در قرن 21 در بسیاری از کشورها به‌خاطر پرداخت دستمزد کمتر، از کودکان کار استفاده می‌شود. کودکانی که در زمین‌های کشاورزی، نساجی و معادن مشغول به کار هستند و به‌محض بیماری، ناتوانی یا حادثه، کودک دیگری جایگزین می‌شود. کودکان کار را با روزچین بشناسید.
بسیاری از کودکان زندگی حاضر و آینده خود را از طریق کار‌کردن بهبود می‌بخشند. به نظر شما باید برنامه‌های اتخاذ‌شده برای محافظت از کودکان کار و منافع آن‌ها باشد یا به‌طور‌کلی کودکان از کار‌کردن منع شوند؟
کودکان کار کیستند؟
استفاده از کودکان برای پرداخت دستمزد کمترکودکان کار در درجات مختلف در طول تاریخ وجود داشتند، اما با شروع سوادآموزی همگانی و تغییراتی که در شرایط کار طی صنعتی‌شدن به وجود آمد، و همچنین ظهور مفاهیم حقوق کارگر و حقوق کودک، این موضوع مورد نقد و بحث عمومی قرار گرفت. کار کودکان اکثراً در جاهایی شیوع دارد که سن ترک مدرسه پایین است.
بین مشاغل مختلفی که کودکان انجام می‌دهند تفاوت‌های بزرگی وجود دارد. برخی از آن‌ها دشوارند و نیاز به کار جدی دارند. برخی از آن‌ها نیز خطرناک هستند که حتی اصول اخلاقی آن را محکوم می‌کند. کودکان هنگام انجام کارها وظایف مختلفی را انجام می‌دهند و در فعالیت‌های مختلفی شرکت می‌کنند. کار کودکان می‌تواند به معنی استثمار، ساعت‌های طولانی کار، شرایط سخت و فرصت کم برای توسعه و رشد باشد. بچه‌ها به‌طور غریزی فعالیت‌های کسانی را که در اطراف آن‌ها هستند، تقلید می‌کنند – از جمله کارهای با دستمزد یا بدون دستمزد که در خانواده و جامعه انجام می‌شود. با انجام این کارها، آن‌ها شایستگی و اعتماد‌به‌نفس خود را افزایش می‌دهند، رفتار فرهنگی و ارزش‌ها را یاد می‌گیرند و موقعیت خود را در خانواده و جامعه خود بهبود می‌بخشند. کار باعث گسترش روابط کودک فراتر از خانه می‌شود. اما کدام کارها و با چه شرایطی؟
کار کودک به چه کاری اطلاق می شود؟
استفاده از کودکان در مزارع پنبههمۀ کارهایی که بچه‌ها انجام می‌دهند، در دسته کار کودک قرار نمی‌گیرد. کارهایی که به رشد و پیشرفت شخصی کودکان و نوجوانان آسیب نرساند یا در آموزش و تحصیل آن‌ها اختلال ایجاد نکند، قابل‌پذیرش هستند. به‌عنوان‌مثال، کمک به والدین خود در کار خانه، انجام کارهای خاص (مثلاً خرید وسایل مورد‌نیاز خانه) مشارکت در برخی از مشاغل در ساعات خارج از ساعات مدرسه یا در تعطیلات برای تأمین پول توجیبی خود. چنین فعالیت‌هایی در صورتی که با آزار جنسی کودک همراه نباشد، به رشد کودکان و بهبود وضعیت خانواده آن‌ها کمک می‌کند. همچنین باعث کسب مهارت‌های مختلف و تجربه در کودکان می‌شود. این کودکان آماده‌اند تا در آینده به افرادی مفید و مولد در بزرگسالی تبدیل شوند. کار کودکان، به‌عنوان کار مضر، از لحاظ رشد جسمی و روحی برای کودک تعریف می‌شود که کودکان را از دوران کودکی و کودکی‌کردن باز می‌دارد و شأن آن‌ها را کاهش می‌دهد. کار کودک در بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی فعالیتی استثماری تلقی می‌شود.
