بررسی میزان بی اعتمادی مردم به مسؤولان

Normal 0 false false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4

در ستون «تلفن خوانندگان» روزنامه های «کیهان» و «نوروز»

مقدّمه

نقش و اهمیت حکومت در جوامع گوناگون بر کسی پوشیده نیست. در جوامع جدید، حکومت در عرصه های گوناگون زندگی مردم وارد می شود و نقش های متفاوتی بر عهده می گیرد. با توجه به رابطه تنگاتنگی که میان حکومت و مردم به وجود آمده است، وجود اعتماد میان این دو بخش از جامعه، به ویژه اعتماد مردم به حکومت از امور بسیار مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد، به طوری که بین میزان اعتماد مردم و مسأله مقبولیت حکومت، بخصوص در جوامعی که دموکراسی بر آن ها حاکم است، رابطه مستقیم و آشکاری وجود دارد. اگر مردم یک جامعه به مسؤولان خود اعتماد لازم نداشته باشند، اقبال لازم را نسبت به قوانین تصویبی و عمل کردهای گوناگون مسؤولان از خود نشان نمی دهند و چون برای رفع نیازهای خود به مسؤولان جامعه وابسته اند، سعی می کنند راه های جدیدی غیر از طرق قانونی و مراجعه به مسؤولان برای تأمین نیازهای خود بیابند و به تدریج، از حکومت فاصله بگیرند. در صورت تداوم بی اعتمادی، این تفکر در جامعه پدید می آید که اساسا مسؤولان حاکم و حتی اصل حکومت توانایی و شایستگی لازم را برای حکم رانی ندارد و این امری است که هیچ حکومتی آن را خوشایند نمی داند.

در جامعه پیش از انقلاب اسلامی، اساس حکومت بر اعتماد مردم و مسؤولان و روابط متقابل بین آن ها نبود و از جمله عوامل مهمی که در پیروزی انقلاب اسلامی نقش داشت، این بود که مردم احساس کردند انقلابیان گروهی از نخبگان جامعه اند که از درون خود آن ها برخاسته اند و سخن دل آنان را می گویند. از این رو، به آنان اعتماد کردند و به همراهی با آنان پرداختند و در مبارزه شرکت جستند و زمینه پیروزی آن را فراهم کردند. پس از پیروزی نیز، به ویژه در دوران جنگ تحمیلی، مردم اعتماد خود را به انحای گوناگون به اثبات رساندند و خود را در خدمت اهداف انقلاب و در رکاب مسؤولان قرار دادند. اعتماد مردم نسبت به مسؤولان، سرمایه بزرگ انقلاب اسلامی است و این امر ضرورت و اهمیت تحقیق در این زمینه را آشکار می سازد.

در تحقیقی که پیش رو دارید، به همین موضوع پرداخته شده است تا با وضعیت امروز جامعه ما پس از 23 سال، که از پیروزی انقلاب اسلامی می گذرد، آشنایی بیش تری پیدا کنیم. البته، این تحقیق در سطحی محدود صورت گرفته و در پی بررسی میزان بی اعتمادی مردم به مسؤولان به عنوان یک آسیب اجتماعی است.

روش تحقیق

همان گونه که از موضوع انتخابی برمی آید، روش این تحقیق، تحلیل محتوا و واحد تحلیل تلفن های خوانندگان است.

برای به کارگیری شیوه تحلیل محتوا، بهترین مرجع، روزنامه ها و مطبوعات می باشد؛ زیرا با توجه به امکان بایگانی روزنامه ها و مطبوعات، دست رسی به آن ها آسان تر از سایر منابع مثل رادیو و تلویزیون است.

اما این که «تحلیل محتوا» چیست، آرتور آسابرگر در تعریف به نقل از جرج وزیتو می گوید: «شاید بتوان بررسی محتوا را روشی تعریف کرد که پژوهش گر با استفاده از آن درصدد است مقدار اطلاعات مکتوب، شفاهی یا منتشرشده را با تحلیلی نظام یافته، عینی و کمّی معیّن کند.»⁽¹⁾

وی همچنین می افزاید: «از جمله امتیازات روش تحلیل محتوا آن است که پژوهش گر مستقیما با پرسش شونده روبه رو نمی شود تا امکان تحت تأثیر واقع شدن پرسش شونده و دادن پاسخ هایی غیرواقع مطرح شود. دیگر این که، چون از کمّیات و مدارکی ثابت ومضبوط (نوشتار، فیلم...) استفاده می شود امکان تحقیق دوباره و بررسی صحّت و سقم نتیجه تحقیق وجود دارد.»⁽²⁾

دکتر ساروخانی درباره مراحل کار در روش تحلیل محتوا موارد زیر را ذکر می کند:

1. تحدید و مشخص کردن دقیق موضوع؛

2. تعیین جامعه آماری؛

3. مطالعه و مشاهده مکرّر اسناد؛

4. نهایی سازی فرضیه ها و تبدیل آن به موضوعات؛

5. از طریق کلمات و دیگر علایم درصدد اثبات یا ردّ فرضیه برآمدن؛

6. تهیه پرسش نامه معکوس؛ یعنی گردآوری مجموع نشانه ها و معرّف ها در یک پرسش نامه و سپس آزمون مقدماتی و آن گاه به کارگیری آن.⁽³⁾

