بررسی میزان سلامت روانی همسران شهدا ، فرزندان شهدا و همسران ایثارگران

چکیده:
 

پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان سلامت روانی همسران شهدا ، فرزندان شهدا و همسران ایثارگران و نیز تعیین ارتباط میزان سلامت روانی همسران شهدا با فرزندان شهد ا و تعیین تفاوت میزان سلامت روانی همسران شهدا و همسران ایثارگران انجام گرفت.
از میان خانواده های ایثارگران استان زنجان ، 251 نفر ازهمسران شهدا، فرزندان شهدا و همسران ایثارگران با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی با توجه به نوع ایثارگری و منطقه محل سکونت انتخاب گردیدند . از آزمون SCL 25که آزمون استانداردی است ، برای اندازه گیری سلامت روانی استفاده شد. از آزمون های آماری Tو Rاستفاده گردید و این یافته ها بدست آمد:
بین میزان سلامت روانی همسران شهدا و همسران ایثارگر تفاوت وجود دارد.
بین میزان سلامت روانی همسران شهدا و فرزندان شهدا ارتباط وجود ندارد .
بین سن همسر شهید در زمان شهادت همسر با میزان سلامت روانی آنان ارتباط وجود دارد .
بین میزان سلامت روانی فرزندان شاهد دختر و پسر تفاوت وجود ندارد .
پژوهشگر نتیجه گرفت بین میزان سلامت روانی همسران شهدا با فرزندان شهدا ارتباط وجود ندارد . ولی بین سن همسر شهید در زمان شهادت همسر با میزان سلامت روانی آنان ارتباط وجود دارد .

