خرس های آسیایی مانند یوزپلنگ ایرانی در حال انقراض هستند

به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ ایران سرزمین غنی از نظر حیات وحش است. تنوع زیستی در کشورمان به لحاظ موقعیت جغرافیایی بسیار زیاد است.

کارشناسان محیط زیست طبق تحقیقاتی که بر روی تنوع زیستی و حیات وحش انجام داده اند ، پیش بینی کرده اند که اگر نابودی محیط زیست و حیات وحش ادامه یابد دیگر نشانی از گونه های حیات وحش و تنوع زیستی در ایران نخواهد بود .

حیات وحش نماد محیط زیستی فعال در ایران و جاری بودن زندگی در طبیعت است و برای اینکه نسل حیات وحش کشورمان پایدار بماند باید از طریق فرهنگ سازی آن را حفظ کنیم.

گونه های در حال انقراض، زمانی در سرزمین کهن ایران به دلیل تنوع زیاد زبان زد جهانیان بودند اما این گونه ها از جمله شیر ایرانی که کاملا منقرض شده و یا یوزپلنگ آسیایی و ببر که در حال انقراض هستند اگر حفاظت نشوند دیگر نام و نشانی از آن ها باقی نخواهد ماند، متاسفانه خرس سیاه و قهوه ای  مانند یوزپلنگ آسیایی در حال انقراض است .

از میان هشت گونه خرس موجود در دنیا، دو گونه قهوه ای و سیاه آن در ایران هستند.

خرس سیاه بسیار منزوی و البته خیلی زیباست، وسط سینه اش علامت V با رنگ سفید نقش بسته که باعث شناسایی راحت این حیوان می شود و این گونه جانوری از منطقه جنوب شرق ایران بالاتر نمی آید، زیستگاهش در این منطقه و بلوچستان پاکستان است اما خرس قهوه ای در برخی مناطق شمال و کوه های زاگرس زندگی می کند.

بدن این خرس پوشیده از موهای بلند و سیاه است و بیشتر اوقات از گیاهان تغذیه می کند و در این بین علاقه زیادی به خرما دارد. همین موضوع باعث شده است که بچه خرس ها زمانی که روی درختان نخل مشغول خوردن خرما هستند، توسط اهالی منطقه دستگیر و یا از زیستگاهشان دور شوند.

خرس سیاه دندانهایی با نیش بلند و مخروطی دارد که برای گرفتن طعمه از آنها استفاده می کند و دندان‌های آسیا دارای لبه تیز و برنده است که در خوردن گوشت به او کمک می کند، آخرین دندان «پیش‌ کیسا» در فک بالا و اولین دندان آسیا در فک پایین رشد بیشتری داشته و لبه‌های تیز و برنده دارد که لبه‌های گوشت ‌بر هستند و برای این است که گوشت خواران بتوانند در دوران بارداری هم غذای خود را از طریق شکار به‌دست آورند.

دوران بارداری‌ خرس ها کوتاه است و نوزادان آنها با چشمان بسته به ‌دنیا می‌آیند.

‌خرس سیاه در تقسیمات(IUCN) جزء گونه‌های در معرض انقراض قرار گرفته است .

خرس سیاه از نظر جثه نسبت به خرس قهوه‌ای کوچک‌تر است و اندازه آن به تناسب فصل سال و نوع تغذیه بین 6/1 - 30/1 سانتی‌متر و وزن آن نیز تا 200 کیلوگرم می‌رسد. اندازه دم حیوان 10 - 8 سانتی‌متر است، گوش ها نسبتاً بزرگ و لوله‌ای شکل با انتهای گرد در دو پهلوی سر قرار دارد.

اندازه دست‌ها و پاهای خرس سیاه کوتاه بوده که به 5 انگشت با ناخن‌ های تیز و قوس ‌دار ختم می‌شود و حیوان را در بالا رفتن از درخت و صخره‌ها و کوه‌ها یاری می‌کند. رنگ عمومی بدن سیاه است.

خرس‌ها کف رو هستند و می‌توانند مانند انسانها بر روی پاها بایستند و راه بروند که این حالت بیشتر در زمان خشم و تهاجم دیده می‌شود.

خرس ها چشمهایی کوچک دارند و حسی بینایی و شنوایی حیوان خوب نیست اما حس بویایی آن بسیار حساس و قوی است. رژیم غذایی این حیوان همه چیز خواری است، به همین دلیل دندان‌هایش پهن‌تر از سایر گوشت ‌خواران است و به آسانی می‌تواند هسته میوه مانند خرما را خُرد کنند.

