برند.

این کشورها 24درصد کل جمعیت کشورهای اسلامی در سال 1996 را تشکیل می دهند. این کشورها در دو قاره آسیا و آفریقا قرار دارند و عبارتند از پنج کشور عربی: یمن،سودان، جیبوتی، سومالی و عراق (که به علت تحریم اقتصادی در چند سال اخیر دچارمحرومیت شده است) و سیزده کشور مسلمان غیر عرب:

(افغانستان، چاد، بورکینافاسو، گامبیا، گینه، گینه بیساو، مالی، موزامبیک،نیجر، سیرالئون، تاجیکستان، جزائر قمر و نیجریه). اما آمار و بررسیهای سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی نشان می دهد که تعداد کشورهایی که دارای درآمد ملی پایین هستند و از فقر غذائی رنج می برند، در کل جهان 82 کشور هستند که 34 کشوراز آنها اسلامی می باشند.

امکانات و توانمندیهای کشورهای اسلامی جدول پیوستی، برخی از آمارهای مهم مربوطبه کشورهای اسلامی را در مقایسه با آمار کشورهای جهان، نشان می دهد.

متوسط درآمد یک نفر از درآمد ناخالص ملی در کشورهای عربی، 6400دلار در سال ودر سایر کشورهای اسلامی 4000دلار در سال می باشد و این، نشان می دهد که درآمدناخالص ملی کشورهای اسلامی که جمعا بالغ بر 1273 میلیارد دلار در سال می باشد،می تواند به رفع فقر و گرسنگی در 18 کشور فقیر یادشده، یاری کند.

از طرف دیگر نقش ایمان و اعتقاد در رفع محرومیت ها را نباید نادیده گرفت.

کشورهای اسلامی طبعا ایمان به خالق یکتا دارند و به آیین اسلام به عنوان شیوه الهی زندگی پایبند هستند. و مسلمانان عقیده دارند که اسلام کفالت فقیر و رفع ظلم و محرومیت از کل جامعه اسلامی را فرض و واجب می داند.

از این گذشته حق مسلمان بر برادر مسلمانش و بر همه امت اسلامی و بر زمامداران،این است که غذای کافی برای ادامه زندگی و رشد، در اختیار داشته باشد و این حق،هم از نظر اسلامی مسلم است و هم از نظر مصوبات سازمان ملل متحد.

وانگهی یک وظیفه اخلاقی و انسانی نیز هست زیرا خداوند می فرماید:

[نمازگزاران] همان کسانی هستند که در اموالشان حقی معلوم، برای سائل و محروم است 1.

حمایت و پشتیبانی از کشورهای فقیر، تنها تبرع و صدقه نیست، بلکه مساله عدالت در میان است.

تامین امنیت غذائی امنیت غذائی اصطلاحی است که مقصود از آن تضمین تحصیل غذای کافی و مورد نیاز در طول سال برای همه مردم برای زندگی سالم و شرافتمندانه است.

امنیت غذائی برای کشورهای اسلامی هنگامی تامین می شود که غذای مورد نیاز دردسترس همه مسلمانان باشد و در تمام سال قدرت خرید آن را داشته باشند.

برای تامین امنیت غذائی جهت کشورهای اسلامی، سازمان کنفرانس کشورهای اسلامی می تواند از راه ایجاد وسائل خودکفائی در همه کشورهای اسلامی، گرسنگی را در این کشورها ریشه کن سازد و برای همه مسلمانان جهان، غذا تامین نماید. و این، مستلزم این است که علاوه بر پشتیبانی مالی و تامین وسائل لازم جهت موفقیت چنین برنامه ای، مسلمانان مشارکت فعال داشته باشند، در تصمیم گیریها و اجرای برنامه هاشرکت داده شوند، جهت تحصیل علوم و فن آوری جدید یاری شوند و نیز بررسیهایی صورت گیرد که کوششهای آنان را در جهت افزایش و تنوع تولیدات کشاورزی مستمر، پشتیبانی کند.

البته برای موفقیت چنین برنامه ای، علاوه بر آنچه گفته شد، زمینه های مساعد وابزار دیگری نیز لازم است نظیر:

برخورداری کشاورزان از حمایت دولتها، اجرای سیاست اصلاحات کشاورزی، یا به تعبیر دیگر: اصلاح اراضی، توسعه مناطق روستایی، ایجاد منابع آبی و کانال کشی های لازم جهت آب کشاورزی، افزایش همه لوازم ضروری برای ادامه این گونه پروژه ها، ایجادو تاسیس سازمانها و دستگاههای لازم جهت هشدار و پیشگویی به موقع در موردخشکسالی و حوادث طبیعی احتمالی.

البته تاکید بر خودکفائی و سازندگی کارشناسان و طراحان و پژوهشگران مسلمان ونیز فعالیت کشاورزان، استمرار این گونه پروژه ها و ریشه کن کردن فقر و محرومیت غذائی به صورت نهائی در همه کشورهای اسلامی را تضمین می کند.