مقدمه
 

زندگی معمولاً با استرس و فشار روانی همراه است. یک فرد از زمان تولد تا زمان مرگ با استرس های مثبت و منفی متعددی که معمولاً زندگی وی را از جهات کمی و کیفی تحت تاثیر قرار می دهند، مواجه می شود. قیزیولوژیست ها، استرس را یک واکنش جسمانی نسبت به محرکات و تغییرات محیطی می دانند. روان شناسان استرس را ناشی از موقعیت های اجتماعی و روانی مختلفی که توانایی ایجاد اختلالات رفتاری و روانی در افراد را دارند، می دانند. افراد پس از مواجهه با استرس های منفی شدید و مداوم، آمادگی ابتلا به بیماری های جسمانی و روانی مختلف و حتی مرگ را پیدا می نمایند . قرار گرفتن طولانی مدت فرد در معرض استر سهای شدید و منفی به تغییرات مهم فیزیولوژیکی و روانی و بی ثباتی محیط داخلی بدن منجر می شود. این حالت عدم تعادل در محیط داخلی منجر به ازدیاد علائم و علل بیمار یهای خاص می گردد.
جنگ به عنوان یک عامل استرس زای شدید واقعه ای است که در طول تاریخ ایران بارها بر ما تحمیل شده است . جنگ اخیر عراق علیه جمهوری اسلامی ایران یکی از طولانی ترین جنگ های تحمیل شده بر کشورمان است که با توجه به ماهیت تدافعی،مردمی و اعتقادی آن جایگاه خاصی در میان سایر جنگ ها دارد. هر چند دفاع از ارزش های اسلامی و تمامیت ارضی کشور یک وظیفه شرعی و ملی اجتناب ناپذیر محسوب می شود. اما هرگز نباید از پیامدهای منفی آن از جمله خسارات جبران ناپذیری که از طریق شهید، مجروح، معلول و مفقود شدن تعداد زیادی از بهترین افراد جامعه (رزمندگان و ایثارگران) به بار آمده غفلت ورزید. یکی ازاین پیامدهای منفی،عوارض و آثارروانی آن برروی خانواده های ایثارگران می باشد. مطالعه فراوانی، انواع و شدت و ضعف آسیب های روان شناختی خانواده های ایثارگران و کمک به درمان آنها، تاثیر مهمی در سلامت آنان و بهبود زندگی خانوادگی، اجتماعی و شغلی آنان خواهد داشت. فرد آسیب دیده نه تنها خود دچار مشکل خواهد شد، بلکه محیط خانواده نیز به تأثیر از وی در معرض خطر خواهد بود (خاقانی زاده و سیرتی، 1383 ). کم توجهی به نیازهای دیگر اعضای خانواده بهداشت روانی آنان را نیز به خطر می اندازد.
هدف هر جامعه این است که شرایطی را آماده کند تا سلامت اعضای جامعه را تضمین نماید. بهداشت روانی، دارای سه قسمت است. قسمت اول، نگرش های مربوط به خود که شامل تسلط بر هیجان های خود، آگاهی از ضعف های خود و رضایت از خوشی های ساده می باشد. قسمت دوم، نگرش های مربوط به دیگران، که شامل علاقه به دوست یهای طولانی و صمیمی، احساس تعلق به یک گروه و احساس مسئولیت در محیط انسانی و مادی است . قسمت سوم، نگرشهای مربوط به زندگی که شامل، پذیرش مسئولیت ها، انگیزه توسعه امکانات وعلایق خود، توانایی اخذ تصمیم های شخصی و خوب کارکردن است (ایروانی ونجات، 1378 ). داونی ، تاناهیل وتاناهیل(1996) معتقدند بهداشت روانی یعنی توانایی فرد بر رشد استعدادهای خود و استقلال برای توسعه و به منصه رساندن این استعدادها.
آنچه در بهداشت روانی بیش از همه مودر نظر است، احترام به شخصیت و حیثیت انسانی است، و تا هنگامی که حیثیت و احترام فرد برقرار نشود، سلامت فکر و تعادل روان و بهبود روابط انسانی معنی و مفهومی نخواهد داشت (میلانی فر، 1378 ). قدم نخست دراحراز سلامت روانی، دوری از هر نوع اختلال روانی است . یعنی، ابتدا باید بهداشت روانی، همچون سلامت جسمی تأمین شود تا فرد در سایه نداشتن بیماری روانی به تکا مل خود بیاندیشد. بنابراین، برای تأمین بهداشت روانی لازم است عواملی که بر سر راه رشد و تکامل روانی قرار دارد و ممکن است فرد را به سوی بیماری روانی سوق دهد مشخص و . کنترل شود (گروسی فرشی، و مانی، 1383 )
خانواده نهادی است که به اعضای خود احساس امنیت و آرامش می بخشد وطی هزاران سال پایدارترین و مؤثرترین وسیله حفظ ویژگی های فرهنگی و عامل انتقال آنها به نسلهای بعدی بوده است. زندگی مشترک تنها به منظور تأمین و رفع نیازهای مادی، اقتصادی و تداوم نسل نیست بلکه پدید آورنده حس مشترک و تفاهم برای وسعت نگرش و امکان دستیابی به فرصت های بیشتر است.