این تحقیق عمدتا بُعد توصیفی دارد و به بررسی تماس های تلفنی خوانندگان دو روزنامه کیهان و نوروز در مقطع یک هفته ای پس از ردّ صلاحیت برخی داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخابیه استان گلستان از سوی شورای نگهبان می پردازد و تلفن های مطرح شده در روزنامه های کیهان از دوشنبه موّرخ 21/8/80 تا یک شنبه مورخ 27/8/80 و در روزنامه نوروز از دوشنبه مورخ 21/8/80 تا دوشنبه مورخ 28/8/80 مورد بررسی قرار می دهد.⁽⁴⁾

دلیل انتخاب این مقطع زمانی نیز آن است که زمینه بروز نظرات مردم در مورد مسؤولان از جناح های مختلف بیش تر فراهم بود.

نگاهی به ستون «تلفن خوانندگان»

بسیاری از روزنامه ها و مجلّات ستونی را به تلفن های خوانندگان آن مطبوعه اختصاص می دهند. این ستون در واقع، بازتابی است از روزنامه و مطالب مندرج در آن که خوانندگان روزنامه آن را انعکاس داده اند. از این ستون می توان به عنوان یک منبع مناسب شناخت نظرات مردم برای مسؤولان و روزنامه نگاران یاد کرد. تونستال می گوید: «آنچه روزنامه نگاران درباره نیازها و خواسته های خوانندگان خود می دانند نه براساس نظرسنجی ها، بلکه براساس نامه ها و تلفن های خوانندگان است.»⁽⁵⁾

البته این سؤال و ابهام همیشه وجود دارد که آیا تلفن ها از ناحیه مردم و خوانندگان است یا آن که روزنامه برخی از نظرات خود را، که نمی خواهد رسما اعلام دارد، به اسم نظر خوانندگان بیان می کنند؟ اما به این نکته باید توجه داشت که وقتی یک روزنامه توفیق لازم را در جلب خواننده کسب کند، به طور طبیعی این امکان را می یابد که باز فرست مندرجات خود را در قالب تلفن ها یا نامه هایی از مردم دریافت کند.

به فرض، روزنامه ای در کشور ما روزنامه به طور متوسط 300000 نفر خواننده دارد، می توان پذیرفت که روزانه به طور متوسط 10 تلفن داشته باشد و چون خواننده روزنامه متأثر از روزنامه است، از این رو، نظرات دل خواه روزنامه را نیز در تلفن های خود منعکس خواهد نمود و دیگر روزنامه نیازی به جعل تلفن یا نامه ندارد. گرچه این بیان همه مشکل را حل نمی کند و سؤالاتی را در این زمینه بی پاسخ می گذارد. اما به فرض هم که در اعتبار تلفن ها شک داشته باشیم یا آن که بگوییم روزنامه تلفن ها را گزینشی چاپ می کند، باز این امر مسلّم است که این ستون تأثیرات القایی خود را بر خوانندگان دارد و براساس مندرجات آن، ذهنیت خوانندگان شکل می گیرد و این مسأله ساده ای نیست که بتوان به راحتی از کنار آن گذشت.

در خصوص موضوع تحقیق نیز، که بی اعتمادی نسبت به مسؤولان است، اگر کاملاً نپذیریم که تلفن ها منعکس کننده نظرات خوانندگان هستند، که بخشی از مردم می باشند، اما این را باید پذیرفت که اگر به فرض، درصد بی اعتمادی در میان تلفن های یک روزنامه زیاد باشد، همین امر به طور ناخواسته بر ذهن خواننده روزنامه القا خواهد شد.

اعتماد

فرهنگ دهخدا «اعتماد» را به معنای «تکیه نمودن بر کسی، تکیه و پشت گرمی و استظهار، به پشت تکیه نمودن بر چیزی»⁽⁶⁾ می آورد و نیز فرهنگ معین اعتماد را به «تکیه کردن، واگذاشتن کار به کسی، سپردن چیزی به کسی، اطمینان، وثوق»⁽⁷⁾ معنا می کند.⁽⁸⁾

شاخص های اعتماد و بی اعتمادی

با توجه به این که اطلاعات ما در زمینه اعتماد و بی اعتمادی به دو تعریف مذکور برمی گردد، برای شاخص سازی سعی شده است دو مرحله پشت سرگذاشته شوند:

اول این که، به صورت انتزاعی و ذهنی و با مشورت، برخی شاخص ها را برای بی اعتمادی و اعتماد تعریف کنیم و دوم آن که، به کمک فضای ذهنی حاصل آمده از مرحله اول، به سراغ پیام های تلفنی رفته، با مطالعه و دقت در خود پیام ها، سعی در شناخت شاخص ها داشته ایم.

در بررسی پیام ها، این نکته روشن می شود که شاخص های اولیه و انتزاعی را هرچند شاخص های صحیحی هم به حساب آوریم، امااین شاخص ها در پیام ها کم تر قابل مشاهده اند، برای مثال، در زمینه اقتصادی، یکی از شاخص های اعتماد، اعتماد مالی با مصداق هایی همچون سپرده گذاری در بانک ها و خرید اوراق مشارکت در نظر گرفته شده است که حتی یک تلفن هم در این زمینه مشاهده نمی شود.

