یزد را بهتر بشناسیم

شهر یزد مرکز استان یزد، که در677 کیلومتری جنوب شرقی تهران واقع شده است، طبق آخرین سرشماری رسمی، 000،140 نفرجمعیت دارد. یزد از قدیمیترین شهرهای ایران است. بعضی ازمورخان اسلامی بنای اولیه آن را به اسکندر مقدونی نسبت می دهند که دراین نقطه، زندانی برای نگهداری بزرگان ایرانی ساخته بود. ظاهرا به علت همین افسانه یا واقعیت، شهرزیبای یزد در قرون اولیه اسلامی به نام"زندان اسکندر" معروف بوده است.

بعضی دیگر از صاحب نظران بنای یزد را به یزدگرد اول ساسانی نسبت می دهند و وجه تسمیه آن را هم ازهمین نام می دانند. در هر حال نکته جالب در اینجاست که واژه یزد ازریشه فارسی میانه "یزش" به معنای نیایش و ستایش و پرستش و عبادت گرفته شده است. شاید از همین روباشد که لقب یزد در قرون متاخر،"دارالعباده" بوده است.

در هر حال، شهر یزد که بر حاشیه کویر و در موقعیت جغرافیایی 54درجه و 25 دقیقه طول شرقی و 31درجه و 54 دقیقه عرض شمالی قرارگرفته است، شهری است اصیل و زیباکه بخاطر معماری ویژه کویری، رفتارو منش مردمان سخت کوش، آزاده وپاکنهاد آن و وجود بناهای باستانی مهم و با ارزش، چون نگین فیروزه ای درکویر مرکزی ایران می درخشد.

مردم مؤمن، زحمتکش و بافرهنگ یزد، پایبند سنتهای اصیل زندگی خویشند و به این خاطر، بادرک موقعیت اقلیمی خویش، بافت زیبای معماری شهر خود را حفظکرده اند. به همین سبب است که علی رغم همه وسایل تهویه جدید،یزد، خوشبختانه هنوز شهربادگیرهاست. شهرنشینان زحمتکش یزد، صنایعی چون قالیبافی و نساجی انواع پارچه های محلی و شیرینی پزی دارند و کشاورزان سختکوش و پرتوان آن، به علت اقلیم گرم و خشک کویر وکمی آب، از دوران باستان، با تلاش حیرت انگیز و با کندن قناتهایی که گاه تا دهها کیلومتر طول دارد، از کمترین مقدار آبهای زیرزمینی سرزمین خویش نیز استفاده می کنند و به کشت غلات، حبوبات، پسته، بادام، گردو،انگور، سیب، به، گلابی، خرما، انار،صیفی و سبزیجات، زیره، دانه های روغنی، روناس، پنبه و غیره می پردازند و محصول کار خود را که بازدهی آن بالاتر از سایر نقاط کشوراست، به همه جا می فرستند. مردمان یزد، از نظر استعداد کشاورزی وآگاهی از فنون آبیاری و صنایع دستی نام آورند.

در این شهر و روستاها و بخشهای اطراف آن، اقلیت مهمی از زرتشتیان،از دیرباز در کنار برادران مسلمان خودبه زندگی و کار و تلاش مشغولند.

پیشینیه باستانی یزد و فرهنگ متداوم آن از یک سو، و موقعیت جغرافیایی مرکزی آن از سویی دیگر،باعث شده است که در این شهر واطراف آن از دوران ما قبل تاریخ تااعصار درخشان فرهنگ بعد از اسلام،آثار باشکوه و درخشانی به چشم بخورد که در شرح این آثار و اهمیت هنری آن، کتابها نوشته اند.

در اینجا فهرست وار به مهمترین آثار تاریخی شهر یزد اشاره می کنیم:

- مسجد جامع کویر: ساختمان این مسجد بزرگ و زیبا بیشتر مربوط به قرن هشتم و نهم هجری است ومعماری باشکوه و کاشیکاری درخشان، سردر و پیش طاق بسیاربلند، محراب ظریف هنری، مناره های زیبای مرتفع و گنبد کروی متناسبی دارد...

- مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر): از قرن هشتم و با خشت خام.

- مدرسه کمالیه : از اوایل قرن هشتم هجری

- مدرسه و خانه حسینیان: از قرن هفتم و هشتم هجری

- مجموعه باغ دولت آباد: از دوره افشاریه

- مزار شیخ احمد و شیخ محمدفهادان : از قرن هشتم هجری

- مساجد : ریگ، شاه طهماسب،خطیره(روضه محمدیه که مقبره سومین شهید محراب، حضرت آیت الله صدوقی در آن واقع است.)،مسجد اهرستان و مسجد بزرگ پشت باغ

- بقعه سید رکن الدین: دارای سردر و گنبد زیبا با پوششی کاشی، وکتیبه ای به خط کوفی است و در 726هجری قمری به پایان رسیده است.گنبد زیبای این بقعه از داخل دارای تزیینات آجری است. بانی این بنا راامیر رکن الدین محمد قاضی می دانند.