خانواده به عنوان یک سیستم عمل می نماید زیرا رفتار اعضای یک خانواده تابعی از رفتار سایر اعضای خانواده است . در صورت بروز مشکل در رفتار و حالات یکی از اعضا، تعادل خانواده بهم خورده و سیستم خانواده برای حفظ تعادل مجبور است که وارد عمل شود . تاثیر عضوی از خانواده بر روی عضو دیگر خانواده بدیهی و روشن است . بطوری که امکان ندارد در یک خانواده شخصی دچار مشکل شود و این مشکل بر دیگر اعضای خانواده تاثیر نگذارد .
وجود یک فرد دردمند در خانواده سایر اعضای خانواده را نیز در وضع ناراحت کننده ، ای قرار می دهد و ممکن است آنها را نیز دچار تعارض و کشمکش روانی کند (هابرمن 2000 ). اختلال روانی به عنوان حادثه ای تنش زا می تواند بحرانها را در خانواده تسریع و تشدید کند و انرژی و منابع در دسترس خانواده را از بین ببرد، پیوند میان بیمار و دیگر اعضای خانواده را تضعیف نموده باعث بروز بحران در ساختار خانواده شود مارتنزو ادینگتون )2001( نشان دادند که اعضای خانواده افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به طور معنی داری استرس ناشی از زندگی با بیمار را داشتند. کالهون ، بکلیم و باسورد (2002) نیز دریافتند که فشار روانی همسران رزمندگان مبتلا به PTSD بیش از اطرافیان است.
همسران منابع حمایت کننده دو جانبه عاطفی و نفسانی از یکدیگر هستند . حمایت از همسر باعث والدگری مسئولانه و کارآمد، هم در پدران و هم در مادران می شود. پارسونز ، معتقد است که پدران در مقایسه با مادران هدفگراتر هستند )لمب، 2004 )
پسرانی که پدران شان در مورد آنها خوش برخورد و پذیرا هستند از لحاظ شناختی برتر می باشند. پدران مسلط و آزادمنش انگیزه موفقیت را هم در پسران و هم در دختران خود تقویت می کنند. تشویق های پدران همبستگی قابل توجهی با موفقیت های آینده فرزندان دارد؛ در عین حال پسران، در مقایسه با دختران، حساسیت کمتری نسبت به فشارهای محافظه کارانه اعمال شده از سوی مادران دارند .
وجود روابط ایمن و قابل اعتماد بین پدر و فرزند توانایی برقراری ارتباط مثبت با دیگران را پرورش می دهد. گرمی رابطه پدر و پسر ارتباط مثبتی با کفایت اجتماع ی پسردر آینده دارد. گرمی و صمیمیت این رابطه همچنین با عزت نفس و سازگاری شخصیت پسر نیز ارتباط دارد. در مورد دختران نیز مهرورزی پدر با سازگاری و شادکامی در روابط جنسی آینده مرتبط است و روابط سرد با ناسازگاری ارتباط دارد.
معلوم شده است نوجوانانی که از پدرا ن شان رضایت دارند در جنبه های مختلف زندگی سازگاری بهتری نشان می دهند . وجود آشفتگی در روابط پدر و کودک و شکست کودک در همانند سازی با والد همجنس می تواند باعث بروز اختلالات روانی شود (لمب، 2004)
البته باید توجه داشت که هر دو والد در سازگاری روانی کودک سهیم هستند . بزرگسالانی که دارای بهترین سازگاری در زندگی بوده اند، کسانی هستند که درکودکی روابط گرمی با پدران و مادران کارآمد، در بافتی از یک رابطه زناشویی شاد داشته اند.
هر کدام از مشکلات شدید و مزمن جانبازان و رزمندگان می تواند به عنوان منبعی برای استرس عمل کرده به بروز افسردگی در اعضای خانواده منجر شود. چنین وضعی بر انسجام خانواده تأثیر سوء گذاشته منجر به بروز مشکلات روانی و اجتماعی می شود، و حتی گاهی باعث بروز ابهام و تضاد در ایفای نقش های خانوادگی می گردد . روابط اعضای خانواده با همدیگر همچون حلقه های زنجیر تو در تویی است که آسیب دیدگی یکی از آنها می تواند بر تمامی اعضا اثر بگذاردو اعضای خانواده یک جانباز، به ویژه همسر او که با عوامل فشارزای ویژه ای مواجه بوده همزمان مجبور به ایفای نقش های مختلفی است، نیز از این قاعده مستثنی نیستند (یمینی نیا، 1380)
