در ویژه نامه ای که به «پدر علوم ارتباطات در ایران» اختصاص دارد، بایسته است که از خانواده دانشور او نیز که در سایه تربیت اخلاقی و علمی استاد معتمدنژاد و همسر ارجمند ایشان بالیده و مدارج علمی را تا سطح عالی در دانشگاههای معتبر جهان طی کرده اند، یاد کنیم و به سهم خود، آنها را به جامعه علمی کشورمان معرفی نماییم.
استاد معتمدنژاد خود از تبار عالمان است و در خاندان و خانواده ای اهل معنا و فرهنگ پرورش یافته است. همسر گرامی استاد از فارغ التحصیلان رشته حقوق از دانشگاه تهران است. فرزندان این خانواده علمی، خانم دکتر رؤیا و آقای دکتر رامین معتمدنژاد نیز به همین ترتیب، دارای نسب فرهنگی از خانواده و پدر و مادری دانشورند. خانم دکتر رؤیا معتمدنژاد چند سالی است که ضمن تدریس در دانشگاه علامه طباطبایی، مقالات پژوهشی چندی نیز به جامعه علمی کشورمان ارایه کرده و از این نظر، برای اهالی فرهنگ ناشناخته نیست، اما متأسفانه هنوز از «رامین معتمدنژاد» دکترای اقتصاد بین الملل، مقاله یا کتابی در ایران به چاپ نرسیده است. در این مختصر، ضمن معرفی اجمالی این دو استاد فرهیخته، به معرفی برخی از آثار آنها -تا آنجا که دسترسی یافته ایم- پرداخته ایم. امیدواریم که در آینده، از آثار قلم و اندیشه این دواندیشمند جوان، خوانندگان عزیز کیهان فرهنگی را بهره مند سازیم.
خانم دکتر رؤیا معتمدنژاد، فرزند استاد معتمدنژاد، متولد سال 1339 تهران است. وی پس از طی تحصیلات متوسطه و کارشناسی، دوره کارشناسی ارشد خود را در دانشکده حقوق دانشگاه پاریس 1-پانتئون، سوربن فرانسه آغاز کرد و همانجا از رساله خود تحت عنوان: «نقش و ترکیب شورای قانون اساسی فرانسه، در سال 1363 دفاع کرد.
دکتر رؤیا معتمدنژاد دوره دکتری حقوق اساسی را نیز در همان دانشگاه گذراند. رساله دکتری وی با عنوان: «نظام حقوقی تلویزیون: نمونه کشور فرانسه» در سال 1371، در دو جلد به زبان فرانسه تدوین و ارایه شده است.
دکتر رؤیا معتمدنژاد به درخواست پدر در رشته حقوق، «حقوق ارتباطات» خوانده و پس از پایان تحصیلات در فرانسه، به استخدام دانشگاه علامه طباطبایی درآمد و هم اکنون با سمت استادیاری، حقوق اساسی، حقوق ارتباطات و آزادی عمومی را در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی «دانشگاه علامه طباطبایی» تدریس می کند.
وی در دوسال اخیر، با کوشش فراوان برنامه کارشناسی ارشد حقوق ارتباطات را تهیه کرده و آن را به تصویب شورای دانشگاه رسانده است!
در فهرستی که در پی خواهد آمد، آثار قلمی دکتر رؤیا معتمدنژاد اعم از مقالات پژوهشی، مقالات ارایه شده به سمینارها و همایش های علمی، متن درسی و یک «طرح درون دانشکده ای»، به ترتیب زمان انتشار، ارایه شده است.
الف: «مسایل حقوقی ماهواره های تلویزیونی»، نامه فرهنگ، فصلنامه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، دوشماره پاییز و زمستان 1374.
ب: «دولت تازه و ضرورت انجام پژوهش های ملی ارتباطی»، مجله رسانه، فصلنامه مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صفحات 2تا 9، 1376.
ج: «نظام حقوقی نشریات ویژه کودکان و نوجوانان»، سالنامه مطبوعات کودک و نوجوان، سالنامه خانه روزنامه نگاران جوان، صفحات 113تا 127- 77/1376.
د: «ارکان حقوقی آزادی مطبوعات»، دکتر کاظم معتمدنژاد با همکاری دکتر رؤیا معتمدنژاد، مجله رسانه، فصلنامه مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صفحات 22تا 43، 1377.
ه: «کنترل مطابقت قواعد حقوقی مادون با قواعد حقوقی مافوق و نقش خاص آن در تضمین حقوق و آزادی های فردی»، مجله پژوهش حقوق و علوم سیاسی، فصلنامه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، پاییز، زمستان 1378.
