بیماری‌های غدد بزاقی در گفتگو با دکتر امین یمینی، متخصص جراحی فک و صوت
گاهی کف دهان برجستگی‌های بادکنکی شکلی به وجود می‌آید که برای ظاهرش نگران‌کننده است. وقتی به دندان‌پزشک مراجعه می‌کنید متوجه می‌شوید که این برجستگی‌ها مربوط به انسداد مجرای غدد بزاقی و عفونت این مجراها است و معمولا نیاز به جراحی دارد. با دکتر امین یمنی، متخصص جراحی فک و دهان و صورت، درباره این بیماری‌ها و درمان آنها حرف زده‌ایم.
آقای دکتر! به طور کلی، چند نوع غده بزاقی در دهانمان داریم؟
غدد بزاقی را می‌توان به 2 دسته تقسیم کرد؛ غدد بزاقی فرعی یا کوچک و غدد بزاقی اصلی یا بزرگ. این غدد در روز 40 داخل رحمی شروع به تکامل می‌یابند و حدود ماه هفتم و هشتم جنینی، سلول‌های ترشحی که آسینی خوانده می‌شوند اطراف سیستم مجرایی شروع به تکامل می‌کنند. سلول‌های آسینی (ترشح‌کننده) غدد بزاقی نیز به گروه سلول‌های سروزی ( که ترشح سروز رقیق و آبکی را بر عهده دارند) و گروه سلول‌های موکوسی (ترشح غلیظ و چسبنده) تقسیم می‌شوند. غدد بزاقی فرعی 800 تا 1000 عدد بوده و عموما ترشح موکوسی دارند. این غدد در تمامی نواحی دهان به جز 3/1 قدامی کام سخت و زبان، لثه چسبنده و سطح پشتی زبان دیده می‌شود. غدد بزاقی اصلی، پاروتید (بناگوشی)، تحت فکی و زیرزبانی هستند که از هر کدام 2 عدد وجود دارد. غدد پاروتید (بناگوشی) به‌طور اصلی دارای آسینی سروزی هستند و در عوض غدد زیرزبانی در اکثر موارد از سلول‌های موکوسی ساخته شده است. غده تحت فکی، غدد مختلط هستند و تقریبا آسینی، موکوسی و سروزی برابر دارند. غدد پاروتید (بناگوشی) بزرگ‌ترین غدد بزاقی است.
دهان ما در طول روز چقدر بزاق تولید می‌کند؟
روزانه حدود 1000 تا 1500 میلی‌لیتر بزاق توسط این غدد ترشح می‌شود که بالاترین میزان جریان آن طی غذا خوردن ایجاد می‌شود. از اعمال بزاق می‌توان به روان‌سازی حین جویدن و سخن گفتن، فراهم‌کردن آنزیم‌هایی جهت گوارش و تشکیل ترکیباتی که دارای خواص ضدباکتریایی هستند، اشاره کرد. ترکیب الکترولیتی بزاقی در این غدد متفاوت است. غلظت تمامی موارد در غده پاروتید (بناگوشی)بیشتر از غده تحت فکی است به جز کلسیم که میزان غلظت آن در غده تحت فکی تقریبا دو برابر غده پاروتید (بناگوشی) است. از طرف دیگر بالاترین ویسکوزیته (چسبندگی) بزاق مربوط به بزاق غده زیرزبانی است و کمترین آن مربوط به پاروتید (بناگوشی) است. چرا که اکثرا از سلول‌های سروزی ساخته شده است.
میزان بزاق فقط در دوران سالمندی کم می‌شود؟
نه! به‌طورکلی میزان ساخت بزاق از سن 20سالگی به آرامی شروع به کاهش می‌کند. معمولا زمانی که بیماران با مشکلات مربوط به غده بزاقی - از جمله تورم متناوب غدد، درد در لمس غدد، ترشح چرک از مجرای غدد و خشکی دهان- مراجعه می‌کنند از روش‌های تشخیص بیماری‌های غدد بزاقی استفاده می‌شود.