پیش از بیان شاخص های مورد استفاده قرار گرفته در تحقیق، به جاست به این نکته اشاره شود که اعتماد در عرصه های گوناگون می تواند شاخص های متفاوتی نیز پیدا کند؛ مثلاً، اعتماد میان دو دوست یا دو تاجر احتمالاً شاخص هایی متفاوت از شاخص هایی خواهند داشت که در بحث اعتماد مردم به مسؤولان مطرح می شود. در موضوع تحقیق، که مسؤولان مدنظرند، چون به هر مسؤول، مسؤولیتی واگذار می شود، از وی انتظار دارند تا اولاً، توانایی لازم برای اجرای آن مسؤولیت را داشته باشد و ثانیا، از توانایی های خود در جهت انجام مسؤولیت استفاده کند، وگرنه صلاحیت لازم برای انجام کار را نخواهند داشت و به شخصی که صلاحیت لازم برای ایفای یک نقش را نداشته باشد، نمی توان تکیه کرد، کاری به او سپرده و به او پشت گرم شد و به عبارت دیگر، نمی توان به او «اعتماد» نمود.

شاخص های اعتماد: ارائه پیشنهاد؛ تقاضای رسیدگی؛ تأیید عمل کرد؛ تأیید نظرات؛ احترام گذاری و اعتماد عاطفی؛ ابرازقدردانی و سایر موارد.

شاخص های بی اعتمادی: نداشتن صلاحیت لازم برای مسؤولیت محوّله (از لحاظ فکری و اعتقادی؛ از لحاظ کاری و توانایی های موردنیاز؛ از لحاظ اخلاقی که خود مصادیقی مانند توجه به منافع فردی و گروهی به جای منافع ملی؛ فریب دادن و بازی گرفتن مردم؛ نفاق در گفتار و رفتار؛ تضییع نفوذ شهروندان دارد.)؛ استهزا گرفتن وعده ها یا عمل کردها؛ پشیمانی از رأی سابق؛ تهدید (ضمنی مسؤولان)؛ تیره و تار دیدن وضع کشور؛ بی توجهی به رأی مردم، قوانین و مشکلات مردم.

تعریف مسؤول: در این تحقیق، منظور از «مسؤول» هرکسی است که در دایره حکومت وظیفه و مسؤولیتی برعهد دارد که از بالاترین مقامات کشور تا سطوح پایین را شامل می شود، صرف نظر از این که این افراد وابستگی جناحی داشته باشند یا خیر، و یا اگر وابستگی جناحی دارند این وابستگی به کدام جناح است. به بیان دیگر، در این تحقیق، به کلیت نظام توجه شده و به همه مسؤولان از یک منظر توجه شده است و در واقع، به این ارزش حاکم و نسبتا رایج در جامعه، که افراد مسؤول را جناح بندی می کند آن گاه به قضاوت درباره آن ها می نشیند، بی توجهی شده و برای کلیه موارد بی اعتمادی، امتیاز منفی و برای کلیه موارد اعتماد امتیاز مثبت در نظر گرفته شده است.

فرضیه تحقیق

در ضمن مطالعه پیام ها و بررسی اعتماد یا بی اعتمادی مستفاد از آن ها، به نظر می آید که موارد بی اعتمادی در تلفن های جناحی بیش تر باشند. از این رو، تحقیق با همین فرضیه که تلفن های جناحی موارد بی اعتمادی بیش تری را نسبت به تلفن های غیرجناحی در خود جای داده اند، دنبال می شود.

تعریف «تلفن جناحی»: آن دسته از تلفن هایی هستند که تماس گیرنده در پیام خود، دو جناح عمده کشور را رودرروی هم قرار می دهد و در مورد این دو جناح سخنی ابراز دارد یا آن که مستقیما در مورد مسایل مورد توجه و مناقشه دو جناح عمده کشور مطلبی بیان کند، هرچند نامی از آن ها به میان نیاورد.

نمونه تلفن ها

برای آشنایی با فضای بحث و شیوه کار، مواردی از تلفن ها را مورد بررسی قرار می دهیم:

1. دو پیام دالّ بر اعتماد

الف. «اداره برق منطقه قدس با نصب چراغ های برق بلوار لاله، مشکل ناامنی اهالی را حل کردند که بدین وسیله، از مسؤولان این اداره تشکر و قدردانی می شود.»⁽⁹⁾

در این پیام، شاخص تشکر از اقدام انجام شده و رضایت از عمل کرد وجود دارد.

ب. «من به عنوان مادر سه جوان از آقای خاتمی تقاضا می کنم که از جوانان بخواهند تا آرامش خود را حفظ کنند.»⁽¹⁰⁾

در این پیام، شاخص تقاضای رسیدگی وجود دارد. علاوه بر آن، این مادر با توجه به شناختی که از فرزندان خود دارد، امیدوار است فرزندان وی به دعوت رئیس جمهور پاسخ مثبت دهند؛ یعنی به طور ضمنی بیان می دارد که در نظر او، فرزندانش به دلیل علاقه و اعتمادی که به رئیس جمهور دارند، دعوت او را خواهند پذیرفت.