یک پدر به سه دلیل ممکن است قادر به ایفای نقش پدرانه خود نباشد : غیبت دائم (مثلاً به علت مرگ یا طلاق(، غیبت موقت )مثلاً به علت مسافرت یا اسارت(، و اختلال در ایفای نقش )مثلاً به علت معلولیت یا جانبازی موثر( در هر حال، حذف یا کاهش اقتدارپدر بلافاصله اثرات نامطلوبی در خانواده بر جای می گذارد، و علاوه بر این، اثرات مخرب با تأخیری نیز درپی خواهد داشت (رضاییان و محمدی، 1379). با وجود آن که بسیاری از تحقیقات نشان داده اند وجود مادر می تواند اثرات نامطلوب کاهش اقتدار پدر بر فرزندان را خنثی کند، اما در مورد همسران جانبازان دچار آسیب های روانشناختی که خود عمدتاً از افسردگی رنج می برند این امر چندان صادق نیست . به گزارش جیمز، ویکس)1983 (و ورلند این گونه مادران نه تنها قادر به ایفای نقش خود به عنوان تعدیل کننده اثرات منفی وجود پدر دارای مشکلات روانشناختی بر فرزندان نیستند، بلک ه افسردگی ، مشکلات رفتاری و هیجانی با فرزندان ، کاهش انگیزه، کاهش ثبات در رفتار، و ارتباط کلامی منفی تر با فرزندان ارتباط دارد .در مطالعه ای که مسکینی و سردره ای (1381) بر روی 50 نفر از همسران جانبازان و 50 نفر از همسران افراد غیرجانباز، به عنوان گروه کنترل انجام دادند، معلوم شد که میانگین میزان افسردگی در همسران جانبازان به طور معنی داری بیشتر از گروه کنترل است. دیویدسون و ملور گزارش داده اند که خانواده های نظامیان بازگشته از جنگ ویتنام که مبتلا به PTSD بوده اند، در مقایسه با خانواده های نظامیانی که دچار این اختلال نبوده اند، دارای سطوح بالاتری از مشکلات عمیق در سازگاری خانوادگی و زناشویی، مهارتهای والدگری، و وجود رفتارهای خصمانه بودند. وجود مشکلات روانشناختی در پدر می تواند منجر به بروز اختلال در عملکرد خانواده، و ایجاد علایمی شبیه علایم و اختلالا ت والد آسیب دیده در فرزندان شود.
بحرینیان و برهانی (1382) نشان داد که 9/28 درصد از همسران رزمندگان بر اساس آزمون بک دارای افسردگی شدید و عمیق بودند . در همسران دارای افسردگی عمیق افکار خودکشی، یأس و ناامیدی و افت عملکرد به طور وسیع دیده می شد، به نحوی که بیش از50 درصد آنها دارای اشتغالات فکری مربوط به مرگ بودند . قابل توجه آنکه آزمون GHQ7/86 درصد از همسران جانبازان را مشکوک به عدم سلامت روانی نشان داد. در مجموع این پژوهش6/7 درصد از همسران جانبازان را سالم و 4/92 درصد را مشکوک به عدم سلامت روانی معرفی کرد، آزمون بک نیز 7/3 درصد را سالم و 3/96 درصد از آنها را دچار درجات مختلف افسردگی (از مرزی تا عمیق) نشان داد.
از مصاحبه با نظامیان آمریکایی که پس از جنگ کره از اردوگاههای اسارت آزاد شده بودند معلوم شد که تقریباً همه آنها در خلال دوران اسارت، مدت زمانی دست خوش احساسات کناره گیری و بی تفاوتی بوده اند (نریمانی مستعلی بیگلو، 1371 ). اسارت می تواند هرج و مرج را در سیستم خانواده افزایش دهد و خانواده را بیش از پیش دچار از هم گسیختگی کند. یک پدر هر چند ممکن است در خانواده عملکرد ضعیفی داشته باشد، اما اگر بر اثر اسارت از خانواده دور شود، تاثیر مخربی بر نظام خانواده بر جای خواهد گذاشت. اسارت می تواند باعث ایجاد ترس از تنها رها شدن در کسانی که در خانه مانده اند و نیز کسانی که در اسارت است شود. بدون تردید همسران اسرا بشترین لطمات و آسیب های جسمی، روانی، عاطفی و اقتصادی را تحمل می نمایند و بسیاری از آنان توان مقاومت در برابر این همه فشار را ندارند. لذا پژوهش حاضر درصدد پاسخگوئی به این سؤالات است که:
آیا بین میزان سلامت روانی همسران شهدا و میزان سلامت روان ی همسران ایثارگر تفاوت وجود دارد ؟
آیا بین میزان سلامت روانی همسران شهدا و میزان سلامت روانی فرزندان شهدا ارتباط وجود دارد ؟
آیا بین سن همسر شهید در زمان شهادت همسر با میزان سلامت روانی آنان ارتباط وجود دارد ؟
آیا بین میزان سلامت روانی فرزندان شاهد دختر و پسر تفاوت وجود دارد؟
پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان سلامت روانی همسران شهدا ، فرزندان شهدا و همسران ایثارگران و نیز تعیین ارتباط میزان سلامت روانی همسران شهدا با فرزندان شهدا و تعیین تفاوت میزان سلامت روانی همسران شهدا وهمسران ایثارگران انجام گرفت.