و: «آزادی دسترسی به اطلاعات و اسناد دولتی»، نخستین سمینار میان منطقه ای کشورهای آسیای مرکزی- غربی و جامعه اطلاعاتی، با همکاری یونسکو و مرکز پژوهش های ارتباطات، تهران، شهریور 1380.
ز: «آزادی بیان در جامعه اطلاعاتی»، مقاله ارایه شده در همایش علمی ایران و جامعه اطلاعاتی در سال 1400 ه.ش، با همکاری یونسکو و مرکز پژوهش های ارتباطات و شورای عالی اطلاع رسانی، تهران، آذرماه 1381.
ح: «تدارک مقررات حقوقی برای آزادی های عمومی»، مجله اطلاعات اقتصادی و سیاسی، تابستان 1381.
ط: «تدارک برنامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد حقوق ارتباطات و تکنولوژی های نوین اطلاعات برای اولین بار در ایران»، طرح درون دانشکده ای. دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، 1381.
ی: حقوق اساسی (کلیات)، جزوه درسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، انتشارات دانشکده، 61صفحه، نیمسال تحصیلی 83-1382.
دکتر رامین معتمدنژاد، متولد 1340 در پاریس است. او به ترتیب دوره های لیسانس، فوق لیسانس و دکتری را در رشته اقتصاد بین الملل در پاریس گذرانده است و هم اکنون، ضمن تحقیق، دانشیار دانشگاه پاریس 1- در فرانسه است. دکتر محسنیان راد درباره او می گوید: «دکتر رامین معتمدنژاد، فقط یک تحصیلکرده مقیم فرانسه نیست، بلکه آدمی است که دارد در حوزه اقتصاد مؤثر واقع می شود؛ یعنی کارهایی که انجام داده، یکی دوتایش به نوعی نظریه پردازی است.»، وی می افزاید: «متأسفانه دکتر رامین معتمدنژاد در ایران اصلاً معرفی نشده است و من شک دارم که حتی مقاله ای از ایشان در کشورمان چاپ شده باشد! در ملاقاتی که با این جوان داشتم، احساس می کردم که خیلی پرمعلومات است، خیلی خوب درس خوانده و کارکرده است.»
ما ضمن آرزوی توفیق برای این اندیشمند پرتلاش ایرانی، معرفی اجمالی دو اثر را که یکی تحت نظر مستقیم او، و دیگری تحت نظر جمعی از اندیشمندان اقتصادی، از جمله ایشان، سامان یافته است، به ترتیب ترجمه و تقدیم خوانندگان عزیز می کنیم.
ءاتحاد جماهیر شوروی و روسیه، انقطاع تاریخی و استمرار اقتصادی Presses universitares de France تحت نظر: رامین معتمدنژاد.
انتشارات: پرس اونیورسیته دوفرانس(انتشارات دانشگاهی فرانسه)، چاپ اول، اکتبر 1977.
فروپاشی نظام شوروی همانند هر پدیده عمده تاریخی سیلی از تعابیر و تفاسیر را با نگرش های گوناگون به دنبال داشته است. «اتحاد جماهیر شوروی و روسیه؛ انقطاع تاریخی و استمرار اقتصادی» به اوضاع این منطقه در چشم اندازی اثبات گرایانه می پردازد و این هدف را مدنظر ندارد که با تکیه بر شکست اصلاحات لیبرال درروسیه به یک «پدر بنیانگذار» نامعلوم بدون هیچ پروسه دیگری مشروعیتی دوباره بخشد. درواقع، وجه مشترک مقالات مختفی که محتوای این کتاب را تشکیل می دهند، این پیش فرض است که نمی توان به این مقاصد که تغییر و تحولات جاری در روسیه است، دست یافت، مگر ازطریق تعیین ماهیت نظام شوروی، ریشه های داخلی فروپاشی آن و جهت و مسیر تحولات کنونی جامعه روس. صرفاً براین پایه است که می توان هم زمان درباره سهم مارکسیسم در تجربه شوروی و آموزش های نظری و عملی این تجربه برای آینده طرح سوسیالیستی به تأمل و تعمق نشست.
«اتحاد جماهیر شوروی و روسیه» را که در اکتبر 1997 انتشار یافته، مجموعه مقالاتی تشکیل می دهد که اندیشمندانی چون «اریک هوسباون»)Eric Hosbawn( «موشه لوین»)Moshe Lewin(، «ژاک ساپیر»)Jacques Sapir(، «الکساندر بوزگالین»)Alexandre Bouzgaline(، «موریس گودلیه»)Maurice Gaudelier( و «رامین معتمدنژاد» به رشته تحریر درآورده اند.