2. دو پیام دالّ بر بی اعتمادی

الف. «با وجود غوغا سالاری، که بعضی ها بر سر اجرای قانون و قانون مندی به راه انداخته اند، هر وقت بحث اقدام جدّی در اجرای قانون مطرح شده، این ها به اشکال مختلف و با اعمال فشار و جوسازی و شانتاژ، سعی در عدم اجرای قانون نموده اند. از موارد روشن و مصادیق بارز این مسأله، برخورد با صاحبان ثروت های بادآورده و اختلاس کنندگان و رشوه خوارهاست که عامل اصلی در نابرابری اقتصادی و غارت منابع ملی کشور هستند و همین طور در مورد بررسی صلاحیت کاندیداهای نمایندگی مجلس است که این ها همواره تلاش کرده اند تا قانون در مورد کاندیداهای معلوم الحال و دارای سوابق سوء اجرا نشود.»⁽¹¹⁾

اصرار زیاد بر اجرای قانون در بیان، اما در عمل، تلاش در جهت جلوگیری از اجرای آن، از جمله مصادیقش دفاع از ردّ صلاحیت شدگان از سوی مرجع قانونی «شورای نگهبان» است. در این پیام، شاخص دورویی و نفاق و نیز عدم عمل به قوانین و قانون شکنی وجود دارد. اما این که بی اعتمادی به کدام یک از مسؤولان باشد آن را به مسؤولان اصلاح طلب می توان نسبت داد. ولی قدر متیقّن از این گروه مسؤولان، نمایندگان اکثریت مجلس هستند که در زمینه ردّ صلاحیت ها اقدامات زیادی انجام دادند؛ از جمله ارائه طرح سه فوریتی به مجلس. اما در خصوص رشوه خواری و... ابهام وجود دارد و نمی توان گفت: به صراحت منظور این تماس گیرنده کدام یک از مسؤولان است که از رشوه خواران دفاع می کنند. از این رو، در این پیام، فقط از بخش مربوط به ردّ صلاحیت ها استفاده می کنیم.

ب. «به عنوان یک شهروند تهرانی، می خواهم یک مسأله را بازگو کنم: چرا دستگاه های ماهواره جمع آوری می شود؟ مگر ما حکومتمان مردمی نیست؟ مگر ما فرزندان همان هایی نیستیم که 98% از آنان رأی به جمهوری اسلامی دادند؟ پس وقتی با خواست مردم مخالفت می شود، آیا این امر صحیح است؟ آیا چیزی را که مردم می خواهند نباید به آن ها داد؟ آیا مردم چیز بدی را می خواهند؟ آیا حکم شرع است که استفاده از ماهواره حرام است؟ آیا این بازی با مردم نیست؟ چون وقتی که به رأیشان احتیاج داریم، همه چیز عادی است و ممنوعیتی وجود ندارد، ولی زمانی که به رأی مردم نیازی نیست با مردم این گونه برخورد می شود.»⁽¹²⁾

در این پیام، به بی توجهی مسؤولان به خواست مردم اشاره شده و با سؤالات مکرّر، درصدد بیان غلط و خالی از پشتوانه منطقی بودن عمل کرد جمع آوری کنندگان ماهواره است. سؤال کننده فریب دادن مردم را نیز به جمع آوری کنندگان نسبت داده؛ آن جا که مسأله تفاوت عمل در زمان انتخابات و پس از آن را مطرح می سازد.

بنابراین، باید این تلفن را به دلیل وجود چند شاخص بی اعتمادی در موارد بی اعتمادی جای داد. اما در خصوص مسؤولانی که مخاطب این پیام هستند، چون مسأله «نیاز به رأی» مطرح شده، نباید مقصود این تماس گیرنده را محدود به نیروی انتظامی کرد، بلکه باید این بی اعتمادی را به کلیت مسؤولان جناج منتقد دولت نسبت داد.

3. دو پیام مبهم از لحاظ دلالت بر اعتماد یا بی اعتمادی

الف. «یکی از معاونان وزارت کشور گفته است: ایران به 10 استان تقسیم می شود. از سوی دیگر، می گویند: خراسان به دو یاچند استان تقسیم می شود. معنی این حرف ها چیست؟»⁽¹³⁾

تماس گیرنده در این تماس تلفنی، در صدد بیان یک تناقض است اما به نظر نمی رسد از این عبارت بتوان اعتماد و یا عدم اعتماد را فهمید؛ زیرا هرجا به وجود تناقض پی ببریم، الزاما به بی اعتمادی نمی انجامد، هرچند امکان آن وجود دارد، بخصوص که در این جا یک طرف تناقض را جمله ای از معاون وزیر کشور قرار می دهد و طرف دیگر تناقض را به افرادی مجهول نسبت می دهد و با تعبیر «می گویند» بیان می دارد. چه بسا این افراد در نظر تماس گیرنده، اصلاً مسؤول نباشند، چه رسد به این که افرادی مسؤول در وزارت کشور یا سایر مراکز مرتبط باتصمیم گیری در این خصوص باشند.

