در معرفتِ صراط مستقیم

کشتی نوح

صراط مستقیم امیرالمؤمنین علیه السلام است؛ ولایت او یعنی محبت او، و حرکت کردن انسان به امر تشریعی و تکلیفی، و آن که متمثّل هم می شود گذشتن از صراط، همه حقیقت به یک معنی است؛ چرا که همه برمی گردد به اعتبارات مراتب انسان از انتقال او از مراتب نقص تا مراتب کمال که مرتبه انسان کامل است.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرموده: مَثَل اهل بیتِ مَن، مَثَل کشتی نوح است که هر که در آن نشست به تحقیق نجات یافت و هر که تخلّف کرد و در آن ننشست غرق شد، باز فرموده: اُمت من بعد از من بر هفتاد و سه فرقه تقسیم می شوند، همه اهل جهنم اند، مگر یک فرقه که اهل نجات است. پس مذهب یک فرقه، حق است و مذهب فرقه های دیگر باطل.

«مذهب» و «طریق» و «صراط» هر سه به معنی راه است، و راه بسیار است و راه راست صراط المستقیم است و تفسیر صراط المستقیم در طریق شیعه و سنّی، امیرالمؤمنین علیه السلام است.

[به درستی که این راه مستقیم من است، پس آن را تبعیّت کنید و از راه های دیگر تبعیّت نکنید که شما را از راه او متفرّق خواهد ساخت]، پس به برهان ثابت شد که راه حق غیر از صراط المستقیم نیست و راه های دیگر باطل است.

از مو باریک تر

در حدیث است که صراط از مو باریک تر است؛ یعنی بین افراط و تفریط است. در جمیع صفات معتدل است، نه زیاده است و نه کم، پس «از مو باریک تر است» به این معنی که از طریق معتدل رفتن و یافتن صراط المستقیم در میان این همه ملل راهی است از مو باریک تر و از آتش سوزنده تر، احتمال دارد به این معنی باشد؛ هر کس که به این راه می آید سوخته می شود. از غل و غش ها خالص می شود و می رسد به شهرستانِ «انا مدینةُ العلم و عَلیٌ بابها». [من شهر علم هستم و علی علیه السلام درِ آن است].

میزان اعمال

ائمه علیهم السلام میزان اند. یعنی عمل خلایق به ایشان سنجیده می شود و اصل عملْ محبّت ایشان است که محبت علی نیکویی است که با وجود آن هیچ بدی ضرر نمی رساند و دشمنی علی بدی است که با وجود آن هیچ خوبی نفع نمی رساند!

و نشانه محبّت، اطاعت ایشان است. از حضرت امام صادق علیه السلام روایت است که: «نیست شیعه ما کسی که از زبان، دعوی تشیع کند و مخالفت کند ما را در اعمال ما و آثار ما و لیکن شیعه ما کسی است که موافقت کند با ما به زبان و دل و متابعت کند آثار ما را و عمل کند به اعمال ما، اینهایند شیعیان ما».

و روایت است که حضرت امام باقر علیه السلام فرموده: «ای جابر! آیا اکتفا می کند کسی که دعوی تشیع کرد به همین که قائل باشد به محبّت ما اهل بیت، و اللّه که نیست شیعه ما مگر کسی که بپرهیزد از معاصی خدا و اطاعت او بکند.

ای جابر! نشناخته اند بیشتر شیعهْ ما را مگر به تواضع و فروتنی و خشوع و بسیاری یاد خدا و کثرت روزه و نماز و نیکی با پدر و مادر و تعهد نمودن احوال همسایگان از فقراء و مسکینان و قرض داران و یتیمان و راست گویی حدیث و تلاوت قرآن و زبان نگاه داشتن از سخن مردم مگر به نیکی و امینان خویشان و قبیله خود باشند در همه چیز».