فرضیه های تحقیق
 

1- بین میزان سلامت روانی همسران شهدا و میزان سلامت روانی همسران ایثارگر تفاوت وجود دارد.
2- بین میزان سلامت روانی همسران شهدا و میزان سلامت روانی فرزندان شهدا ارتباط وجود دارد.
3- بین سن همسر شهید در زمان شهادت همسر با میزان سلامت روانی آنان ارتباط وجود دارد.
4- بین میزان سلامت روانی فرزندان شاهد دختر و پسر تفاوت وجود دارد.

روش
 

جامعه آماری پژوهش حاضر عبارت است از کلیه خانواده های ایثارگران که درسال 1386 در استان زنجان ساکن بودند. حجم نمونه از طریق جدول مورگان 251 نفر برآورد گردید که برای نمونه گیری از روش طبقه ای تصادفی استفاده شد . برای اندازه گیری میزان سلامت روانی خانواده های ایثارگران از آزمون25 Scl استفاده شد . هرچند قبلاً پایایی ابزار اندازه گیری تعیین ومشخص شده بود. اعتبار آزمون25 scl از طریق محاسبه همسانی درونی وضرایب باز آزمایی در نمونه مونث 97% و در نمونه مذکر 98% بدست آمده بود ( نجاریان وداودی، 1380) اما مجددا متخصصان روایی روایی صوری ومحتوایی آن را مورد تایید قرار دادند. برای تعیین پایایی، پرسشنامه ها بر روی15 نفر از خانواده های ایثارگران با فاصله زمانی یک هفته ای دوبار اجرا گردید و ضریب پایایی R= 0/87بدست آمد.
برای جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه توسط مجریان و پرسشگران آموزش دیده به خانواده های ایثارگران داده شد که بدون کمک گرفتن از دیگران با دقت سوالات پرسشنامه را مطالعه کرده وسپس گزینه مورد نظر خود را از میان گزینه های پیشنهادی انتخاب نمایند. برای آزمون فرضیه ها از روش همبستگی و آزمون T استفاده شد.

یافته ها
 

در ذیل جداول پراکندگی تعداد اعضای نمونه آماری ، نتایج اجرای آزمون T برای مقایسه میزان سلامت روانی همسران شهدا، فرزندان شهدا، همسر ایثارگر و نتایج اجرای آزمون همبستگی سلامت روانی همسران شهدا با فرزندان شهدا و سن همسر شهید در زمان شهادت همسر با سلامت روانی آنان آورده شده است.
جدول 1- پراکندگی تعداد اعضای نمونه آماری با توجه به نسبت شهرها ومتغیرها

شهرها	همسر شهید	همسر ایثارگر	فرزند شهید	جمع
خرمدره	5	7	5	17
ابهر	17	19	17	54
خدابنده	18	19	4	41
زنجان	84	20	46	140
جمع	124	65	62	251

جدول 2- نتایج اجرای آزمون T برای مقایسه میزان سلامت روانی همسران شهدا، فرزندان شهدا، همسر آزاده، همسر جانباز

خانواده های ایثارگران	میانگین	تعداد	انحراف استاندارد   T	Sig
همسر شهید	02/0	118	66/0	26/2
همسرایثارگر)همسرآزاده و همسر جانباز)	25/1	64	68/0
دختر شهید	94/0	25	61/0
پسر شهید	90/0	31	65/0
فرزند شهید	92/0	56	63/0
همسر آزاده	40/1	9	79/0
همسر جانباز	23/1	55	66/0

چون t محاسبه شده بین میانگین سلامت روانی همسران شهدا و همسران ایثارگران بزرگتر از t جدول05/0< Pاست. بنابراین می توان گفت بین سلامت روانی همسران شهدا و همسران ایثارگران تفاوت معنی داری وجود دارد . از طرف دیگر چون t محاسبه شده بین میانگین سلامت روانی دختران و پسران شاهد کوچکتر از t جدول05/0≤ P است. بنابراین می توان گفت بین سلامت روانی دختران و پسران شاهد تفاوت معنی داری وجود ندارد.
جدول 3- نتایج اجرای آزمون همبستگی سلامت روانی همسران شهدا با فرزندان شهدا و سن همسر شهید در زمان شهادت همسر با سلامت روا

موضوع	میزان همبستگی با سلامت روانی همسران شهدا	Sig	تعداد
سلامت روانی فرزندان شهدا	128/0	158/0	63
سن در زمان شهادت همسر	421/0	001/0	58

ضریب همبستگی محاسبه شده( 128/0 r=) نشان می دهد بین سلامت روانی همسران شهدا و فرزندان شهدا ارتباط وجود ندارد . همچنین ضریب همبستگی محاسبه شده(421/0 r=) نشان می دهد بین سن در زمان شهادت همسر با سلامت روانی آنان در سطح 01/0 ارتباط معنی داری وجود دارد. یعنی هر قدر سن همسر شهید در زمان شهادت همسر کمتر بود میزان سلامت روانی آنان بیشتر می باشد و بالعکس.

