ادویه، فراتر از مزه

هدی درخشانیان؛ کارشناس ارشد تغذیه؛ دانشگاه تهران

ادویه، گردی است که از ساییدن دانه، میوه، پوست یا ریشه گیاهان به دست می‌آید و برای بهبود طعم یا رنگ غذا به آن افزوده می‌شود. تاریخچه استفاده از ادویه به هزاران سال پیش باز می‌گردد، زمانی که مصریان باستان این مواد را برای تهیه غذاها، آرایش کردن و همچنین مومیایی کردن مردگان خود به کار می‌بردند تا خدایان را خوشنود سازند.

بعدها ادویه‌جات از آسیا و به ویژه خاورمیانه به اروپا رفت و در سراسر جهان طرفدار پیدا کرد. امروزه اگرچه ما ادویه‌جات را بیشتر به عنوان طعم‌دهنده غذاها می‌شناسیم، مطالعات علمی متعدد نشان می‌دهند که این طعم‌دهنده‌ها، نقش مهمی هم در سلامتی ما بازی می‌کنند.

به نظر می‌رسد یکی از دلایلی که افراد گیاهخوار کمتر گرفتار بیماری‌های مزمن می‌شوند استفاده بیشتر از ادویه‌جات در غذاهایشان باشد، ولی برای بهره بردن از ادویه و فوایدش لازم نیست که حتما گیاهخوار باشیم. افزودن ادویه به هر نوع غذای گیاهی یا حیوانی مثل این است که یک مشت سلامتی به آن بیفزاییم. در ادامه به فواید برخی از محبوب‌ترین ادویه‌جات ایرانی اشاره می‌کنیم:

زنجبیل 

آیا تا کنون در هنگام حرکت اتومبیل در جاده‌های پر پیچ و خم یا در مسافرت‌های دریایی و هوایی دچار تهوع و سرگیجه شده‌اید؟ اگر پاسخ مثبت است، زنجبیل یکی از خوراکی‌هایی است که حال شما را بهتر می‌کند. خاصیت ضد تهوع زنجبیل که سالیان دراز مورد توجه قرار گرفته، تنها فایده آن نیست، بلکه این ریشه خوش طعم، به بهبود بیماری‌های التهابی مانند استئوآرتریت و پیشگیری و بهبود سرطان هم کمک می‌کند. 

دارچین  

دارچین متابولیسم گلوکز و عملکرد انسولین را در بدن بهبود می‌بخشد و به همین دلیل می‌تواند برای افراد مبتلا به دیابت مفید باشد و به کاهش قند و کلسترول خون آنها کمک کند. دارچین همچنین دارای خاصیت ضدمیکروبی بوده و از رشد برخی گونه‌های میکروبی و قارچی در مواد غذایی جلوگیری می‌کند و به علاوه شاید برای بهبود عفونت‌های گوارشی ناشی از هلیکوباکترپیلوری نیز مفید باشد و بالاخره، یک فنجان چای دارچین، نوشیدنی آرامش‌بخشی برای همه افراد خواهد بود.  

زعفران

زعفران از کلاله گل زعفران به دست می‌آید و بیشتر از آنکه برای طعمش محبوب باشد، برای خوش‌رنگ کردن غذا به کار می‌رود، اما یکی از مهم‌ترین اثرات درمانی آن در بهبود علائم افسردگی است و به طور کلی به عنوان یک گیاه شادی‌آور و روحیه‌بخش شناخته می‌شود. به علاوه استفاده از زعفران برای خانم‌هایی که به سندرم پیش از قاعدگی (ناراحتی‌های جسمی و خلقی پیش از قاعدگی) دچار هستند مفید خواهد بود.    

زیره 

دانه‌های زیره از قدیم برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش و جلوگیری از عوارضی مثل اسهال و نفخ و سوءهاضمه مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما مطالعات جدید نشان می‌دهند که افزودن زیره به غذاها برای کنترل قند و چربی خون نیز مفید خواهد بود. زیره همچنین به عنوان گیاهی ضد استرس و تقویت‌کننده حافظه شناخته شده است.  

هل 

استفاده از هل مخصوصا عصاره و روغن آن به بهبود زخم معده ناشی از داروها و بهتر شدن عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند. به علاوه هل خاصیت ضد میکروبی قابل ملاحظه‌ای دارد. در بعضی فرهنگ‌ها مانند کشورهای عربی هل را مانند توتون می‌جوند و این عادت، برای پیشگیری از پوسیدگی دندان مفید خواهد بود. 

زردچوبه 

این گرد زردرنگ که از ساقه زیرزمینی گیاه به دست می‌آید، کلکسیونی از خواص درمانی را در خود دارد. اثر مثبت زردچوبه در پیشگیری از سرطان مخصوصا سرطان‌های دستگاه گوارش، بهبود زخم‌های پوستی، بهبود کارکرد کبد، کاهش کلسترول خون و پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی، کاهش عوارض بیماری‌های التهابی، بهبود حافظه در بیماران مبتلا به آلزایمر و کنترل قند خون در دیابت مشاهده شده است.  

فلفل قرمز 

فلفل قرمز که به صورت میوه کامل یا گرد فلفل قرمز در تهیه غذاها استفاده می‌شود، حاوی ترکیبی است به نام کاپسِیسین که برای خاصیت ضددرد خود مشهور است و جهت کاهش سردرد و دردهای ناشی از آرتروز به کار می‌رود. مصرف مقدار کم فلفل به همراه غذا باعث افزایش ترشح موکوس و حفاظت از معده می‌شود، ولی مقادیر زیاد آن می‌تواند تحریک‌کننده و مضر باشد. این ماده همچنین به از بین بردن سلول‌ها و تومور‌های سرطانی کمک می‌کند.

کلام آخر

با وجود فواید بی‌شمار ادویه‌ها، افراط در مصرف آنها ممکن است مشکل‌آفرین باشد. به عنوان مثال مصرف مقادیر زیاد زنجبیل و دارچین برای کسانی که از داروهای رقیق کننده خون استفاده می‌کنند مناسب نیست و می‌تواند باعث رقیق شدن بیش از حد خون گردد و یا مقادیر بسیار زیاد زعفران در بارداری خطر سقط جنین را در پی دارد، بنابراین حتی در استفاده از گیاهان و ادویه‌های مفید هم هرگز نباید رعایت تعادل را فراموش کنیم.