دهم خرداد روز جهانی مبارزه با دخانیات است. هرساله در این روز در خصوص عوارض استعمال سیگار وراه‌های ترک آن در رسانه‌های مختلف ومحافل علمی، فرهنگی مطالب بسیاری درج و بیان می‌شود، لیکن همواره این معضل و پیامدهای آن گریبانگیر جامعه بوده و کار به جایی رسیده است که سن ابتلا به مصرف سیگار به طرز وحشتناکی پایین آمده است به طوری که شاهد مصرف سیگار توسط نوجوانان دختر وپسر در محافل گوناگون هستیم؛ به راستی دلیل این امر چیست؟ وعوارض سیگار که گفته می‌شود در مرحله نخست ریه‌ها را درگیر می‌کند چگونه ایجاد می‌شود؟ برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها گفت‌وگوی بنیتا با دکتر مصطفی قانعی، فوق تخصص بیماری‌های ریه ودبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری را بخوانید.
آقای دکتر سیگار چگونه باعث تضعیف عملکرد ریه ها می‌شود و مصرف آن چه عوارضی به همراه دارد؟
داخل ریه سیستم مژکی وجود دارد که این سیستم دائم در حال پاکسازی آلاینده ها از ریه است به صورتی که این سیستم 900 بار درثانیه به این آلاینده‌ها با حرکات چرخشی ضربه می‌زند واین گردوخاک‌ها را از ریه خارج می‌کند. بنابراین علت اینکه افراد با وجود قرارگیری مداوم در معرض آلاینده‌ها دچار مشکل جدی نمی‌شوند، وجود این سیستم مژکی بسیار بسیار پیشرفته داخل ریه است که دائم در حال پاکسازی ریه است، مانند شهری که هر روز صبح به دلیل زحمات رفتگران شهرداری پاک وتمیز می‌شود. اگر تصور کنید که یک روز این مأموران کار نکنند متوجه خواهید شد که چه اتفاق ناگواری در سطح شهر رخ خواهد داد. سیگار سیستم مژکی فرد را ضعیف می‌کند وعلاوه بر این سمومی نظیر نیکوتین را وارد دستگاه تنفس می‌کند، به طوری که بیش از 600 سم تا کنون از سیگار شناسایی شده است و این سموم وقتی وارد ریه می‌شوند باید توسط سیستم پاک‌کننده از ریه خارج شوند در حالی که سیگار اصطلاحا دست نظافت‌کننده را می‌بندد و خود سموم وارد بدن می‌کند. بنابراین بیشترین تأثیرات را در سیستم دفاعی به جای می‌گذارد و به تدریج ترشحات و مواد داخل ریه جمع می‌شوند وزمانی که این مواد تجمع یافتند منجر به تورم مجاری می‌شوند. اغلب افراد سیگاری بعد از مدتی دچار خلط می‌شوند وزمانی که به پزشک مراجعه می‌کنند متوجه می‌شوند دچار برونشیت شده‌اند.
از طرفی ماده ای به نام ژن پی 53 دائم در حال فعالیت در بدن واز بین بردن سلول‌های سرطانی است. یکی از کارهایی که سیگار می‌کند سرکوب فعالیت این ژن است که باعث رشد سریع سلول‌های سرطانی در بدن می‌شود.
علائم بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار در ریه در بلندمدت مشخص می‌شوند یا در زمان کوتاهی قابل شناسایی هستند؟
اگر فرد برای اولین بار در عمرخود یک سیگار بکشد با سیستم‌های آزمایشگاهی پیشرفته می‌توان عوارض مصرف یک نخ سیگار را در بدن او مشاهده کرد. در واقع حدود بیست دقیقه بعد از مصرف این عوارض از این طریق قابل مشاهده است.از این جهت یک سری از عوارض، مثل خلط و تنگی نفس پس از بیماری فرد را به مطب متخصصان می‌کشاند. از نگاه بیمار ممکن است عوارض مصرف سیگار بیست سال بعد از مصرف نمایان شود درحالی که از نظر پزشکی وضع به این صورت نیست و می‌توان با تکنیک های آزمایشگاهی عوارض ابتدایی را مشخص کرد.