نورهای آسمانی

پس هر کسی تخم محبّت ائمه علیهم السلام به دل کاشت و اطاعت قول و فرموده ایشان کرد و حرکت کرد به امر تشریعی و تکلیفی که فرموده ایشان است در صراط المستقیم است، اگر سیرش در این عالم تمام شود، از صراط المستقیم در همین عالم می گذرد و به قاب قوسین ـ که انتهای سیر مؤمن است ـ می رسد و روحش ملحق به ائمه علیهم السلام می شود و هدایت می یابد؛ یعنی اصل وجود خدا را که فراموش کرده بود می شناسد که: «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ» هر چند که نمی توان شناخت خدا را حق شناسایی که: «ما عَرَفْناکَ حَقَّ مَعْرَفَتِکَ» لیکن تصدیق می کند توحید الهی را و ولایت کلّیّه را که لازمه ذات الهی است؛ چرا که در مرتبه ولایت کلّیّه حقیقت ظهور جمیع کمالات صفات الهی است؛ ولایت کلّیّه را که شناخت خدا را شناخت که: «مَنْ عَرَفَکُمْ فَقَدْ عَرَفَ اللّهَ وَ مَنْ اَحَبَّکُم فَقَدْ اَحَبَّ اللّهَ» [هر که شما را شناخت به تحقیق خداوند را شناخته است، و هر که شما را دوست دارد به تحقیق خداوند را دوست دارد]، ائمه اثنی عشر علیهم السلام حقیقتا همه یک نور واحدند که آئینه خداوند نمایند که: «السّلام عَلی مَحالِّ معرفةِ اللّه» [سلام بر جایگاه های معرفت خداوند]

حدیثی از امام صادق علیه السلام

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به شخصی فرمودند: «همیشه دعا کن که خدای تعالی تو را از جمله مُعارّین نگرداند.» گفت: مُعارّین کیانند؟ فرمود: «آنانند که ایمان، مدّتی نزد ایشان عاریت است، بعد از آن سلب می شود».

و حدیث است که «حق تعالی خلق کرده است خلقی را برای ایمان که زوالی از برای او نیست. و خلق کرده خلقی را از برای کفر که زوالی از برای او نیست، و خلق کرده است خلقی را ما بین کفر و ایمان، و به امانت گذاشته است در بعضی شان ایمان را، پس اگر خواهد که تمام کند از برای ایشان تمام می کند و اگر خواهد که از ایشان سلب کند سلب می کند»

دعای ملکوتی

یکی از صحابه امام صادق علیه السلام به ایشان عرض کرد، که: شیعیان تو می گویند ایمان بر دو قسم است: یکی آن که مستقر و ثابت است و دیگری آن که به امانت سپرده شده و زایل می گردد. پس به من بیاموز دعایی که هرگاه بخوانم ایمان من کامل شود و زایل نشود. فرمود: «بگو بعد از هر نماز واجب: «رضیت بالله ربّا و بمحمَّد نبیّا و بالاسلام دینا و بالقرآن کتابا و بالکعبة قبلةً و بِعَلیّ ولیا و اماما و الحَسن و الحُسین و عَلی بن الحُسین و مُحمدبن عَلی و جَعفَر بن مُحَمد و موسی بن جَعفر و عَلی بن مُوسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی و الحجة بن الحسن ائمةً الهم إنی رضیت بهم ائمةً فارضِی لهم؛ إنک علی کل شی ء قدیر» [راضیم به ربوبیت خداوند و به نبوت محمد صلی الله علیه و آله ، به اسلامیت دین و به کتاب آسمانی بودن قرآن، و به قبله عبادت کعبه، و به علی به عنوان ولایت و امام و هم چنین حسن و حسین و علی بن حسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و حجة بن الحسن که صلوات خداوند بر همه آنان باد، همه را به عنوان امام می پذیرم، خدای من! من به آنها به امامت ایشان راضیم، پس مرا هم مورد رضایت آنان قرار ده، به درستی که تو بر هر چیز توانایی.]

ایمان و ولایت

پس بدون ولایت، ایمان قبول نمی گردد؛ پیغمبر صلی الله علیه و آله فرموده: حق تعالی ایمان هیچ بنده ای را قبول نمی کند مگر به ولایت علی علیه السلام و بیزاری از دشمنان علی علیه السلام » و نعوذ باللّه، از آن که از جمله مُعانِدین است [چرا که] حق سبحانه و تعالی صفت های کمال که به او عطا کرده است در وقت موت از او پس می گیرد و او می ماند و همین نفس اَمّاره. و اهل جهنم است. سلب نعمت، جهنم است و نصیبی از رحمت رحیمی ندارد.