با عنایت به لزوم پاکیزگی مساجد،معماری ساختمان آن بایدبه گونه ای باشد که تمیزکردن مسجدآسان باشد،برای مثال مصالح ساختمانی ای که درمعرض شست وشو و نظافت است بایدمستحکم باشدتا بتوان به راحتی با موادشوینده آن را شست.
با اشاره به اهمیت ویژه مراکز عبادی در ادیان الهی، از اینرو انتخاب معماری صحیح زمینه ساز نیل به اهداف مقدس مسجد معرفی شده است در این یادداشت، نگارنده در تلاش است برخی از مصادیق رعایت سلامتی در معماری مسجد، همچون برخورداری از نور و تهویه مناسب، را بررسی کند.
بایدهای معماری مساجد
در معماری مسجد باید به این موارد توجه شود تا زمینه سلامت جسمی و روانی انسان فراهم شود:
1. طراحی مکان های مناسب برای انجام دادن مقدمات نماز:
در تمدن اسلامی توصیه شده است که افراد با طهارت به مسجد وارد شوند. بر این اساس باید مکان های بهداشتی مناسبی برای انجام دادن مقدمات نماز فراهم شود. باید ساختار و طراحی سرویس های بهداشتی به صورتی باشد که امکان انتقال آلودگی های عفونی به حداقل برسد و به علاوه در مصرف آب صرفه جویی شود.
2. امکان نظافت و طهارت به نحو شایسته:
با عنایت به لزوم پاکیزگی مساجد، معماری ساختمان آن باید به گونه ای باشد که تمیزکردن مسجد آسان باشد، برای مثال مصالح ساختمانی ای که در معرض شست و شو و نظافت است باید مقاوم و مستحکم باشد تا بتوان به راحتی با مواد شوینده بهداشتی آن را شست.
3. نور و تهویه مناسب: نور و تهویه مناسب بر سلامت جسم و نشاط روحی انسان تأثیر دارد؛ لذا در معماری مساجد باید به آنها توجه شود.
- نور مناسب: در مورد روشنایی مساجد احادیث بسیاری وارد شده است؛ از جمله نبی مکرم اسلام(ص) می فرمایند هر کس در مسجدی از مساجد خدا چراغی برافروزد تا زمانی که روشنایی چراغ در آن مسجد باشد پیوسته ملائکه و حاملان عرش برای او استغفار می کنند.
مهم ترین منبع نور، آفتاب است. نور جان بخش آفتاب در سلامت انسان تأثیری مهم دارد. انوار آفتاب از عوامل مهم نابودکننده ویروس های عفونت زا است، پرتوهای آفتاب تعداد گلبول های سفید سطحی بدن را افزایش می دهد و در بهبود دردهای مفصلی و استخوانی مؤثر است، بنابراین بهتر است در معماری مسجد این نکته ها رعایت شود.
- با طراحی صحیح ساختمان و با تعبیه پنجره های بزرگ در دیوار مساجد می توان از نور آفتاب در طول روز بهره گرفت.
-در مورد تدارک نور مناسب برای شب ها نیز طراحی شایسته به عمل آید تا نور از بالای سر بتابد زیرا تغییرات ناگهانی در شدت نور موجب جمع شدن پی در پی مردمک می شود.
-درخشندگی شدید چشمه نور بر اثر طولانی شدن مدت تطابق، سبب خستگی پی ها و عضلات چشم می گردد، بنابراین چشمه نور مصنوعی باید شدت کافی و ثابت داشته باشد.
- روشنایی غیرمستقیم و نامرئی برای چشم مناسب تر است؛ بعد از نور غیرمستقیم وسیله جانشین مناسب منبع نور ثابت است که به وسیله شیشه مات پوشیده شده باشد.
- روشنایی باید در حد معقول باشد زیرا اگر شدت نور از حد معینی فراتر باشد چشم افراد خسته می شود.
-تهویه مناسب: استفاده از هوای پاکیزه توأم با روشنایی و حرارت مناسب، آثار و فوایدی بسیار برای سلامت و تندرستی دارد. هوای اطراف به واسطه حرارت حرکت، سکون، فشار و رطوبت بر اعضای حسی و عصبی پوست بدن اثر می گذارد، هوای تمیز سبب تحریک قوای فکری و نیز تحریک گردش خون در مویرگ ها می شود و در نتیجه تهویه در شش ها بهتر انجام می گیرد. برعکس هوای نامطبوع موجب احساس ناراحتی، گرفتگی و مریضی می شود.
هوای محل تجمع افراد به سبب تنفس تبخیر عرق، تصاعد گازهای حاصل از سوخت و غیره فاسد می شود؛ بنابراین باید منافذی برای دخول هوای تازه و تمیز وجود داشته باشد. تهویه بهداشتی عبارت است از فراهم کردن هوای خوب و عاری از آلودگی در معماری مسجد، باید تهویه ای مناسب کار گذاشته شود. استفاده از پنجره های مناسب می تواند نور و هوای تازه را به ارمغان آورد.
4. کاهش امکان سرایت بیماری های عفونی در معماری مساجد: باید به کاهش امکان سرایت بیماری توجه شود زیرا مسجد محل تجمع افراد با سنین متفاوت است و امکان سرایت بیماری های عفونی به طور بالقوه وجود دارد. برای کاهش سرایت بیماری های عفونی می توان را ه های زیر را مدنظر قرار داد:
-به نقش نور خورشید در کاهش انتقال ویروس های عفونت زا توجه شود.
-با توجه به اینکه در بروز برخی بیماری ها به ویژه بیماری های تنفسی، تراکم جمعیت و فقدان تهویه نقشی اساسی دارد ایجاد تهویه مناسب در کاهش سرایت بیماری های عفونی نقش بسزایی دارد.
-ساختمان مسجد به ویژه کف ساختمان و نیز وضوخانه و سرویس بهداشتی باید از مواد و مصالحی ساخته شود که در برابر مواد ضدعفونی کننده مقاوم باشد.
-ساختمان مسجد نباید در معرض کوران هوا باشد.
-مساجد باید آب بهداشتی و سالم داشته باشند.
- مساجد باید سیستم فاضلاب و دفع مواد زاید داشته باشند.
- در وضوخانه مساجد مواد صابونی به ویژه صابون مایع وجود داشته باشد.
-برای جلوگیری از نفوذ حشرات و حیوانات موذی و منتقل کننده بیماری های عفونی، پنجره ها توری دار باشند و دیواره های سوراخ و منفذی نداشته باشند که محل زندگی حشرات موذی شود.