با این حساب افرادی که به قول خودشان تفریحی سیگار می‌کشند هم در معرض خطر هستند؟
بله، ما در آزمایشگاه‌های پزشکی می‌توانیم اثبات کنیم که همین یک نخ سیگار می‌تواند چه عوارضی در بدن ایجاد کند. منتهی بدن قدرت ترمیم دارد و می‌تواند آسیب بدنی را ترمیم کند و برخی افراد قدرت ترمیم بدنی بالایی دارند، لیکن این مسأله چیزی از سهم عوارض سیگار حتی به صورت تفننی کم نخواهد کرد.
فرمودید مصرف سیگار در درازمدت شانس ابتلای فرد را به سرطان ریه را بالا می‌برد. آیا این مسأله همانند نقش ژنتیک در ایجاد سرطان به اثبات رسیده است یا همچنان در حد یک فرضیه است؟
در گذشته تصور بر این بود که سیگار زمینه ابتلا به سرطان را فراهم می‌کند وعامل خطرساز است لیکن پس از انجام پژوهش‌های پیشرفته بر روی سرطان ریه اثبات شد که سیگار علت سرطان ریه است. هر فردی که بیشتر سیگار بکشد بیشتر در معرض سرطان ریه است وفردی که در تمام عمر سیگار نکشد خطر کمتری او را تهدید می‌کند. بر این اساس می‌توان بر اساس کارهای تحقیقاتی که صورت گرفته است نشان داد زمانی که سیگار در جامعه‌ای نبوده موردی از سرطان ریه در آن جامعه گزارش نشده است و اگر تنها سیگار را حذف کنیم 90درصد موارد سرطان ریه کاهش پیدا خواهد کرد. آنچه امروز در مورد سرطان ریه می‌دانیم این است که در بین کل سرطان‌هایی که افراد مبتلا می‌شوند پرچمداری مرگ در اختیار سرطان ریه است. زیرا سرطانی است که بیشتر وزودتر از انواع سرطان‌ها کشنده است. طول عمر بیماران مبتلا به انواع دیگر سرطان را با روش‌هایی می‌توان بیشتر کرد اما درباره سرطان ریه هرچند موفقیت‌هایی اخیرا حاصل شده است همچنان نمی‌توان چندان به این موضوع امیدوار بود.
نتایج یک تحقیق می‌گوید زنان بیست برابر بیشتر از مردان در معرض عوارض دود سیگار هستند و این تأثیر در آنها شدیدتر است. آیا این موضوع صحت دارد؟
تا به حال در خصوص این آمار چیزی نشنیده‌ام لیکن بعضی از بیماری‌ها مردان را بیشتر درگیر می‌کند وبرخی دیگر زنان را ببیشتر تهدید می‌کند. بنابراین اختلاف در مورد آمار شیوع بیماری در مردان وزنان وجود دارد واین موضوع تحت تأثیر شرایط هورمونی، باعث بالاتر رفتن استعداد اابتلا به برخی از بیماری‌ها در یکی از دو جنس است. در زنان هم عوارض مصرف سیگار بیشتر است ولی آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد.
عوارض قرار گرفتن در معرض دود سیگار اطرافیان چیست؟
اگر تصور کنیم فردی همسری سیگاری داشته باشد در مقابل فرد دیگری که همسر سیگاری ندارد مسلم است که در همسر فرد سیگاری شانس سرطان ریه تقریبا دوبرابر بیشتر است. در واقع به همان میزان که سیگار به خود فرد مصرف کننده آسیب می‌رساند، فرد هم‌خانه او را هم مورد تهدید قرار می‌دهد.