بحث و نتیجه گیری
 

پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان ارتباط سلامت روانی همسران شهدا با سلامت روانی فرزندان شهدا و نیز تعیین تفاوت میزان سلامت روانی همسران شهدا و همسران ایثارگران انجام گرفت.
همانگونه که نتایج پژوهش نشان داد بین میزان سلامت روانی همسران شهدا و همسران ایثارگران تفاوت معنی داری وجود دارد که با یافته بحرینیان و برهانی (1382) ، مسکینی و سردره ای )1381(،کالهون، بکلیم و باسورد (2002) و دیویدسون و ملور(2001 (انطباق دارد ، هر چند میزان اختلالات رفتاری که ایشان ذکر کرده اند به مراتب بیشتر از میزان اختلالات رفتاری است که بدست آمده است. اعضای خانواده یک ایثارگر، به ویژه همسر او که با عوامل فشارزای ویژه ای مواجه بوده و همزمان مجبور به ایفای نقش های مختلفی است، دارای سطوح بالاتری از مشکلات رفتاری خواهد بود.
بین میزان سلامت روانی همسران شهدا با سلامت روانی فرزندان شهدا ارتباط وجود ندارد. هرچند همسران شهدا استرس و مشکلات فراوانی داشتند اما با تدابیر و راهبردهای مناسب ، آن عوامل فشارزا را به فرزندان خود منتقل نکردند . همسران شهدا قادر به ایفای نقش خود به عنوان تعدیل کننده اثرات منفی عدم وجود پدر بر فرزندان هستند . همچنین توجه ، احترام و حمایت های مردم و سازمان ها و ادارات مختلف از فرزندان و همسران معزز شهدا، اعتقادات دینی و مذهبی آنان ، وجود نگرش مثبت نسبت به شهادت و اعتقادات مذهبی سبب می شود که فقدان پدر برای فرزندان، و از دست دادن همسر برای مادر کمتر آسیب زا باشد و عوامل دیگر سبب عدم ارتباط بین سلامت روانی همسران شهدا با سلامت روانی فرزندان شهدا شده است . لازم است بدانیم که میانگین سلامت روانی هر دو گروه همسران شهدا و فرزندان شهدا کمتر از یک می باشند و سالم هستند.
بین سن در زمان شهادت همسر با سلامت روانی آنان ارتباط معنی داری وجود دارد . این یافته پژوهشی را می توان بر اساس ویژگی مذهبی بودن و حاکمیت روحیه اعتقادی بر رزمندگان ایرانی و خانواده های آنان تبیین نمود. از میان شیوه های مختلف سازگاری با استرس، روش سازگاری دینی از اهمیت زیادی در سازگاری جسمی و روانی برخوردار است. به باور بسیاری از متخصصان بالینی عوامل مذهبی درونی دارای اثرات اجتماعی،فرهنگی، روانی، بدنی و خانوادگی بر زندگی فرد است (الیسون و لوین ، 1998)
