وَ لَقَدْ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابیحَ وَ جَعَلْناها رُجُوماً لِلشَّیاطینِ وَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذابَ السَّعیر(1)

ما آسمان فرودین را به چراغهایی بیاراستیم و آن چراغها را وسیله راندن شیاطین گردانیدیم و برایشان شکنجه آتش سوزان آماده کرده‏ایم.

وَ لَقَدْ جَعَلْنا فِی السَّماءِ بُرُوجاً وَ زَیَّنَّاها لِلنَّاظِرِینَ وَ حَفِظْناها مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ رَجِیمٍ إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ مُبِینٌ‏ (2)

و هرآینه در آسمان برجهایی آفریدیم و برای بینندگانشان بیاراستیم. و از هر شیطان رجیمی حفظشان کردیم مگر آنکه دزدانه گوش می‏داد و شهابی روشن تعقیبش کرد.

إِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزِینَةٍ الْکَواکِبِ وَ حِفْظاً مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ مارِدٍ لا یَسَّمَّعُونَ إِلَی الْمَلَإِ الْأَعْلی‏ وَ یُقْذَفُونَ مِنْ کُلِّ جانِبٍ دُحُوراً وَ لَهُمْ عَذابٌ واصِبٌ إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ (3)

ما آسمان فرودین را به زینت ستارگان بیاراستیم و از هر شیطان نافرمان نگه داشتیم تا سخن ساکنان عالم بالا را نشنوند و از هر سوی رانده شوند تا دور گردند و برای آنهاست عذابی دایم. مگر آن شیطان که ناگهان چیزی برباید و ناگهان شهابی ثاقب دنبالش کند

وَ أَنَّا لَمَسْنَا السَّماءَ فَوَجَدْناها مُلِئَتْ حَرَساً شَدِیداً وَ شُهُباً وَ أَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ یَسْتَمِعِ الْآنَ یَجِدْ لَهُ شِهاباً رَصَداً (4).

ما به آسمان رسیدیم و آن را پر از نگهبانان قدرتمند و شهابها یافتیم ما در آنجاهایی که می‏توان گوش فرا داد می‏نشستیم. اما هر که اکنون گوش نشیند، شهابی را در کمین خود یابد

مضمون آیات به شرح زیر است:

ما آسمان دنیا یعنی نزدیک‏ترین آسمانها به شما- و یا پایین‏ترین آسمانها- را با زینتی بیاراستیم، و آن همان ستارگان بود که در آسمان قرار دادیم، و آن آسمان را از هر شیطانی خبیث و عاری از خیر حفظ کردیم، و حتی از اینکه سخنان ساکنین آسمان را بشنوند منعشان نمودیم، تا از اخبار غیبی که ساکنان ملأ أعلی بین خود گفتگو می‏کنند اطلاع نیابند، و به همین منظور از هر طرف تیرباران می‏شوند در حالی که مطرود و رانده هستند و عذابی واجب دارند که هرگز از ایشان جدا شدنی نیست.

پس کسی از جن نمی‏تواند به اخبار غیبی که در آسمان دنیا بین ملائکه رد و بدل می‏شود، اطلاع یابد مگر آنکه از راه اختلاس و قاچاق چیزی از آن اخبار را به دست بیاورد که در این صورت مورد تعقیب "شهاب ثاقب" واقع می‏شود، تیر شهابی که هرگز از هدف خطا نمی‏رود.

اما این که "شهاب ثاقب" چیست و چگونه به سوی شیطان ها پرتاب می شود ، از معانی مشکل قرآن است که حقیقت آن را جز خدا و تربیت شدگان و تعلیم یافتگان خدایی نمی دانند. علامه طباطبایی در شرح آن می نویسد:

"مفسرین برای اینکه مساله" استراق سمع" شیطانها در آسمان را تصویر کنند، و نیز تصویر کنند که چگونه در این هنگام به سوی شیطانها با شهاب‏ها تیراندازی می‏شود بر اساس ظواهر آیات و روایات که به ذهن می‏رسد، توجیهاتی ذکر کرده‏اند که همه بر این اساس استوار است که آسمان عبارت است از افلاکی که محیط به زمین هستند، و جماعت‏هایی از ملائکه در آن افلاک منزل دارند، و آن افلاک در و دیواری دارند که هیچ چیز نمی‏تواند وارد آن شود، مگر چیزهایی که از خود آسمان باشد، و اینکه در آسمان اول، جماعتی از فرشتگان هستند که شهابها به دست گرفته و در کمین شیطانها نشسته‏اند که هر وقت نزدیک بیایند تا اخبار غیبی آسمان را استراق سمع کنند، با آن شهابها به سوی آنها تیراندازی کنند و دورشان سازند و...

این معانی همه از ظاهر آیات و اخبار ابتداءا به ذهن می‏رسد و لیکن امروز بطلان این حرفها به خوبی روشن شده و عیان گشته است در نتیجه بطلان همه آن وجوهی هم که در تفسیر" شهب" ذکر کرده‏اند،- که وجوه بسیار زیادی هم هستند- و در تفاسیر مفصل و طولانی از قبیل تفسیر کبیر فخر رازی و روح المعانی آلوسی و غیر آن دو نقل شده، باطل می‏شود.

ناگزیر باید توجیه دیگری کرد که مخالف با علوم امروزی و مشاهداتی که بشر از وضع آسمانها دارد نبوده باشد. و آن توجیه به احتمال ما- و خدا داناتر است- این است که: این بیاناتی که در کلام خدای تعالی دیده می‏شود، از باب مثالهایی است که به منظور تصویر حقایق خارج از حس زده شده، تا آنچه خارج از حس است به صورت محسوسات در افهام بگنجد، هم چنان که خود خدای تعالی در کلام مجیدش فرموده:" وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ" (5) و اینگونه مثلها در کلام خدای تعالی بسیار است، از قبیل عرش، کرسی، لوح و کتاب، که هم در گذشته به آنها اشاره شد، و هم در آینده به بعضی از آنها اشاره خواهد رفت.

بنا بر این اساس، مراد از آسمانی که ملائکه در آن منزل دارند، عالمی ملکوتی خواهد بود که افقی عالی‏تر از افق عالم ملک و محسوس دارد، همان طور که آسمان محسوس ما با اجرامی که در آن هست عالی‏تر و بلندتر از زمین ماست.

و مراد از نزدیک شدن شیطانها به آسمان و استراق سمع و به دنبالش هدف شهابها قرار گرفتن، این است که شیطانها می‏خواهند به عالم فرشتگان نزدیک شوند و از اسرار خلقت و حوادث آینده سر درآورند.  ملائکه هم ایشان را با نوری از ملکوت که شیطانها تاب تحمل آن را ندارند، دور می‏سازند.  یا مراد این است که شیطانها خود را به حق نزدیک می‏کنند تا آن را با تلبیس‏ها و نیرنگهای خود به صورت باطل جلوه دهند، و یا باطل را با تلبیس و نیرنگ به صورت حق درآورند و ملائکه رشته‏های ایشان را پنبه می‏کنند و حق صریح را هویدا می‏سازند تا همه به تلبیس آنها پی برده، حق را حق ببینند و باطل را باطل."(6)

پی نوشت ها:

1. ملک (67) آیه 5.

2. حجر(15)آیه 16 - 18.

3. صافات(37)آیه6-10.

4. جن(72) آیه 8 - 9.

5. عنکبوت(29)آیه 43.

6.ترجمه المیزان،ج17،ص186-188.