گزارش سومین همایش دو سالانه اقتصاد اسلامی

سومین همایش دو سالانه اقتصاد اسلامی با عنوان «نظریه اقتصاد اسلامی و عمکرد اقتصاد ایران» با مشارکت 36 مؤسّسه آموزشی و پژوهشی عالی دانشگاهی و حوزوی و با حضور صاحب نظران و محقّقان دانشگاهی و حوزوی در روزهای 3 و 4 دیماه سال جاری در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد.

تا واپسین مهلت ارسال مقالات برای دبیرخانه، در مجموع 72 مقاله و خلاصه به دبیرخانه رسید که به وسیله کمیته علمی همایش، 24 مقاله پس از اصلاحات لازم، بیش ترین امتیاز را برای چاپ در مجموعه مقالات کسب کردند. کمیته علمی همایش، 16 مقاله از مجموعه مقالاتی را که عناوین آن ها در چارچوب محورهای همایش بود، برای ارائه برگزیدند. این مقالات طیّ دو روز همایش و در قالب 5 نشست ارائه شدند.

در پایان از نویسندگان مقالات، طیّ مراسمی قدردانی شد.

گزارش کوتاهی از مقالات ارائه شده در همایش:

1. مبانی حقوقی امنیت و آزادی اقتصادی در مدینة النبی و در ایراننوشته دکتر علی صادقی تهرانی

این مقاله، با ضروری دانستن، امنیت و آزادی اقتصادی در فرایند توسعه به مطالعه تطبیقی مبانی حقوقی امنیت و آزادی اقتصادی در مدینة النبی و ایران می پردازد.

2. سنجش درجه انطباق رفتارهای اقتصادی مردم ایران با نظریه رفتارهای اقتصادی اسلامی - دکتر مرتضی عزتی

این مقاله به بررسی درجه انطباق رفتارهای اقتصادی مردم ایران با نظریه رفتارهای اقتصادی مسلمان می پردازد. برای این منظور، ضمن اشاره نظری به رفتارهای اقتصادی اسلامی با استفاده از یک نمونه 600 خانواری از خانوارهایی که سرپرست آن ها در محدوده مرکزی شهر تهران دارای شغل آزاد است، درجه انطباق رفتارهای اقتصادی ایشان را با نظریه اقتصاد اسلامی اندازه گیری می کنند.

3. نظریه توزیع اسلامی ثروت و درآمد و عملکرد اقتصاد ایراندکتر حسین عیوضلو محمد شوال پور

بررسی ساختار توزیع ثروت و درآمد در اقتصاد اسلامی، موضوع بررسی این مقاله است و نویسندگان آن بر اساس چارچوبی که از شریعت و فقه اسلامی استنباط کرده اند، به معرّفی نظریه توزیع ثروت و درآمد در اقتصاد اسلامی پرداخته و امکان ایجاد توزیع عادلانه توأم با نظام بازار و چرخش آزاد اطّلاعات و شکل گیری قیمت های عادلانه را مورد توجّه قرار داده اند.

4. عدالت و آزادی؛ سرچشمه های رفاه، همدلی و بالندگیدکتر فرشاد مؤمنی

این مقاله، ضمن اشاره به کاستی ها، چالش ها و چشم اندازهای نگران کننده اقتصاد ایران، این سؤال را مطرح می کند که آیا آموزه های دینی و سیره عملی پیشوایان معصوم می تواند در این زمینه مشکل گشایی کند.

5. نهاد مالی نامناسب و پیامدهای ناصواب آندکتر حسین مرزبان

این مقاله، بانکداری اسلامی را عنوانی با مسمّا برای بانکداری ایران بعد از انقلاب ندانسته، می نویسد: نهاد ایجادشده در بانکداری ایران تحت عنوان «بانکداری اسلامی بدون ربا» نه تنها به سیستم اسلامی حقیقی امکان بروز نداده، بلکه سیستم بانکی کشور را در یک مجموعه از قراردادهای پیچیده که هدفشان مخفی کردن قرارداده های ربوی منعقده است درگیر کرده، و فرایند ایجاد شده به خودی خود اسباب عدم کارایی در تحصیل اعتبارات را فراهم می آورد.

