بررسی نبوت زنان در قرآن و عهدین (۱)

چکیده
 

دراین مقاله به بیان بررسی نبوت زنان در کتاب مقدس و سپس اثبات یا نفی این موضوع از دیدگاه قرآن پرداخته ایم تا به حقیقت این موضوع از طریق آیات دو کتاب عهدین و قرآن پی بریم.
محور اصلی بحث مقایسه بین دیدگاه عهدین مبنی بر وجود پیامبرانی از جنس زنان با دیدگاه قرآن و نقد و بررسی دیدگاه عهدین از منظر قرآن است. در ضمن بحث به بررسی روایات مربوطه و نیز دیدگاه های مفسران واندیشمندان اسلامی نیز پرداخته و در پایان به
این نتیجه رسیده شده است که زن در نصوص عهدین از جایگاه مناسبی برخوردار نیست و در یهودیت و مسیحیت به زن اجازه دستیابی به مقام رهبری دینی داده نمی شود؛ چه رسد به مقام نبوت.
اما در اسلام، برخی مفسران با توجه به وحی یا نزول جبرائیل بر زن و نیز روایتی از پیامبر اسلام به چهار زن نبی اشاره کرده اند. اما بیشتر مفسران نبوت زن را نفی کرده و آن را مخالف ظاهرآیات قرآن و خصوصاً آیه قوامیت رجال (الرجال قوامون علی النساء) شمرده اند.

کلید واژگان: نبوت، زن، قرآن، عهد عتیق، عهد جدید
 

1. مفهوم شناسی
 

نخست به بررسی مفاهیم اصلی بحث؛ یعنی نبوت و رسالت می پردازیم.
1-1. نبوت و رسالت در اسلام