تقویت اعتقادات مذهبی در تمامی مراحل زندگی یک اقدام پیشگیری کننده جهت کاهش اختلال های روانی است. اعتقادات مذهبی بر روی عملکرد انسان تأثیر مثبتی دارند، بدین طریق اعمال مذهبی گاه به عنوان تخفیف دهنده اضطراب، احساس گناه، افسردگی، رفع احساس ناامنی و غیره به کار می روند. عملکردهای مذهبی، نظیر حضور در اماکن مذهبی، خواندن کتب مقدس، و شرکت در فعالیتهای دینی با بهداشت روانی همبستگی مثبت دارند . اعتقادات مذهبی علاوه بر تأثیر بر بهداشت روان، می توانند زمینه ساز برخی ویژگی های شخصیتی و خلقی در افراد باشند، که از جمله آنها می توان به تأثیر آن بر منبع کنترل افراد اشاره کرد. مفهوم منبع کنترل، به توانایی آسان در کنترل شرایط و رویدادهای محیطی معطوف می گردد. بر اساس این نظریه افراد به دو دسته تقسیم می شوند: یکی، افراد دارای منبع کنترل درونی که خود را بر احساسات، رفتار و شرایط زندگی خود مسلط دانسته در تغییر و اصلاح آن فعالانه می کوشند . این افراد موفقیتها و شکست های خود را به عوامل درونی خود نسبت می دهد . آنها در مقابل رویدادهای زندگی از موضع برتر و فعالانه تری برخوردارند و دارای اعتماد به نفس بیشتری هستند . دوم، افراد دارای منبع کنترل بیرونی که خود را مسلط بر شرایط و رویدادهای زندگی ندانسته و حوادث زندگی خود را به عوامل بیرونی از قبیل شانس، سرنوشت و قدرت دیگران نسبت می دهند. این افراد کمتر بر توانمندی ها و تلاش های خود متکی بوده از اعتماد به نفس پایینتر، و در مقابل رویدادهای زندگی از موضعی انفعال پذیر برخوردارند.
نتایج تحقیق ابراهیمی و نصیری (1375) ،عظیمی و نوغانی (1379)، عمران نسب وروشن نژاد) 1379 (، سردار پور وهمکارانش (1383) ، گله دار و جوادی (1383)صالحی و همکاران (1386) ، میرهاشمیان (1378) و شجاعی زاده واسلامی)1379(حاکی از نقش مثبت عملکرد مذهبی در معیارهای سلامت روانی است.
همانگونه که نتایج پژوهش نشان داد بین میزان سلامت روان ی فرزندان دختر و پسر شاهد تفاوت معنی داری وجود ندارد. این یافته مغایر با نتایج پژوهش های قبلی است، به عنوان مثال، کرامتی، مرادی و کاوه (1384) گزارش کرده اند که فرزندان دختر خانواده های شاهد از نظر سلامت روانی وضعیت بهتری نسبت به فرزندان پسر این خانواده ها دارند.
در توجیه این یافتة پژوهش شاید بتوان عامل زمان را دخیل دانست. با توجه به آنکه از زمان شهادت پدر فرزندان شهدای نمونه گیری شده در این پژوهش حداقل 20 سال می گذرد(تصادفاً هیچ کدام از فرزندان نمونه گیری شده از فرزندان جانبازان شهید شده در دوران پس از جنگ نبودند) و این فرزندان در حال حاضر حداقل 20 سال سن دارند ممکن است هر گونه اثرات ناشی از شهادت پدر بر پسرها تا کنون از بین رفته باشد. وجود نگرش مثبت نسبت به شهادت و اعتقادات مذهبی سبب می شود که فقدان پدر برای فرزندان، کمتر آسیب زا باشد و تا حدودی موجبات تسلی خاطر آنها فراهم شود، البته کاملاً هم بدون تاثیر نخواهد بود.لازم است بدانیم که میانگین سلامت روانی هر دو گروه دختران شهدا و پسران شهدا کمتر از یک می باشند و سالم هستند .