علاوه بر این، در پایان هم می گوید: «معنای این حرف ها چیست؟» به این عبارت، به دو دید می توان نگاه کرد: اول آن که، بگوییم: این سؤال در واقع، سؤال استفهامی و برای دریافت جواب نیست، بلکه می خواهد بگوید: «این حرف ها معنای روشنی ندارند؛ چرا یک مسؤول بدون اندیشه سخن می گوید؟» با این دید، می توان آن را نشانی برای بی اعتمادی گرفت. دوم آن که، بگوییم اگر نوعی امید به دریافت پاسخ نداشت، این سخن و این سؤال را بیان نمی داشت. بنابراین، می توان آن را نشانی برای اعتماد گرفت. ولی در مجموع به نظر می رسد بهتر است آن را در موارد مبهم قرار دهیم و در نتیجه، آن را از موارد استفاده شده در تحقیق خارج سازیم.

ب. «از آقای خاتمی انتظار نمی رفت که در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست ایشان، چنین مصوّبه غیرکارشناسانه ای در مورد اینترنت به تصویب برسد. این تنها موردی بود که به دست حکومت نیفتاده بود و به خاطر، همین نکته از پیشرفت خیلی خوب و پویا برخوردار بود. واضح است که در صورت اجرای مصوّبه، ضربه اصلی به مردم و فعّالان این بخش، که بیش تر جوانان هستند، خواهد خورد. حتما باید اینترنت نیز بعد از تخریب شدن در حکومت، خصوصی شود؟ اگر آقای خاتمی واقعا با این مصوّبه موافق هستند، من بسیار زیاد متأسف خواهم شد.»⁽¹⁴⁾

در این پیام، نسبت به آقای خاتمی نگاهی تردیدآمیز وجود دارد و تماس گیرنده نوعی تقصیر را متوجه ایشان می کند و در صورتی که جمله آخر را، که «اگر آقای خاتمی واقعا با این مصوّبه موافق هستند، من بسیار زیاد متأسف خواهم شد»، با یقین و نه با تعبیر «اگر» بیان کرده بود، ناراحتی شدیدی از عمل کرد ایشان درباره این مصوبه ابراز داشته بود. این در حالی است که تماس گیرنده احتمال موافقت آقای خاتمی با این مصوّبه را می دهد. با نظر به این مطالب، می توان گفت: نشانه هایی دال بر بی اعتمادی وجود دارند، ولی با عنایت به سابقه محبوبیتی که ایشان نزد خوانندگان روزنامه نوروز و طرف داران آزادی کامل اینترنت دارد و نیز برخی تعابیر احترام آمیز مثل «انتظار نمی رفت»، همچنین تعبیر «موافق هستند»، با توجه به صیغه جمع به کار گرفته شده که استفاده از صیغه جمع در مفرد برای احترام گذاری است و از سوی دیگر، بدبینی که نسبت به حکومت ابراز شده و آقای خاتمی را جدا و خارج از حکومت و به نوعی مخالف با آن فرض کرده، از این رو، علی القاعده می توان گفت: وقتی به حکومت بدبین است، احتمالاً خوش بینی و دل بستگی به نیروهای خارج از حکومت دارد و این موارد را می توان نشانه هایی از اعتماد گرفت. به هر تقدیر، به نظر می رسد بهتر است این تلفن را از موارد مبهم در زمینه اعتماد یا بی اعتمادی نسبت به آقای خاتمی قرار دهیم؛ چرا که نشانه هایی برای اعتماد و نشانه هایی برای بی اعتمادی در آن وجود دارد.

4. دو پیام جناحی

الف. «در حالی که برخی از نمایندگان مجلس به اجرای قانون جمع آوری آنتن های ماهواره ای ایراد می گیرند و آن را اقدامی نادرست در جلوگیری از ترویج مفاسد و بی بندباری با حساب می آورند، اما امریکا با وجود انحصاری که بر شبکه های خبری و ماهواره ای دارد، در جریان جنگ و تهاجم علیه ملت مظلوم افغانستان، دست به یک سانسور شدید خبری از طریق همین شبکه های خبری و ماهواره ای زد. البته ما از اقدام نیروی انتظامی در اجرای قانون جمع آوری آنتن های ماهواره ای حمایت می کنیم؛ چون لازمه حفظ امنیت و آرامش جامعه و جلوگیری از ترویج فساد و شدت عمل در برخورد با عوامل قانون گریز و مروّج بی بند و باری است.»⁽¹⁵⁾

در این پیام، به یکی از مسائل مورد توجه و مناقشه دو جناح عمده کشور یعنی مسأله «ممنوعیت یا آزادی ماهواره» پرداخته شده و سعی در ردّ نظر برخی نمایندگان در دفاع از آزادی ماهواره دارد. از سوی دیگر، عمل کرد نیروی انتظامی را مورد تأیید قرار می دهد؛ یعنی نمایندگانی از دو جناح را نیز در مقابل هم قرار می دهد، بنابراین تلفن مزبور جناحی است.