1-1-1. نبی
 

الف) تعریف لغوی
واژه «نبوت» در لغت به معنای پیامبری، و واژه «نبی» به معنای پیامبر است. بنابر قول مشهور، ریشه این دو واژه، کلمه «نبأ» به معنای خبراست و یا مخصوص خبرهایی است که از نوعی اهمیت برخوردارند؛ یعنی خبرهایی که فایده ای بزرگ دارند، و از آن ها علم یا ظن غالب، حاصل می شود. قریب به اتفاق لغویان معتقدند که ریشه نبی مأخوذ از نبأ می باشد، چنان که در مفردات راغب ذیل کلمه نبی می خوانیم: «نبأ به خبری مفید و عظیم می گویند که از آن علم یا غلبه ظن به دست می آید؛ و اگر خبری این سه شرط را نداشته باشد، آن را نبأ نمی نامند. در ادامه، نبأ را خبری گویند که از کذب دور باشد و... اعلمته کذا». (راغب اصفهانی، 481)
در معجم مقاییس اللغة نبأ اینگونه معنا شده است: « نبأ، آن را خبر می نامند؛ زیرا معلوماتی را از جایی به جایی دیگر منتقل می کند». (ابن فارس، 973)
البته یک قول نادری هم وجود دارد، که ریشه نبی را مأخوذ از «نبوة» به معنای بلندی و ارتفاع دانسته و معتقد است، وجه تسمیه نبی این است که جایگاه نبی از دیگران بالاتر می باشد. (الشیخ، 158)
ب) تعریف اصطلاحی
در معنای اصطلاحی این کلمه آراء و اقوال زیادی وجود دارد که مشهورترین آن ها نبی را شخصی می داند که از سوی خداوند برگزیده شده، وحی بر او نازل می شود. بنابراین نظر، کلمه مزبور در معنای اسم مفعولی دلالت بر اخباری می کند که از غیب به واسطه وحی به او رسیده است. علاوه بر اینکه بر مقام رفیع نبی، به خاطر نازل شدن وحی بر وی دلالت دارد. (الشیخ، 59)
گفتنی است از نبی تعریف دیگری نیز ارائه شده است: نبوت ارتباطی بین خالق و دیگر مخلوقات ذوعقل می باشد (بین خداوند و انسان) که برای از بین بردن سختی ها در دنیاو آخرت برقرار شده است. و نبی خبر دهنده به انسان از غیب می باشد. (راغب، 482)
2-1-1. رسول
الف) تعریف لغوی
این لغت که از ریشه رسل گرفته شده است، در کتب لغت معانی مختلفی دارد: برخی در باره آن گفته اند: «القطیع من کل شیء» (ابن منظور، 1 /1505) و برخی «السیرالسهل» (ابن فارس، 382) را مطرح کرده اند و آن را به معنای فرستاده دانسته اند، خواه رسالت او رسانیدن پیام باشد و خواه انجام کار. راغب می گوید: «أن أصل الرسل الانبعاث و یقال ناقة رسلة سهلة السیر...، و منه الرسول المنبعث و تارة الانبعاث فاشتق منه الرسول: ریشة این واژه به معنای فرستاده شدن است و از همین روبه شتر هموار «ناقة رسله» می گویند، و واژه رسول به معنای فرستاده شده است». (راغب، 195) شهید مطهری درباره واژه رسول می گوید: « کلمه رسول از ماده رسالت است که در اصل معنایش «رهایی» است و این کلمه را مطلق در مورد فرستادن به کار می برند». (مطهری، 1 /341)
ب) تعریف اصطلاحی
در مورد معنای رسول و نبی اختلاف است. علامه طباطبایی در همین راستا آورده است: «حامل رسالت» در معنای رسول و «خبر دادن از غیب» در معنای نبی می باشد. پس برای رسول مقامی است که بین خداوند و مخلوقات می باشد، اما نبی مقام علم به خداوند و هر آنچه را نزد خداوند است، دارا است.
سپس علامه در ادامه می گوید:
همانا، میان نبی و رسول رابطه عموم و خصوص مطلق، جاری است، پس رسول شخصی است که مبعوث، و امر به تبلیغ می شود؛ یعنی تبلیغ بر عهده وی است. اما نبی، شخصی است که مبعوث می شود، اما وظیفه تبلیغ بر عهده او نمی باشد.
در مورد این سخن علامه باید متذکر شد، این فرق، مخالف ظاهر برخی آیات قرآن است، از جمله آن جا که خداوند می فرماید: «وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ مُوسَى إِنَّهُ کَانَ مُخْلَصًا وَکَانَ رَسُولًا نَّبِیًّا» (مریم، 51)، زیرا آیه در مقام مدح و تعظیم است و این مقام تناسبی از تدرج از خاص به عام ندارد. پس نبی بیان کننده امور دنیوی و اخروی و سعادت مردم می باشد. و رسول حامل رسالت خاصی، مشتمل بر اتمام حجتی است که مخالفت از آن موجب عذاب و هلاکت می باشد. (طباطبایی، 2 /141) برخی محققان می گویند: کلمه (رسول) از ماده (رسالت) است که در اصل معنایش (رهایی) است و این کلمه را مطلق در مورد فرستادن به کار می برند. (مطهری، 1 /341)
1-1. نبوت و رسالت در عهدین
بعد از اینکه معانی لغات کلیدی را در اسلام دانستیم، باید به بررسی این لغات از دیدگاه عهدین بپردازیم.
1-2-1. نبی
نبی در کتاب مقدس، معنایی بس وسیع و گسترده دارد که یا عیناً همان معانی است که در اسلام آمده است یا بسیار به او نزدیک می باشد. برای نمونه به چند تعریف اکتفا می کنیم:
الف) تعریف لغوی
در زبان عربی معانی مختلفی برای نبی ذکر شده است: نبی می تواند کسی که روح در آن وارده شده و یا خبر آورنده باشد و آن از فعل نبأ که قبلاً بحث شده، مشتق است. (عبد الراضی، 26-24)
تعریف لغوی این کلمه در عهد جدید، نزدیک به آنچه در عهد قدیم وارد شده، ذکر شده است؛ پس می توان گفت: نبی کسی است که به اسم روح سخن می گوید (که مقصود از سخن گفتن، همان تبلیغ و اخبار است). (عبدالراضی، 215)
ب) تعریف اصطلاحی
به اعتقاد ابن میمون، معنای اصطلاحی نبی در یهودیت (عهد عتیق) به فلسفه نزدیک است، لذا در این باب گفت: همانا نبوت فیضی از جانب خداوند است، به واسطه عقل فعال که ابتدا بر قوه ناطقه و سپس بر قوه متخیله نازل می شود. (ابن میمون، 400)
اما در عهد جدید نبی به معنای شخصی است که خداوند او را بر می گزیند و سپس مسائلی (متعلق به حال و آینده) را برای او کشف می کند. پس می توان گفت: نبی، با اهداف خاصی فرستاده شده، هم چنین از جنس خود بشر بوده که از سوی خدا، برای ابلاغ رسالتی انتخاب می شود که بر دوش او نهاده شده است. (الشیخ، 169)
در کتاب مقدس برای نبی چند ویژگی مطرح شده، مثلاً ذکر کرده اند:
1. نبی کسی است از جانب خداوند برگزیده شده، وحی بر او نازل می شود.
2. خداوند در تسهیل امر تبلیغ، حقایقی را برایش کشف می کند.
3. آگاه بر وقایع و حوادث آینده است. (عبدالملک، 950-949)
1-2-1. رسول
الف) تعریف لغوی
معانی لغوی رسول عیناً همان است که در اسلام نقل شده و ما در اینجا به همان معانی،
(مبعوث از جانب خداوند برای ابلاغ اوامر مهمی) (عبدالملک، 403) اکتفا می کنیم.
ب) تعریف اصطلاحی
در عهد قدیم ما شاهد آن هستیم که لفظ رسول بر تعدادی از پیامبران اطلاق می شود که حضرت موسی(ع) در رأس آنان قرار می گیرد. پس از این جا می توان فهمید که «رسول» صفتی خاص با وظایفی خاص می باشد که شامل همه انبیاء نمی شود.
اما در عهد جدید کلمه رسول فقط بر حضرت عیسی(ع)- که از جانب پدر برای رهایی بشر از گناه مبعوث شده- و بر شاگردان (حواریون) آن حضرت اطلاق شده است. (عبدالملک، 403)

پی نوشت ها :
 

1. عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیة
نشانی الکترونیکی: Khoshaba-64@ yahoo.com
2. کارشناسی ارشد کلام اسلامی
نشانی الکترونیکی: aghili 111@ yahoo.com
* تاریخ دریافت مقاله: 25 /2 /1389
* تاریخ پذیرش مقاله: 14 /2 /1389
 

منبع: نشریه علوم ومعارف قرآن کریم، شماره 6.