6. شرکت سهامی بانک غیرربوی و بازبینی ماهیت ربوی و غیرربوی عملیات بانکی متداولدکتر بیژن بیدآباد و عبدالرضا هرسینی

در این مقاله با استناد به تعریف مشخصّی از ربا، ماهیت عملیات بانکی متداول و طبیعت ربوی یا غیرربوی بودن آن ها بررسی شده است.

7. چه چیزی بانکداری اسلامی را به سوی استفاده از عقود مبتنی بر نرخ بهره ثابت سوق می دهد؟دکتر کامران ندری

این مقاله می کوشد در چارچوب قرارداد مضاربه، توضیحی تئوریک برای مشاهدات تجربی بر این واقعیت بدهد که بانک ها در بانکداری اسلامی، به عقود مبتنی بر نرخ بهره قراردادی ثابت متمایل هستند.

8. مقایسه جانشینی پول در نظریه اقتصاد اسلامی و عمکرد اقتصاد ایراندکترمحمد لشکری

نویسنده در این مقاله، دغدغه جانشینی تدریجی پول خارجی به جای پول داخلی را دارد و آثار ناشی از آن را برشمرده و آماری از وضعیت پولی چند کشور اسلامی ارائه داده، و در پایان، برای جلوگیری از گسترش این پدیده، راهکارهایی را پیشنهاد کرده است.

9. ویژگی های بازار بورس در اقتصاد ایران و در نظریه اقتصاد اسلامیغلامرضا سرآبادانی

این مقاله ابتدا به مباحث نظری در مورد ویژگی های بازار بورس پرداخته و در بخش دوم، بازار بورس و ویژگی ها و شرایط آن را در ایران بررسی، و موانع سیاسی تحوّل و توسعه بازار سرمایه در ایران را بیان کرده است. در بخش سوم، ویژگی های بازار بورس در نظریه اقتصاد اسلامی و بازار سرمایه اسلامی را توضیح داده است.

10. حوزه های فقاهتی و عرصه های کارشناسی بانکداری اسلامیحجت الاسلام سیدعباس موسویان

در این مقاله، ابتدا با استفاده از آیات و روایات و متون فقهی، احکام ثابت مباحث پول و بانکداری اسلامی استخراج و بیان می شود که معاملات بانکی و نظام بانکداری باید در چارچوب آن ها طرّاحی شوند؛ سپس با تبیین زمینه های کارشناسی، عرصه های متغیّر بانکداری ارائه می شود.

11. انتفاع، معیار ناسازگاری نهاد بانک و نهاد قرض الحسنهمجید حبیبیان نقیبی

مقاله با این سؤال آغاز شده که آیا بانک می تواند به شکل مطلوب متولی نهاد قرض الحسنه نیز باشد؟ این نوشتار بر اساس معیار انتفاع، می کوشد نشان دهد که با توجّه به زمینه های پیدایی، گسترش بانک های متعارف ونیز الگوهای بانکداری بدون ربا و حتّی الگوی مطلوب و ایده آل آن ها بانک ماهیتا یک نهاد انتفاعی است و نمی تواند از حداکثرسازی سود چشم بپوشد.

12. نقدی بر جایگزینی نرخ نسیه به جای نرخ بهرهحجت الاسلام حسن نظری

برخی از محقّقان اقتصاد اسلامی جهت فاصله گرفتن از نرخ بهره، نرخ نسیه را به صورت بهترین جایگزین مطرح کرده اند. این مقاله در جهت نقد این راه حلّ است.