ب. «همان طور که می دانید، تمام قوانینی که نمایندگان به ملت قول داده بودند، توسط شورای نگهبان رد شده است و من فکر نمی کنم این روال ادامه یابد، پیشنهادم به نمایندگان اصلاح طلب این است که چند قانونی که بسیار مورد توجه افکار عمومی است، مثل نظارت استصوابی، اختیارات رسیدگی به تخلّفات از قانون اساسی و جرایم سیاسی را مجدّدا بررسی و تصویب کنند و به رفراندم بگذارند و اگر این کار را نکنند، هیچ قانونی که مطابق قول داده شده به ملت باشد تصویب نمی شود و در نتیجه، مردم هم در انتخابات آینده شرکت نمی کنند.»⁽¹⁶⁾

در این پیام نیز همچون پیام قبل، به مسائل مورد مناقشه دو جناح، مثل جرایم سیاسی و نظارت استصوابی پرداخته شده و نیز نمایندگانی از دو جناح (شورای نگهبان و نمایندگان اکثریت مجلس) را در مقابل یکدیگر قرار داده است. از این رو، این تلفن را نیز باید جناحی قلم داد کرد.

5. دو پیام غیر جناحی

از میان چند پیامی که ذکر شده دو پیام غیرجناحی را مجددا ذکر می کنیم:

الف. «اداره برق منطقه قدس با نصب چراغ های برق بلوار لاله، مشکل ناامنی اهالی را حل کردند که بدین وسیله، از مسؤولان این اداره تشکر و قدردانی می شود.»⁽¹⁷⁾

چنان که روشن است، هیچ کدام از دو شاخص مطرح شده برای جناحی بودن در این پیام وجود ندارد.

ب. «من به عنوان مادر سه جوان، از آقای خاتمی تقاضا می کنم که از جوانان بخواهند تا آرامش خود را حفظ کنند.»⁽¹⁸⁾

در این پیام، یک مادر از موضع مادری و برای ابراز خواسته عاطفی مادری خود تماس گرفته؛ هرچند خطاب او به یک سیاست مدار است، اما درخواست مادرانه دارد. علاوه بر این، ملاک های جناحی بودن دراین پیام وجود ندارند و حداکثر، می توان آن را یک تلفن سیاسی قلم داد کرد، نه یک تلفن جناحی.

نگاهی کلی به پیام ها از لحاظ آماری

شماره	پیام ها	روزنامه کیهان 21 الی 27 آبان 1380	روزنامه نوروز 21 الی 28 آبان 1380
2	تعداد تلفن های غیر مرتبط با مسؤولان (که از تحقیق حذف می شوند)	26	19
3	تعداد تلفن های مرتبط با مسؤولان اما مبهم از لحاظ دلالت بر اعتماد یابی اعتمادی (که از تحقیق حذف می شوند)	9	8
4	تعداد تلفن های مرتبط بامسؤولان وغیرمبهم بدون احتساب پیام های بابیش ازیک مرجع (مسؤول موردخطاب واقع شده)	51	27
5	تعدادکل پیام های مرتبط بامسؤولان وغیرمبهم بااحتساب پیام های بابیش ازیک مرجع(تعدادکل پیام های مورد استفاده در تحقیق)	68	38
1	تعداد تلفن های مندرج در روزنامه	86	54

جداول توزیع فراوانی و توصیف

روزنامه کیهان

کل پیام ها	فراوانی	درصد
اعتماد	44	7/64
بی اعتمادی	24	3/35
جمع	68	100

از صد درصد پیام های مندرج در کیهان، 7/64% دال بر اعتماد و 3/35% دال بر بی اعتمادی نسبت به کلیت مسؤولان نظام، صرف نظر از وابستگی جناحی شان بوده است. (نسبتی در حدود 3/2 به 3/1)

روزنامه نوروز

کل پیام ها	فراوانی	درصد
اعتماد	11	30
بی اعتمادی	27	70
جمع	38	100

از صد درصد پیام های مندرج در نوروز، 30% دال بر اعتماد و 70% دال بر بی اعتمادی نسبت به کلیت مسؤولان نظام، صرف نظر از وابستگی جناحی شان بوده است. (نسبتی در حدود 3/1 به 3/2)

پرسش: باتوجه به این که به نظر می آید هر کدام از دو روزنامه نسبت به جناح خود اعتماد و نسبت به جناح مخاطب بی اعتمادی را تبلیغ می کنند، چرا تفاوت فاحشی بین درصدهای اعتماد و بی اعتمادی در دو روزنامه وجود دارد؟

پاسخ: فایده تحقیق آن است که برخی برداشت های اولیه اما ناصواب را می تواند تصحیح کند، ولی علت این تفاوت را می توان به این عامل نسبت داد که موارد دال بر بی اعتمادی در روزنامه نوروز، که همراه با اعتماد نسبت به جناح اصلاح طلبی نمی باشد، فراوان یافت می شود، در حالی که در کیهان در بیش تر موارد اگر به فرض، نسبت به نمایندگان اصلاح طلب مجلس ابراز بی اعتمادی شده، در کنار آن نسبت به شورای نگهبان ابراز اعتماد گشته. همین موجب بالا رفتن آمار موارد اعتماد گشته است.

نکته دیگر آن که در روزنامه نوروز نوعی ناامیدی نسبت به اصلاحات نیز مشاهده می شود و از این رو، در برخی تلفن ها، نسبت به جناح اصلاح طلب نیز ابراز بی اعتمادی شده است.