آیا بعد از ترک سیگار عوارض مصرف در بدن بلافاصله از بین می‌رود یا این عوارض برای مدت طولانی در بدن فرد باقی می‌ماند؟
برخی عوارض استعمال سیگار زودرس هستند. به طور مثال روی ضربان قلب و تنگی عروق اثر حاد دارد و بلافاصله پس از ترک سیگار عوارض فوری از بین می‌رود. عوارض طولانی مدت سیگار معمولا پس از ترک، یک سال به طول می‌انجامد تا بدن مجدد قادر به انجام فعالیت دفاعی خود شود. بعد از مدتی که سیگار کشیدن قطع شد شانس سرطان به شدت کاهش می‌یابد. به هر حال وقتی فردی سال‌های طولانی سیگار می‌کشد، عوارض بعد از آن ممکن است طولانی‌تر باقی بماند. برخی عوارض نظیر پاره شدن کیسه‌های هوایی که بر اثر مصرف سیگار رخ می‌دهد قابل جبران نیست و تا کنون هم طب قادر نبوده است برای درمان آن راهی پیدا کند و قطع سیگار هم کمکی به این موضوع نمی‌کند.
چه راهکاری برای ترک سیگار موثر است؟ شما چه توصیه‌ای می‌توانید بکنید؟
مناسب‌ترین راهکار در ابتدا عزم فرد است اینکه با اراده قوی تصمیم به ترک گیرد معمولا تا ماه سوم بعد از ترک میل به سیگار شدید است. بنابراین سه ماه اول بسیار حیاتی است. نکته دوم اینکه درست است که اولین اقدام باید توسط اراده خود فرد صورت گیرد لیکن خانواده نقش مهمی دارند و باید فرد را تشویق کنند. بهتر این است که دو دوست که هردو سیگاری هستند با هم تصمیم به ترک گیرند وهردو به هم کمک کنند تا نقش تقویت‌کننده داشته باشند. نکته دیگر داروهای ترک سیگار است که سابقا گران بود ولی خوشبختانه امروز در داخل ساخته می‌شوند وبه فرد سیگاری کمک بزرگی می‌کنند.در مجموع ترکیبی از اراده فرد وحمایت خانواده و داروهای موجود برای ترک موثر است. از طرفی کلینیک های ترک سیگار در کشور وجود دارند که جمیع راهنمایی ها را به فرد می‌کنند تا ترک قطعی داشته باشد.
با توجه به اینکه بارها در رسانه های مختلف شاهد اعلام مضرات سیگار هستیم باز هم افراد متقاضی سیگار هستند ومتأسفانه سن ابتلا به مصرف سیگار هم در کشور پایین آمده است دلیل این امر به نظر شما چیست؟
شاید تنها صحبت از عوارض سیگار اثر لازم را برای مبارزه با آن نداشته باشد. کما اینکه بر روی پاکت های سیگار عکس ریه مبتلا به سرطان با ظاهری بسیار ناگوار وزشت درج شده است. دنیا در این زمینه کار کرده و به نتایج خوبی رسیده است. اولین اقدام کشورهای پیشرفته این است که بر روی میزان سیگار نظارت دقیقی کرده و مالیات‌های سنگین بسته است. خرید سیگار برای افراد زیر 18 سال جریمه‌های سنگین به همراه دارد. از طرفی مصرف سیگار را تبدیل به کاری ضد ارزش اجتماعی کرده‌اند. به طوری که در فرودگاه ها اتاقی برای سیگاری ها اختصاص داده‌اند و نام این اتاق را کمل به معنی شتر گذاشته اند و به هرحال تمامی افرادی که وارد این اتاق می‌شوند به نوعی از کل جامعه منزوی می‌شوند.ویا در ادارات سیگاری ها حق سیگار کشیدن ندارند و باید اداره را ترک کرده ودر خیابان سیگار بکشند واین وجهه اجتماعی آنها را پایین می‌آورند. لذا در کشور ما اگر قصد داریم آمار مصرف سیگار را پایین آوریم باید اقداماتی صورت دهیم که فرد به لحاظ اجتماعی منزوی شود و بپذیرد جامعه این امر را نمی‌پذیرد واین کار پشتوانه قانونی وملی نیاز دارد. در انجمن مبارزه با دخانیات اقداماتی صورت گرفته ومساعدت مسئولان بالای دولتی جلب شده است لیکن متأسفانه به دلیل تجارت پرسود سیگار و منافع سوداگران قادر به ریشه کنی معضل دخانیات در کشور نخواهیم بود. لذا لازم است در جامعه تاجران سیگار منفور شوند و افراد جامعه خودشان از خرید سیگار خودداری کنند.