«رامین معتمدنژاد» از این پیش فرض حرکت می کند که جوامع معاصر را باید نسبت به ساختار بنیادین آنها که شیوه غالب این جوامع در انسجام اجتماعی است، جوامعی «وابسته» دانست. وی برپایه این روش شناسی به دفاع از این نظریه می پردازد که وجه مشترک اقتصاد شوروی با نظام سرمایه داری، نظام پرداخت دستمزدها به عنوان ساختار اقتصادی غالب است. اما، ویژگی نظام پرداخت دستمزدها در شوروی سابق در این بود که به ارتباط موجود بین قدرت، تولید، توزیع و مالکیتی کاملاً متفاوت با نظام سرمایه داری مبتنی بوده است. در این جهت، بحران اقتصادی شوروی محصول زیرسؤال قرارگرفتن همین ارتباط است. نظام پرداخت دستمزدها به این ترتیب از نظام قدیمی فاصله گرفته و آماده جذب شدن به یک نام جدید است که ماهیت و جوانب آن هنوز کاملاً نامشخص است و هدف روند کنونی گذار در روسیه نیز دقیقاً همین است.
ء کاپیتالیسم و سوسیالیسم در آینده، تحولات و تغییرات نظام های اقتصادی
تحت نظر: برنارد شاوانس، اریک مانین، رامین معتمدنژاد، ژاک ساپیر انتشارات لادکوورت)La Decouverte( چاپ 1999.
رویارویی کاپیتالیسم و سوسیالیسم یکی از مباحث عمده تاریخ قرنی است که پشت سر گذاشتیم. اگرچه بینش های متناقض این دو مکتب عمده به طورکلی بر سایر مباحث غالب بوده، اما بازتاب های فراوانی داشته است که یکی پس از دیگری در سال های 1920 تا 1980 بروز کرده اند. پایان نظام های سوسیالیستی و تغییرات جاری نظام های سرمایه داری امروز تجزیه و تحلیل تاریخی و نظری بسیاری را ممکن و نگاه دیگری به ظهور، پیشرفت و تغییر نظام های اقتصادی بزرگ را در تاریخ عصر حاضر امکان پذیر ساخته است.
«کاپیتالیسم و سوسیالیسم در آینده» مجموعه مقالاتی است که در خاتمه سمیناری در ژوئن 1998 در پاریس گردآوری و انتشار یافته است نویسندگان آن اقتصاددانان و مورخانی چون «موریس امار»)Mourice Aymard(، «برونو ته ره»)Bruno Therer(، «ولودزیمیرز بروس»)Wlodzimierz Brus(، «کازیمیرز لاسکی»)Kazimierz Laski(،
«ژان شارل اسلن» )Jean Charles Asselain(، «میکائل المان» )Michael Ellman(، «ژرار دومنیل» (Gerard Dumenil(، «دومینیک لوی» )Dominique levy(، «ژاک ساپیر» )Jacques Sapir(، «میشل بو» )Michel Beaud(، «میشل آلیتا» )Michel Aglietta(، «برنار شاوانس» )Bernard Chavanc(، «ژانوس کورنه»، )Janos Kornai(، «اریک مانین» )Eric Magnin( و رامین معتمدنژاد هستند.
«رامین معتمدنژاد» در فصل هشتم این کتاب تحت عنوان «کاپیتالیسم و سوسیالیسم»: «تشابهات و تفاوت ها» این اندیشه را در مقابل نگرش های متضادی که دراین دونظام وجود دارد، مطرح می سازد که کاپیتالیسم و سوسیالیسم در نظام پرداخت دستمزدها، پولی و روابط تجاری وجه مشترک دارند. وی بر تفاوت های موجود بین این دو نظام سطح شرکت ها و شیوه های سرمایه گذاری، ارزش گذاری و اعتباربخش بویژه در ارتباط با شکل غالب مالکیت مازاد تولید تاکید می ورزد. این شکل که در نظام کاپیتالیستی تمرکززدایی و خصوصی شده، در سوسیالیسم شکلی متمرکز به خود می گیرد... در وهله نخست نیز، شرکت ها هستند که مالکیت و توزیع مجدد مازاد تولید را به عهده دارند. در مرحله بعدی، دولت است که این مسئوولیت را عهده دار می گردد.
سمینار فوق در روزهای 19 و 20 ژوئن 1998 به ابتکار «مرکز تحقیقات و شیوه های صنعتی کردن» وابسته به «مدرسه مطالعات عالی علوم اجتماعی» و گروه تحقیقات در مورد «قانونگذاری و تغییرات اقتصادهای معاصر» وابسته به «دانشگاه پاریس 7- دنی دیدرو» در پایتخت فرانسه برگزار شده است.