علاوه بر این، حتی یک مورد هم نسبت به جناح منتقد دولت ابراز اعتماد نگردیده است. اما در روزنامه کیهان، هرچند در برخی موارد، نسبت به جناح منتقد دولت ابراز بی اعتمادی شده، اما در تلفن ها، ابراز اعتماد به جناح منتقد دولت نیز وجود دارد و این موجب می شود که موارد بی اعتمادی در مقایسه با موارد اعتماد افزایش نیابد. همچنین در مواردی، ابراز اعتماد نسبت به جناح اصلاح طلب نیز یافت می شود، هرچند در خصوص مواضع آن ها در زمینه مسائل مورد علاقه جناح منتقد دولت باشد و این به بالا رفتن درصد اعتماد کمک می کند.

روزنامه کیهان

کل پیام ها	فراوانی	درصد
جناحی	25	7/36
غیرجناحی	43	3/63
جمع	68	100

از 100 درصد پیام ها 7/36 درصد جناحی و 3/63 غیرجناحی می باشد؛ یعنی تلفن های جناحی بیش تر از نصف تلفن ها را تشکیل می دهند.

روزنامه نوروز

کل پیام ها	فراوانی	درصد
جناحی	31	81
غیرجناحی	7	19
جمع	38	100

از 100% پیام ها 81% جناحی و تنها 19% غیرجناحی می باشد؛ یعنی تلفن های جناحی قریب 4 برابر تلفن های غیرجناحی اند.

روزنامه کیهان

بی اعتمادی	فراوانی	درصد
جناحی	12	50
غیرجناحی	12	50
جمع	24	100

از 100 درصد پیام های مربوط به بی اعتمادی، نیمی از آن ها جناحی و نیم دیگر غیرجناحی اند.

روزنامه نوروز

بی اعتمادی	فراوانی	درصد
جناحی	22	5/81
غیرجناحی	5	5/18
جمع	27	100

از 100% موارد بی اعتمادی 5/81% از آن ها جناحی و 5/18 درصد غیر جناحی اند؛ یعنی موارد جناحی تقریبا 4 برابر موارد غیرجناحی اند.

روزنامه کیهان

اعتماد	فراوانی	درصد
جناحی	13	5/29
غیرجناحی	31	5/70
جمع	44	100

از 100% پیام های دال براعتماد قریب 30% جناحی و 70% غیرجناحی بوده اند، یعنی در موارد دال بر اعتماد تلفن های غیرجناحی قریب 5/2 برابر افزایش دارند.

روزنامه نوروز

اعتماد	فراوانی	درصد
جناحی	9	8/81
غیرجناحی	2	2/18
جمع	18	100

از 100% پیام های دال بر اعتماد قریب 82% جناحی و حدود 18% غیرجناحی اند؛ یعنی موارد جناحی تقریبا 4 برابر غیرجناحی می باشند.

آزمون فرضیه

با عنایت به این که دو متغیّر «اعتماد یا بی اعتمادی» و «جناحی و غیرجناحی» اسمی هستند، برای آزمون فرضیه از2Æ استفاده می کنیم. نتایج به دست آمده از بررسی تلفن ها را برای دو روزنامه کیهان و نوروز در دو جدول جداگانه می آوریم:

الف. روزنامه کیهان

با توجه به بزرگ تر بودن 2Æ واقعی، بنابراین رابطه معناداری بین جناجی یا غیرجناحی بودن تلفن ها و اعتماد و بی اعتمادی وجود دارد. اما تفسیر آن با توجه به جدول بدین گونه است که وقتی از تلفن غیرجناحی به سمت تلفن های جناحی حرکت می کنیم، اعتماد به نحو چشم گیری کاهش می یابد، در حالی که تلفن های بی اعتمادی تغییر نمی کند؛ یعنی فرضیه ما، که همان بیش تر بودن بی اعتمادی در تلفن های جناحی است، در خصوص روزنامه کیهان تأیید می شود، یعنی رابطه به دست آمده، رابطه ضعیفی می باشد.

ب. روزنامه نوروز

· 

به دلیل کوچک تر بودن 2Æ واقعی از 2Æ جدول رابطه معناداری به دست نیامد.

نتیجه گیری و پیشنهاد

چنان که سابقا گذشت، در این تحقیق به بررسی تمام تلفن های مندرج در دو روزنامه در یک مقطع حدود یک هفته ای پرداخته شده است. بنابراین، امکان تعمیم به مقاطع دیگر زمانی وجود ندارد؛ چرا که تضمینی بر عدم تغییر روال روزنامه در زمان های دیگر وجود ندارد.

اما با توجه به این که پیام های مردمی در ستون «تلفن های خوانندگان» در واقع انعکاسی است که از دیگر مطالب روزنامه، که خوانندگان به مطالعه آن ها پرداخته اند، این نکته می تواند برای هر دو روزنامه مهم باشد که شاید نتایج به دست آمده در این تحقیق در یک مقطع طولانی از زمان نیز صادق باشند. از این رو، با انجام یک تحقیق گسترده تر، می توان پی به وجود یا عدم وجود چنین نتایجی در دوره طولانی مدت از انتشار روزنامه برد.