پیشنهادات
 

- مراکز مشاوره فعالی برای کمک و ارائه خدمات به خانواده های ایثارگران و خانواده های شاهد اختصاص داده شود. یکی از مسئولیت های این گونه مراکز آگاه سازی همسران شهدا در مورد حساسیت و تأثیر پذیری بیشتر پسران شان نسبت به فقدان پدر خواهد بود. این مراکز می توانند به مادران آموزش هایی ارائه دهند که بتوانند با پسران شان به گونه ای رفتار کنن د که فقدان پدر را کمتر احساس کنند و احیاناً در صورت ازدواج مجدد در ایجاد رابطه عاطفی مناسب میان آنها و ناپدری شان بکوشند.
- فعال نمودن دفتر مشاوره بنیاد شهید و امور ایثارگران برای کمک و درمان مشکلات رفتاری تعدادی از همسران ایثارگر.

محدودیت ها
 

- عدم همکاری تعدادی از ایثارگران زنجانی با پرسشگران در مورد ارائه اطلاعات )تکمیل پرسشنامه(
- استفاده از پرسشگران متعدد برای جمع آوری اطلاعات در منطقه زنجان، زیرا تعدادی از پرسشگران بدلیل عدم همکاری ایثارگران،به فعالیت خود ادامه نمی دادند.
- در منابع خارجی وا ژه شهادت به معنی که در فرهنگ اسلامی جامعه یافت می شود، وجود ندارد بلکه کشته شدن در جنگ طرح می شود به همین دلیل پیشینه هایی که با مفهوم فرهنگ اسلامی جامعه ما انطباق داشته باشد، یافت نگردید.
منابع:
- ابراهیمی ،امراله و نصیری ،حمید (1376) بررسی رابطه میزان افسردگی سالمندان مقیم خانه سالمندان با نگرش و عملکرد های مذهبی آنها. اولین همایش بین المللی دین در بهداشت روانی.
- اسلامی، احمد علی، شجاعی زاده، داوود ووکیلی، محمد(138)، بررسی میزان افسردگی و رابطه ی آن با نگرش مذهبی بودن در دانشجویان پزشکی درسال تحصیلی 78-79 مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، شماره 43 ، صص: 39-45
- ایروانی، محمود، و نجات، حمید( 1378) مفهوم سلامت روان در مکاتب . روانشناسی. اصول بهداشت روانی، سال اول، شماره 3
- بحرینیان سید عبدالمجید، برهانی حسین (1382) بررسی بهداشت روان در یک جمعیت از جانبازان اعصاب و روان و همسران آنان در استان قم. پژوهش در پزشکی، سال 27 ، شماره 4
- حسینی، سید ابوالقاسم)1380) بررسی مقدماتی اصول بهداشت روانی ، روان درمانی و برنامه ریزی در مکتب اسلام. مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
- خاقانی زاده،مرتضی، و سیرتی، مسعود (1383) تاثیر عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی در تشدید علایم روان پزشکی جانبازان اعصاب و روان. . طب نظامی، شماره 6
- رضائیان حمید و محمدی محمدرضا)1379 (بررسی میزان اختلالات رفتاری در فرزندان شهدا، مجروحین جسمی و روانی جنگ تحمیلی. مجموعه مقالات سومین سمپوزیوم بررسی عوارض عصبی و روانی ناشی از جنگ ، گلبان .
- سردارپور گودرزی ، شاهرخ و همکاران (1383 ). روزه داری در ماه مبارک رمضان و سلامت روانی. اندیشه و رفتار (2 پیاپی30)26-32
- صالحی، بهرام و پیر هادی، مرتضی(1381)، بررسی میزان شیوع افسردگی و عوامل مؤثر بر آن در دانشجویان ورودی مهر ماه 1379 دانشگاه علوم پزشکی اراک، صفحه 41-46
- عظیمی . ح و ضرغامی ، م (1379) بررسی مقابله مذهبی و میزان اضطراب در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی مازندران . مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مازندران ، بهار 1381؛12(34):37-46
- کرامتی هادی، مرادی علیرضا، کاوه منیژه (1374) بررسی و مقایسه کارکرد خانواده و سیمای روان شناختی فرزندان شاهد. نوآوری های آموزشی4(11):57-75
- گروسی فرشی، میرتقی، و مانی، آرش(1383)بررسی وضعیت سلامت روانی . کارکنان شرکت پالایش نفت تبریز. دانشور رفتار، سال 11 ، شماره 4
- گله دار ، نسرین و جوادی ،مصطفی . (1385) تاثیر قرآن بر کاهش اضطراب دانشجویان . ویژه نامه آموزش پزشکی .
- مسکینی علی، سر دره ای اسماعیل (1381). مقایسه میزان افسردگی در خانواده های جانبازان انقلاب اسلامی مبتلا به اختلالات استرس ضایعه. خلاصه مقالات کنگره سراسری طب نظامی، دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا...
- میرهاشمیان ، حمیرا (1378) .تأثیر اعتقادات مذهبی در شکل گیری منبع کنترل و نیم رخ روانی دانشجویان دانشگاه های تهران. تهران :انتشارات دانشگاه اسلامی ، شماره 8، صفحات 69 تا 80
- میلانی فر، بهروز. (1378). بهداشت روانی. نشر قدس، چاپ هفتم.
- نریمانی مستعلی بیگلو، محمد (1371). بررسی افسردگی در آزادگان. پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده، دانشگاه علامه طباطبایی.
- یمینی نیا، نسرین (1380). بررسی صفات شخصیتی همسران قطع نخاع واعصاب و روان وهمسران افراد بدون آسیب. پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده، دانشگاه تربیت معلم.
منبع: مجموعه مقالات همایش ملی فرهنگ ایثار و شهادت/ دانشگاه زنجان
ارسال مقاله توسط کاربر محترم سایت :amirpetrucci0261