گزارش اولین اجلاس سراسری زکات

نخستین اجلاس سراسری زکات در تاریخ 27/8/75، در شهرستان اهواز برپا شد. در این نشست علمی یک روزه که بسیاری از فقهاء، مدرسان و اندیشه وران حوزوی، اساتید دانشگاه و برخی از مسؤولان نظام در آن شرکت کرده بودند، سخنرانان، زکات را از زوایای مختلف بررسی کرده و نکات مهمی را موردتوجه قراردادند; ازجمله:

1. اهمیت زکات:

 در این باره اهتمام قرآن و روایات نسبت به زکات را یادآور شدند: در قرآن بیش از 30 مورد کلمه زکات صریحا آمده و در 17 مورد با عنوان صدقه و بیش از 65 مورد تحت عنوان انفاق به معنی عام آن آمده است. در بیست و هشت آیه، زکات و نماز در کنار هم قرار گرفته اند که این مطلب نشاندهنده همسنگی زکات با مهمترین واجب دینی یعنی نماز است. روایات بسیاری وجوب زکات و فلسفه آن را بیان کرده و آثار و فوائد زکات برای فرد و جامعه زکات دهنده را یادآور شده و کسانی که زکات نمی پردازند را از پی آمدهای منفی و آثار سوء دنیوی و اخروی بر حذر می دارد.

2. تاسف از مهجوریت:

 نکته ای که همگان از آن ابراز تاسف نمودند مهجوریت این فریضه مهم دینی است; بگفته یکی از سخنرانان: با اینکه 17 سال از حکومت اسلامی می گذرد، زکات همچنان در جامعه، هم از جانب حکومت و هم از جانب مردم. مطابق آمار، در یکی از استانهای حاصلخیز دویست میلیون تومان زکات جمع آوری گردید، در حالی که مبلغی که می بایست پرداخت می شد پنج میلیارد تومان برآورد شده است.

3. توجه به نقش زکات در حل مشکلات جامعه:

 سخنرانان بابیان این مطلب که زکات حقی است که خداوند در مال اغنیاء برای فقرا قرار داده است، یادآور شدند که اگر زکات به درستی گرفته شود نه تنها مشکل فقراء جامعه بلکه برخی از مشکلات دیگر جامعه را نیز حل می کند. از این رو برخی پیشنهاد کردند که شایسته است دولت به جای تبلیغات برای جشن عاطفه ها و مانند آن برای احیاء زکات در جامعه تبلیغ نماید تا هم به واجبی از واجبات الهی عمل شود و هم بیش از آنچه مردم در این گونه مراسم موسمی می پردازند جمع گردد.

4. قلمرو زکات:

 اینکه آیا زکات به نه مورد (گاو، گوسفند، شتر، خرما، کشمش، جو، گندم، درهم و دینار) منحصر ست یا خیر; موضوعی است که همواره در فقه مورد بررسی فقیهان بوده است. بیشتر سخنرانان به منحصر نبودن زکات به موارد نه گانه معتقد بودند و برای آن ادله ای آوردند، ولی برخی تصریح نموده و اقامه برهان کردند و برخی با ایجادتردید از آن گذشتند. در همین راستا زکات در غیر نقدین (اسکناس) نیز پرسش جدی دیگری بود که خواهان تحقیق و بررسی آن بودند.

5. چگونگی جمع آوری زکات:

 آیا زکات را باید گرفت یا مردم خود باید بپردازند; به بیان دیگر: آیا زکات گرفتنی است و چنانچه مردم نپرداختند وظیفه حکومت است که آن را، هر چند به زور، بگیرد؟ یا اینکه از جانب دولت اجباری در کار نیست و مردم خود باید بپردازند. آنچه همه سخنرانان بر آن اتفاق نظر داشتند این بود که جمع آوری زکات و هزینه آن وظیفه حکومت است. برخی افزون بر این معتقد بودند که حکومت از کسانی که زکات نمی پردازند باید مطالبه کند و از آنها بگیرد; چرا که زکات گرفتنی است «خذ من اموالهم »، نه دادنی. سیره پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نیز چنین بوده است. برخی نیز بر این باور بودند که چون زکات یک واجب عبادی است و قصد قربت لازم دارد، با اکراه و اجبار نمی سازد; بنا بر این نباید کسی را بر پرداخت زکات اجبار نمود; بلکه باید سطح آگاهی مردم را بالا برد تا خود مشتاقانه زکات را بپردازند.

6. احیاء فرهنگ زکات در جامعه و تبلیغ و ترویج آموزهای دینی راجع به زکات در بین مردم نکته دیگری بود که همگان بر ضرورت آن تاکید داشتند. در این اجلاسیه مقرر شد سمینار بررسی و تبیین مسائل فقهی زکات در آینده با مسؤولیت آیت الله سیدمحمود هاشمی برگزار شود. فقه اهل بیت: حضور چشمگیر فقهاء و مدرسان حوزه، اساتید و صاحب نظران دانشگاهی را می توان از امتیازات این نشست برشمرد; چنانکه کوتاه بودن و پر محتوا بودن آن نیز شایان توجه است. ما نیز ضمن استقبال از این گونه نشستهای علمی و فقهی و آرزوی توفیق برای دست اندرکاران آن امیدواریم که دیگر موضوعات فقهی مورد ابتلای جامعه و نظام اسلامی که نیاز به پژوهش و همفکری عالمانه دارد نیز مورد بررسی گذاشته شود.