13. راه های جبران ارزش پول در سپرده های بانکی از منظر فقه و اقتصادحجت الاسلام احمدعلی یوسفی

این مقاله، ابتدا تورّم و پیامدهای اقتصادی تورم را بیان داشته و یکی از پیامدهای آن را کاهش ارزش پول دانسته است و راه حلّ ارائه شده بعضی از فقیهان در فروش نسیه پول و استفاده از شرط ضمن عقد را برای جبران این مشکل، از منظر فقهی نادرست، و در پایان خود، 5 راه حلّ عملی موافق با شریعت اسلامی را پیشنهاد کرده است.

14. بررسی مالیات های ثابت و متغیّر از جنبه عدالت در جامعه اسلامیدکتر سیدمحمدرضا سیدنورانی

در حکومت اسلامی، اشخاص حقیقی متشرّع افزون بر مالیات های حکومتی، مالیات های ثابت (منصوص) اعمّ از خمس و زکات را نیز می پردازند؛ در حالی که در همین کشورها، اشخاص حقیقی غیرمسلمان فقط مالیات های حکومتی را می پردازند. این مقاله، پدیده پیشین را با عدالت اسلامی مغایر می داند و سه پیشنهاد برای برطرف شدن اختلاف پدید آمده در درآمدهای افراد مسلمان و غیرمسلمان ارائه می دهد.

15. امکان سنجی اجرای زکات در ایران (با بهره گیری از تجربیات کشورهای اسلامی)حجت الاسلام محمداسماعیل توسلی

این مقاله، یکی از دغدغه های نظام اسلامی را عدم اجرای عملی زکات بیان کرده و در همین جهت به احکام فقهی زکات نزد مذاهب پنجگانه اسلام می پردازد. در نتیجه گیری مقاله آمده است که آمارها شکاف عمیق بین زکات بالقوّه که باید پرداخته شود و زکاتی که عملاً پرداخت می شود را نشان می دهد. علّت این امر، عدم توفیق آمیز بودن سیستم های مدیریتی و اجرایی در أخذ عواید زکات بیان شده است.

16. خمس از نظریه تا عملمحمدامیر نوری کرمانی

این نوشتار، تحقیقی میدانی است که نگارنده کوشیده است پارادوکس کارکردی دیدگاه سنتّی را به تصویر کشد و به این سؤال پاسخ بدهد که آیا خمس همان طور که در آیات، روایات و منابع فقهی آمده، از ثروتمندان وصول و به نیازمندان پرداخت می شود یا به هر دلیلی، در انجام این وظیفه ناتوان بوده است.

علاوه بر مقالات مذکور هشت مقاله دیگر نیز جهت چاپ در مجموعه مقالات انتخاب گردید که عبارتند از:

1. توازن اقتصادی از دیدگاه اسلام و عملکرد اقتصاد ایرانعلی اکبر تاجی میدانی

2. تحلیل مقایسه ای نقش بخش خصوصی در رشد اقتصادی ایران و نظریه اقتصاد اسلامیحجت اللّه عبدالملکی

3. مفاهیم و رویکردهای فساد مالی و الگوی مبارزه با آن در ایرانگروه مالی و اقتصادی اداره مطالعات و بازاریابی بانک رفاه

4. سیستم تجهیز و تخصیص منابع در اقتصاد بدون سودحجت الاسلام سیدحسین میرمعزی

5. ارزیابی عملکرد صندوق های قرض الحسنه در ایران و معرّفی راهکارها و ابزارهاحجت الاسلام علی اصغر هادوی نیا

6. جبران کاهش ارزش پول در اقتصاد ایران، ارزیابی نظریه و کاربرددکتر سیدحسین میرجلیلی

7. تحلیلی ازمفاهیم بهره و سپرده گذاری در اقتصاد و نظریه اقتصاد اسلامیدکتر رضا اکبریان

8. پول، ربا و جبران تورّمدکتر لطفعلی عاقلی