در روزنامه نوروز، ارتباطی میان تلفن های جناحی و مسأله بی اعتمادی نسبت به مسؤولان به اثبات نرسید. اما موارد بی اعتمادی چشم گیری در کل پیام ها وجود داشتند، به طوری که 70% از مجموعه پیام ها دال بر بی اعتمادی بودند و این برای مسؤولان محترم روزنامه، که اصل نظام برایشان اهمیت دارد، قابل تأمّل و توجه است که اگر این مقدار بی اعتمادی در میان خوانندگان وجود دارد یا آن که روزنامه مذکور به ترویج آن ها می پردازد، برای رفع این مشکل، به چاره اندیشی بنشینند.

اما در خصوص روزنامه کیهان، بی اعتمادی موجود در مجموع پیام ها قریب 35% است. البته از میزان بی اعتمادی در نوروز کم تر است، اما 35% نیز صرف نظر از مقایسه با هر روزنامه دیگری مقدار زیادی است که مسؤولان محترم روزنامه کیهان نیز همانند روزنامه نوروز بجاست به این میزان بالا از بی اعتمادی توجه داشته باشند و درباره آن چاره اندیشی کنند.

چیزی که درباره روزنامه کیهان باید افزود، آن است که بین تلفن های جناحی و میزان بی اعتمادی رابطه وجود دارد و با افزایش تلفن های جناحی، بی اعتمادی نیز بیش تر خود را نشان می دهند؛ هرچند پیوستگی بین این دو ضعیف و 24/ می باشد. ولی با توجه به حجم بالای مسائل جناحی که در این روزنامه مطرح می شود، پیشنهاد می گردد که این روزنامه برای افزایش اعتماد خوانندگان خود به نظام، از میزان مباحث جناحی خود بکاهد یا شیوه پرداختن به مسائل جناحی را به گونه ای که به افزایش اعتماد بینجامد، تغییر دهد. البته همان گونه که قبلاً آمد، تعمیم نتیجه به دست آمده منوط به انجام تحقیقی گسترده تر می باشد.

پی نوشت ها

1 آرتور آسابرگر، روش های پژوهش رسانه ها، ترجمه محمد حفاظی، ص 4142

2 همان، خلاصه، ص 4648

3 باقر ساروخانی، روش تحقیق در علوم اجتماعی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372، خلاصه، ص 288 289

4 این ستون در روزنامه نوروز تحت عنوان «دید و بازدید» در صفحه سوم و در روزنامه کیهان تحت عنوان «کیهان و خوانندگان» در صفحه دوم چاپ می شود. با توجه به این که تعداد پیام های مندرج در روزنامه نوروز کم تر از تعداد آن در کیهان است تا تاریخ 28/8/80 مورد بررسی قرار گرفتند، هرچند تعداد پیام ها در دو روزنامه مساوی نشدند که البته لزومی هم ندارد و به روند تحقیق لطمه ای وارد نمی سازد؛ زیرا قضاوت ها براساس درصدهای به دست آمده صورت می گیرند.

5 نعیم بدیعی، بررسی نامه ها و تلفن های خوانندگان روزنامه های تهران در سال های 1368 و 1376، فصلنامه رسانه، زمستان 1378، ص 45

6 علی اکبر دهخدا، فرهنگ دهخدا، ج 7، واژه «اعتماد»

7 محمد معین، فرهنگ معین، ج 1، واژه «اعتماد»

8 در خصوص بحث «اعتماد» آنهم اعتماد به مسؤولان و یافتن نظریه یا نظریه هایی در این باب، به کتاب های متعددی در زمینه روان شناسی و جامعه شناسی سیاسی مراجعه شد اما تقریبا هیچ مطلب قابل استفاده ای یافت نشد، هرچند در مبحث اعتماد به نفس یا کشش و جاذبه مطالبی وجود دارند، اما بی ارتباط با موضوع تحقیق به نظر آورند.

9 روزنامه کیهان، 22/8/80، صفحه دوم، ستون «کیهان و خوانندگان»، تلفن شماره 17

10 روزنامه نوروز، 21/8/80، صفحه سوم، ستون «دید و بازدید»، تلفن شماره 9

11 روزنامه کیهان، 27/8/80، صفحه دوم، ستون «کیهان و خوانندگان،»، تلفن شماره 4

12 روزنامه نوروز، 27/8/80، صفحه سوم، ستون «دید و بازدید»، تلفن شماره 8

13 روزنامه کیهان، 24/8/80، صفحه دوم، ستون «کیهان و خوانندگان»، تلفن شماره 3

14 روزنامه نوروز، 26/8/80، صفحه سوم، ستون «دید و بازدید»، تلفن شماره 2

15 روزنامه کیهان، 27/8/80، صفحه دوم، ستون «کیهان و خوانندگان»، تلفن شماره 10

16 روزنامه نوروز، 28/8/80، صفحه سوم، ستون «دید و بازدید»، تلفن شماره 3

17 روزنامه کیهان، 22/8/80، صفحه دوم، ستون «کیهان و خوانندگان»، تلفن شماره 17

18 روزنامه نوروز، 21/8/80، صفحه سوم، ستون «دید و بازدید»، تلفن شماره 9