خرس‌ها خواب زمستانه دارند، به این صورت که حیوان یک جای امن و مطمئن را برای خواب انتخاب کرده و متابولیسم بدن خود را به حداقل رسانده به طوری که ضربان قلب را تا 50 درصد کاهش می‌دهد در این زمان حیوان از ذخیره چربی بدن که معمولا زیر پوست است استفاده می‌کند. خرس های سیاه حدود 24 سال عمر می‌کنند و مردم منطقه بلوچستان خرس سیاه را بنام «مم» می‌شناسند.

‌خرس سیاه در سن 3 سالگی بالغ شده و آماده برای جفت‌گیری می‌شود و در اواسط تابستان جفتگیری می‌کند و دوران بارداری آنها حدود 8- 6 ماه به طول می‌انجامد و در اواخر زمستان یعنی پایان دوره خواب زمستانی، نوزادان کوچک با چشمان بسته به دنیا می آورند و تا شروع فصل بهار از شیر مادر تغذیه می‌کنند و در فصل بهار به سرعت رشد کرده تا کمبود رشد فصل زمستان را جبران کند.

خرس‌ها معمولا دوقلو‌زایی داشته اما تا 4 قلو هم مشاهده شده است. خرسهای سیاه یک سال در میان تولید مثل می‌کنند مگر اینکه نوزادان در آن سال تلف شوند تا حیوان در سال بعد اقدام به تولید مثل کند.

آخرین آمار خرس های ایران

مدیر کل دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست تعداد خرس سیاه در کشور را بین 50 تا 100 قلاده برآورد کرده است.

خرس سیاه در پاکستان و هندوستان هم دیده شده و از گونه های در معرض آسیب محسوب می شود، اما اگر خرس سیاه موجود در ایران به عنوان یک زیر گونه به نام خرس سیاه بلوچی تصورشود با توجه به محدوده پراکنش و جمعیت آن یگ گونه در معرض انقراض محسوب می شود.

تعداد جمعیت هر دو گونه خرس سیاه و قهوه ای در ایران انگشت‌شمار شده است اما هیچ آمار مشخصی از تعداد اندک باقی مانده این گونه‌های آسیب‌پذیر در دست نیست.

دلیل انقراض خرس‌های ایران چیست؟

زمانی که تغییر اقلیم، خشکسالی و کمبود غذا زیستگاه خرس‌ها را تهدید می کند ، عوامل سودجو مانند شکارچیان، زمین‌خواران، توسعه گردشگری و صنعت و معدن به راحتی زیستگاه این خرس ها را نابود می کند.

مریم موسیوند کارشناس محیط طبیعی در این باره می‌گوید: جنگل‌های زاگرس که زیستگاه مناسبی برای خرس قهوه‌ای محسوب می‌شود سالهاست که دچار تخریب شده است ، پس تخریب زیستگاه‌ها، نا‌آگاهی مردم در برخورد با این گونه، خشکسالی، کمبود غذا، شکار به وسیله متخلفین این عرصه، دلایل کاهش پررنگ جمعیت خرس‌های ایرانی است.

 خرس‌های ایران در لیست سرخ انقراض

تخریب زیستگاه خرس قهوه‌ای در ایران موجب شده تا اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست(IUCN) در گزارش سالانه خود از وضعیت حیات وحش جهان، نام این جانور را از سال 2004 در فهرست گونه‌های در معرض تهدید قرار دهد.

مریم موسیوند در خصوص خرس‌های سیاه نیز می‌گوید:خرس سیاه آسیایی هم‌اکنون در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) در آستانه انقراض قرار دارد و هیچ آمار مشخصی از تعداد اندک باقی‌مانده جمعیت این‌گونه زیبا در ایران در دست نیست.

افزایش جریمه شکار خرس

در سال های  اخیر افزایش جریمه شکار در بین حیات وحش کشورمان را شاهد بودیم بطوریکه جریمه شکار خرس از 500هزار تومان به 50میلیون تومان افزایش یافت.