طبعا اجرای این گونه پروژه ها، با یک سلسله موانع روبرو است که در راس همه آنها جنگها و درگیریهای نظامی بین برخی از این کشورها قرار دارد. از این رو جادارد که سازمان کنفرانس اسلامی برای حل این گونه اختلافات، فعال شود و مراکز قضائی مستقلی که از طرف همه کشورهای اسلامی مورد قبول باشد (همچون دیوان داوری بین المللی)، تشکیل گردد و رای و نظر آن نافذ و لازم الاجراء باشد تا به ایجادوحدت کشورهای اسلامی کمک کند و ثروت آنها در جنگهای بی موردی که جز دشمنانشان ازآن سود نمی برند، تباه نشود.

ضرورت ایجاد بازار مشترک اسلامی مساله تشکیل بازار مشترک اسلامی یکی از نقاطمهم در فعال ساختن این گونه پروژه ها است زیرا با نبود چنین بازاری، و نبودسامان دهی غذائی و فقدان سیاست گذاری درست جهت عرضه و فروش، انبار و نگهداری کردن، بسته بندی و مراقبت از مواد غذائی طبق اصول و ضوابط مطلوب، قهرا موادغذائی در برخی از کشورها متراکم، و در برخی دیگر کمیاب می شود و توزیع آن دستخوش نوسان می گردد.

البته هماهنگی و برنامه ریزی در تعیین نقش هر یک از کشورها در تولید نوعی ازمحصولات کشاورزی برحسب شرائط مساعدی که برای افزایش تولید آن نوع دارند، درتقویت طرح و برنامه تامین نیازهای غذائی عموم امت اسلامی و تنوع این محصولات وجلوگیری از عوارض بی برنامگی، موثر است.

همچنین برنامه ریزی مشترک، به حفظ قیمتها و پشتیبانی از آن، به خاطر حمایت ازادامه تولید و نیز حمایت از کارگران و تلاش گران در زمینه کشاورزی، جهت تشویق به ادامه کار و نیز توجه به قیمتهای بین المللی و جلوگیری از آسیب رسانی آن به تولیدمحصولات کشاورزی در کشورهای اسلامی و سقوط قیمت آنها، کمک می کند.

در این زمینه موانعی مطرح است که ناشی از حوادث طبیعی است مانند:

خشکسالی، کاهش مواد غذائی و یا نابودی آن در اثر آفات و بلایای طبیعی و عوامل مرموزی که گاهی موجب بیماریها می گردد. ملاحظه این گونه خطرها ایجاب می کند که پیشاپیش، به آنها توجه شود و از آنها جلوگیری به عمل آید. همچنین ضرورت کویرزدایی و مهار صحرا خودنمایی می کند.

البته امنیت غذائی اسلامی، به وسیله نظام اقتصادی اسلامی حمایت و پشتیبانی می شود زیرا در این نظام دولت ها موظف هستند برای کسانی که قادر به کار نیستندتضمین های اجتماعی لازم را فراهم سازند، زندگی کارگران را به سطح مقبول برسانند،برای کارگران بیکار مقرری بپردازند و همکاری و همبستگی اجتماعی در میان صفوف امت واحد اسلامی را تقویت کنند زیرا این همبستگی، حمایت ثروتمندان از فقرا را به دنبال دارد و در نتیجه سطح اجتماعی و اقتصادی امت اسلامی را بالا می برد.

سوء تغذیه و گرسنگی ریشه های سوء تغذیه در کشورهای اسلامی به علل و عوامل چندی برمی گردد از آن جمله: عدم ثبات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی، افزایش رشد جمعیت بدون طرح و برنامه ریزی لازم جهت تغذیه آنها، وجود فاصله زیاد در سطح زندگی بین قشرهای مختلف جامعه، همچنین بلایا و حوادث زیانبار طبیعی و غیر طبیعی که گاهی کشورهای اسلامی به آن دچار می شوند، کاهش منابع طبیعی، قرار نگرفتن امنیت غذائی ضمن اولویتهای برنامه های دولتها، عدم تعهد دولتها در برابر اوضاع نامناسب دراین کشورها و نیز در برابر توسعه کشاورزی و اقتصادی و اجتماعی.

شکی نیست که مبارزه با عوامل و اسباب سوء تغذیه که موجب گرسنگی و بیماری ومحرومیت می گردد و تنشها و بی ثباتی ها را در همه زمینه ها به وجود می آورد، وظیفه هر یک از دولت ها است، و نیز در حوزه مسوولیت همه دولت های اسلامی و مسلمانان و به ویژه جامعه جهانی قرار دارد زیرا نه تنها یک وظیفه اسلامی و اخلاقی است، بلکه یک مسوولیت انسانی نیز هست.

آمار سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی نشان می دهد که با آغاز سال 2030 میلادی سیر کردن 3000 میلیون انسان اضافی حتمی خواهد بود. و اینک این ضرورت از دولتهامی طلبد که اراده سیاسی خود را برای ریشه کن ساختن گرسنگی با یک اتفاق نظر در جهت اجرای مقدمات و زمینه های این هدف، نشان بدهند.

پی نوشت :

1- «والذین فی اموالهم حق للسائل والمحروم » (معارج: 24، 25).