مثلا چه روش‌هایی؟
یکی از روش‌های تشخیص بیماری‌های دهان، رادیولوژی غدد بزاقی است. با رادیوگرافی‌های ساده غدد، سنگ‌های غدد بزاقی را می‌توان تشخیص داد. از رادیوگرافی پانورامیک در حالت گونه باد کرده می‌توان در تشخیص سنگ‌های غده پاروتید (بناگوشی) و نیز سنگ‌های غده تحت فکی استفاده کرد. سیالوگرافی، استاندارد طلایی رادیولوژی تشخیص غدد بزاقی است. با سیالوگرافی می‌توان سنگ‌های غدد، تخریب مجرای بزاقی یا غده در نتیجه انسداد، آماس (التهاب یا تورم)، تروما (ضربه و آسیب) و بیماری‌های نئوپلاستیک (سرطانی) را تشخیص داد. سی‌تی‌اسکن، ام‌آرآی، اولتراسونوگرافی، آندوسکوپی آزمایش شیمیایی بزاق و نمونه‌برداری از غده از جمله راه‌های دیگر تشخیص بیماری‌های غدد بزاقی است.
در مجرای غدد بزاقی هم مثل کلیه، سنگ ساخته می‌شود؟
یکی از بیماری‌های انسدادی غدد بزاقی، سنگ بزاق است. تشکیل سنگ در تمامی بدن از جمله کیسه صفرا، مجرای ادراری و غدد بزاقی اتفاق می‌افتد. این پدیده در مردان و در سنین 30 تا 50 سال، 2 برابر زنان شیوع دارد. سنگ‌های غدد بزاقی طی مراحلی رخ می‌دهد که با ناهنجاری در متابولیسم کلسیم و رسوب نمک آغاز می‌شود، سپس یک توده بسیار کوچک تشکیل می‌شود که توسط مواد ارگانیک (آلی) و غیرارگانیک (غیرآلی) پوشیده شده و یک توده کلسفیه (کلسیم‌دار شبیه به سنگ) را به وجود می‌آورد. 85درصد سنگ‌ها را در غدد تحت فکی می‌بینیم. عوامل متعددی در شیوع بیشتر جرم‌ها در غدد تحت فکی دخالت دارند. ترشحات بزاق در این غده دارای کلسیم بیشتری نسبت به سایر غدد است.
همچنین میزان PH بزاق و عوامل ساختمانی این غده و نیز تنگی مدخل مجرا، باعث بروز بیشتر سنگ‌های غدد بزاقی در این غده می‌گردند. تظاهرات بالینی سنگ‌های غده بزاقی تحت فکی زمانی ظاهر می‌شود که انسداد مجراها در زمان غذا خوردن رخ می‌دهد یعنی زمانی که ساخت بزاق در بالاترین میزان است و جریان بزاق در مقابل انسداد ثابت تحریک می‌شود. تورم حاصله ناگهانی است و اغلب دردناک است. تورم به آهستگی کاهش می‌یابد. اما به دفعات هنگامی که جریان بزاق تحریک می‌شود، عود می‌کند. انسداد می‌تواند با وجود عفونت با بدون آن، موجب آتروفی (تحلیل رفتن) سلول‌های ترشحی غده درگیر شود. عفونت غده با تورم در کف دهان، قرمزی و لنفادنوپاتی (تورم غدد لنفاوی) مربوط به آن غده نمایان می‌شود. لمس غده و معاینات تحریک‌کننده مجرا و مدخل آن، ممکن است توقف کامل جریان بزاق با وجود مواد چرکی را آشکار کند.
راه‌حل این مشکل چیست؟
درمان سنگ بزاقی تحت فکی به طول مدت علایم و تعداد دفعات عود، اندازه سنگ و شاید از همه مهم‌تر به موقعیت سنگ بستگی دارد. سنگ‌های این ناحیه نسبت به خط بین آسیاهای اول فک پایین به دودسته قدامی و خلفی تقسیم می‌شود. گاهی نیاز است با برش در کف دهان و نمایان شدن مجرا سنگ خارج گردد. بعضی از اوقات به خصوص در سنگ‌های قسمت خلفی مجرا باید سنگ را از طریق برش خارج دهانی خارج کرد. بدون توجه به نوع درمان انجام شده، بیماران باید تشویق شوند تا میزان بزاق خود را با استفاده از محرک‌های بزاقی از قبیل میوه‌های ترش و شیرینی‌جات، ثابت نگه دارند.
منبع:www.salamat.com
/ج