مریم موسیوند در این باره می گوید:افزایش جریمه شکار خرس کار بسیار خوبی بود که باید ادامه داشته باشد ولی باید اطراف مناطق حفاظت‌شده که زیستگاه این گونه‌ها‌ی در معرض خطر انقراض است به گونه‌ای مدیریت شود تا دست زمین‌خواران از آن کوتاه شود و افراد محلی همجوار با این مناطق در برخورد با این حیوانات از کشتن و صدمه‌زدن به آن‌ها خودداری کنند.

لزوم فرهنگ‌سازی حمایت از خرس ها در بین مردم محلی

متأسفانه خرس‌ها در بین روستاییان حیوانات چندان محبوبی نیستند و در اکثر مواقع مردم بومی از روی نا‌آگاهی در مواجهه با خرس‌ها راهی جز کشتن آن‌ها پیدا نمی‌کنند. وقتی خرس‌ها به‌خاطر رفع نیاز‌ غذایی خود به محل زندگی انسان‌های همجوار خود، روستاها، چادرها یا چراگاه‌های عشایر پناه می‌برند، در موارد زیادی به دلیل ترس و ناآگاهی مردم بومی کشته‌ می‌شوند و این مشکلات تنها با فرهنگ‌سازی و ارتقای سطح آگاهی مردم در خصوص این گونه در اکوسیستم حاضر در منطقه رفع خواهد شد، وجود هر حیوانی در طبیعت بنا به علم خداوند در آن منطقه الزامی بوده و مطمئناً نبود آن خساراتی را به بار خواهد آورد که در درازمدت مشخص می‌شود.

پیمان ولی زاده دبیر اجرای کمیته ملی حفاظت از خرس سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: از پایان سال 95 تا اوایل سال 96 برنامه عمل خرس ها(کمیته ملی حمایت از خرس ها) را به صورت جداگانه اجرا کردیم.

وی از تشکیل کمیته ملی حمایت از خرس خبر داد و گفت: کمیته ملی حمایت از خرس ها با محوریت سازمان حفاظت محیط زیست و اداره حفاظت از حیات وحش، کارگروه های تخصصی در برخی از استان هایی که دارای خرس هستند را تشکیل داده و از نظرمتخصصان این حوزه استفاده خواهند کرد.

ولی زاده با بیان اینکه در سال 96 دو برنامه را که جزء اولویت کمیته ملی حمایت از خرس ایرانی است را دنبال خواهیم کرد، اظهار کرد: یکی از برنامه های کمیته ملی، پراکنش دقیق منطقه ای خرس ها است که با همکاری دانشگاهیان و متخصصان این حوزه ارزیابی خواهیم کرد.

وی از حمایت خرس ها و پیشگیری از تعارضات به این گونه در مناطق مختلف کشور خبر داد و تصریح کرد: مناطقی که مورد تعارض خرس ها قرار می گیرند را مشخص می کنیم و بر روی آن مناطق تمرکز و راهکارهایی را برای مقابله با این مشکل ارائه می کنیم.

دبیر اجرای کمیته ملی حفاظت از خرس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه مشکل اصلی خرس قهوه ای در ایران تعارض با آن است،گفت: از مشکلات دیگر خرس های قهوه ای می توان به تصادفات جاده ای، تعارض محصولات کشاورزی ، تعارض به مردم ، دام ، طیور و باغداران اشاره کرد.

وی با اشاره به اینکه برای سرشماری خرس های سیاه وقهوه ای نیازمند نیروهای عظیمی هستیم، افزود: ده استان کشور را به عنوان پایلوت برای سرشماری خرس ها انتخاب کرده ایم اما برای اجرای اینگونه برنامه ها ما نیازمند حمایت مالی و نیروی انسانی هستیم.

ولی زاده با بیان اینکه یکی از کارهای رفع و پیشگیری تعارضات خرس ها ایجاد بافرهای حفاظتی در مناطق مختلف است، اظهار کرد: برای جلوگیری از هجوم خرس ها به باغ ها و مرغداری ها برای رفع گرسنگی، بافرهای حفاظتی مثل درخت ها و گیاهانی که مورد تغذیه خرس است را گسترش داده ایم تا خرس ها برای تغذیه از این بافرها استفاده کنند.

وی ادامه داد: همه این فعالیت ها زمانی اجرایی می شود که از نظر بودجه مالی حمایت شویم.

دبیر اجرای کمیته ملی حفاظت از خرس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به بیمه خرس قهوه ای در ایران اظهار کرد: مکاتباتی با تمام بیمه گذاران صورت گرفته است و درصورت موافقت در برنامه خود خواهیم داشت.