گاهی شنیده می شود، که «اگر رحمت خدا نباشد، پیامبران نیز جهنمی خواهند بود.» آیا این جمله صحیح است؟

نمی دانیم که آیا حدیثی به این مضمون وجود دارد یا نه، ولی اگر چنین کلامی شنیده اید، مطلبی است که آیات بر آن دلالت دارد از جمله:

فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرینَ (1)

وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلیلاً (2)

وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ یُضِلُّوکَ (3)

وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَکیمٌ (4)

وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی‏ مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ (5)

و ...

آیات بالا حکایت از آن دارد که اگر خداوند با فضل و رحمت و عفو خود با بندگان برخورد نکند و بخواهد از آنها به سختی حساب بکشد و نعمت های خود و لغزش های آنها را جزء به جزء بشمرد، هیچ انسانی استحقاق پاداش نخواهد داشت و گناه و تقصیر کرده و مستحق عقوبت است. زیرا :

1. انسان هر کار خوبی در هر زمینه ای انجام دهد، به توفیق خدا خواهد بود و از انجام هیچ کار بدی رو برنمی گرداند. مگر به عنایتی که خدا به او کرده و او را منصرف نموده است. پس چون توفیق و عنایت خدا باید باشد تا او به انجام خیر موفق شود و از گناه منصرف گردد، دیگر  از خدا طلبکار نیست. بلکه خداوند از او طلب دارد که او را برگزیده و توفیق خیر داده و از گناه منصرف کرده است.

2. خدا به انسان نعمت های بیشمار داده که اگر بخواهد کارهای خیر او را به عنوان شکر نعمت هایش بشمرد ، در قبال نعمت های بیشمار او، کم می آید و چیزی از خدا طلب نخواهد داشت. بلکه در قبال نعمت های بیشمار بدهکار است.

3. پیامبران هم با وجود مقام بالایی که در بندگی دارند، با توجه به جایگاه خود مرتکب ترک اولاهایی می شوند که از آنان انتظار نمی رود و با توجه به آن ترک اولی ها سزاوار سخط خدا می گردند و توبه های پیامبران از این ترک اولی ها است و اگر خدا بخواهد در اعمال انسان ها سخت بگیرد و به مثل معروف "مو را از ماست بکشد"، چه کسی می تواند از این چنین حسابی موفق بیرون آید؟ اعمال ما انسان ها حتی پیامبران با عیب ها و نقص هایی به تناسب مقام هر کس همراه است که خدا اگر سخت بگیرد و نپذیرد ، کسی را بر او حق اعتراضی نیست. ولی فضل و رحمت خداست که در حساب سخت نمی گیرد و می پذیرد و انسان ها را طلبکار و مستحق می شمارد. 

خدا بر خود مقرر کرده اگر بنده ایمان آورد و نیکوکار شد، او را طلبکار و مستحق بشمرد و پاداش به او را بر خود واجب ساخته است. آیه قرآنی "لیس للانسان الا ما سعی" هم در صدد این است که توهم غلطی را بزداید و بگوید دیگری نمی تواند بار شما را به دوش بکشد و پاداش شما را تصاحب کند. خداوند بار هر کس را بر دوش خود او می گذارد و سعی هر کس را به حساب خودش واریز می کند. این آیه اثبات حقی برای انسان بر خدا نمی کند که نه انسان و نه هیچ موجودی از خدا طلبکار نیست و نخواهد بود.

چنین نجات شناسی ای گر چه در کتب انبیای سابق هم آمده، ولی در تورات و انجیل تحریف شده کنونی یافت نمی شود و اختصاص به قرآن دارد.

با بیان قرآن و روایات است که غالب انسان ها اهل نجات به حساب می آیند و غفاریت و ستاریت خدا و شفاعت اولیای خدا آنان را در بر می گیرد ولی اینها همه ناشی از فضل خداست نه عدل خدا و استحقاق ما که اگر خدا بخواهد با عدل خود و بر اساس استحقاق ما رفتار کند، همان گونه که آیات بالا اشعار دارد، هیچ کس نجات نمی یابد.

پی نوشت ها:

1. بقره (2)، آیه 64.

2. نساء (4)، آیه 83.

3. همان، آیه 113.

4. نور (24)، آیه 10.