- مجموعه میرچقماق: این مجموعه شامل مسجد، خانقاه،کاروانسرا، میدان و تکیه میرچقماق است که به سعی امیرچقماق حاکم یزد، در قرن نهم هجری ساخته شده است. مسجد میرچقماق که مسجدجمعه نو هم نامیده می شود، سردری رفیع و با شکوه و جلوخانی جالب وگنبدی عظیم دارد. تکیه میرچقماق نیزبسیار مرتفع است و با طاقنماهای متعدد خود که رو به میدان میرچقماق دارد، شکلی جالب و کم نظیر پیدا کرده است.

در مسجد میرچقماق، علاوه برعناصر معماری عالی، کتیبه مهمی نیزبر سردر نصب شده که از لحاظ هنرخطاطی بسیار ارزنده است و بانی مسجد را بی بی فاطمه خاتون زوجه امیرچقماق معرفی می کند. ساختمان مسجد و خانقاه در 830 هجری به پایان رسیده است.

- بقعه سید شمس الدین

- گنبد مصلای عتیق و مصلی

- دوازده امام: گنبد مقبره معروف به دوازده امام بنای آجری کهنی داردکه نمونه کامل سبک دوره سلجوقی است و کتیبه کوفی آن تاریخ 429هجری را نشان می دهد. داخل بنابخصوص محراب آن دارای گچبریهای بسیار زیبا و رنگین است.

و قناتهای بسیار قدیمی یزد،آتشکده های زرتشتی و پیرانگاهها(اماکن مقدس زرتشتی )، دخمه، دههاامامزاده، مقبره، مدرسه، آب انبار،خانقاه، خانه های قدیمی، حسینیه،سقاخانه، آسیا، بازار و بازارچه،کاروانسرا، حمام و... که هر یک محتاج شرحی جداگانه است.

کهن ترین محله مسکونی شهرفعلی یزد، محله فهادان است که گسترش شهر از این محله به سمت جنوب و جنوب شرقی و جنوب غربی بوده است، به طوری که در این قسمت از شهر، خیابانها، میادین و بناهای مسکونی جدید احداث گردیده است.

بافت کهن و مسکونی شهر تقریبااز شیوه معماری خاصی بهره گرفته است. کوچه هابه حدی کم عرض است که رفت و آمد در آنها بکندی انجام می پذیرد.

از ویژگیهای اصلی خانه های قدیمی یزد، دیوارهای بلند که سدی در برابر نا امنی و هجوم بیگانه وسایه بان روزهای گرم بوده و اتاقهایی که معمولا در چهار طرف خانه ساخته می شده، زیر زمینهای بزرگ که استراحتگاه تابستانی مردم بوده حوضهای بزرگ وسط حیاط، وبادگیرها و... است.

استان یزد شش شهرستان دارد:

یزد، اردکان، تفت، مهریز، بافق،میبد

شهرستان اردکان: از بناهای تاریخی آن می توان مسجد جامع،امامزاده سید نورالدین، امامزاده سیدمحمد، امامزاده میر شمس الحق،پیربفروئیه و پرستشگاههای زردشتیان(پیرسبزچک چکو، پیر هریشت وزرجوع ) را نام برد.

شهرستان مهریز: نام قدیم آن مهریجرد بوده و بنای آن را به مهرنگاردختر انوشیروان نسبت داده اند. شغل مردم آن بیشتر کشاورزی و دامپروری است.

مناطق شهری هرات و مروست درجنوب شهرستان مهریز واقع شده است و به علت دور بودن از مرکزاستان از امکانات شهری، چندان بهره ای ندارد.

صادرات مهم مهریز انار، انجیر وپسته می باشد.

اماکن تاریخی و مذهبی این شهرعبارتند از: شاه صفی الله، کشته خانه،مسجد جامع، قلعه بزرگ خورمیز، پیرنارکی، قلعه مروست و مسجدفتح آباد.

شهرستان تفت: شهرهای آن عبارتند از تفت - مرکز شهرستان -ابرکوه، که این شهر بر سر راه جاده ابریشم قرار داشته و منزلگاه کاروانیان بوده است. و نیر که در دامنه های شیرکوه واقع شده است.

شهرستان میبد: این شهرستان شامل دو دهستان شهیدیه و بفروئیه وشهر میبد می باشد. معادن میبدعبارتند از: سنگ گچ، سرب، روی وماسه سنگ.

از بناهای تاریخی و مذهبی آن می توان نارین قلعه(نارنج قلعه) - که درزمان آل مظفر ساخته شده است - وآرامگاه خدیجه خاتون و سیدصدرالدین قنبر را نام برد.

شهرستان بافق: از بناهای تاریخی بافق می توان به مقبره امامزاده عبدالله و مسجد جامع اشاره کرد و سایر اماکن مذهبی، عبارتند از پیرمراد و قاضی میر جعفر و چشمه پیروزی.

اکثر مردم استان یزد مسلمان و پیرومذهب شیعه اثنا عشری می باشند.زردشتیان و یهودیان در یزد نیزسکونت دارند. زبان مردم یزد فارسی است که به لهجه محلی خود سخن می گویند. اقلیت زردشتیان نیز به لهجه خاص خود گفتگو می کنند.

از تحفه های یزد می توان ازشیرینی جات آن، باقلوا، پشمک وقطاب را نام برد.

منابع:

1) جغرافیای استان یزد

2) یزدشناسی