بر این اساس، کار کودکان شامل موارد زیر است:
- کارهای خطرناک و مضر برای کودکان از لحاظ ذهنی، جسمی، اجتماعی یا اخلاقی
- جلوگیری از ادامۀ تحصیل کودکان به طور منظم
- مشاغلی که منجر به خروج زودهنگام کودک از مدارس می‌شود
- مشاغلی که کودکان را مجبور می‌کند تا هم زمان با تحصیل، کارهای سنگین انجام دهند.
اگر بخواهیم شکل‌های افراطی این کارها را در نظر بگیریم، کار، کودکان را مثل یک برده بار می‌آورد، آن‌ها را از خانواده‌های خود جدا می‌کند، به بیماری‌های خطرناک و جدی دچار می‌کند، و در سنین کوچک، آن‌ها را سرخود در خیابان‌های شهرهای بزرگ رها می‌کند. بستگی به سن کودک، نوع کار و زمان صرف‌شده برای آن در دستۀ «کار» و «کار کودک» قرار می‌گیرد. با در‌نظر‌گرفتن همۀ این‌ها، کار کودک از کشوری به کشور دیگر و در هر کشور از منطقه‌ای به منطقۀ دیگر فرق می‌کند.
بدترین کارها برای کودکان
استفاده از کودکان در درگیری‌های نظامی و جنگدرحالیکه کار کودک می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد، اما طبق مادۀ 3 کنوانسیون 182 سازمان جهانی کار، بدترین کار برای کودکان، کارهایی هستند که باعث فساد فوری در کودکان می‌شوند. در زیر به چند نمونه از این کارها اشاره می‌کنیم.
همۀ انواع شیوه‌های بردگی و برده‌داری مانند کار اجباری کودکان، خرید‌و‌فروش کودکان، فروش در قبال بدهی یا اعتیاد، استفادۀ اجباری از کودکان در درگیری‌های نظامی. استفاده یا ارائۀ کودک در برنامه‌های فحشا، تولید نشریات پورنوگرافی یا نمایش‌های پورنوگرافی. استفاده یا عرضۀ کودک در فعالیت‌های غیرقانونی مانند تولید و تجارت مواد مخدر که در موافقتنامه‌های مربوطۀ بین‌المللی مشخص شده است. کودک آزاری و کارهایی که از لحاظ سلامت جسمی، روحی، ذهنی یا اخلاقی کودک را از طبیعت کودکانه دور و «آثار خطرناکی» بر او می‌گذارد.
آمار ILO در مورد کودکان کار
فقر خانواده یکی از دلایل کار کودکاناز عواملی که منجر به ایجاد کودکان کار در یک جامعه می‌شود می‌توان به فقر خانواده، جنگ، تغییرات ناگهانی اقتصادی، ساختار خانواده، فوت یکی از والدین، طلاق، طرد‌شدن و فراری‌شدن کودک و هزینه‌های بالای تحصیلی اشاره کرد.
طبق گفته سازمان بین‌المللی کار (International Labour Organization) 73 میلیون از این کودکان در شغل‌های خطرناک مشغول به کار هستند. کارگران کودک عمدتاً در بخش کشاورزی (9/70 درصد) تمرکز دارند. تقریباً یک نفر از هر 5 کودک کارگر در بخش خدمات (17٫1 درصد) و 11٫9 درصد در صنعت کار می‌کند. 48درصد از این کودکان در سن 5 تا 11سالگی، 28درصد در سن 12 تا 14 سالگی و 24درصد نیز در سنین 15 تا 17 سال هستند. طبق قانون کار، کار کودکان 15 ساله غیرقانونی است. کودکانی که سن 14 سالگی را کامل و تحصیلات رسمی و اجباری را تکمیل کرده‌اند می‌توانند در شغل‌های سبک کار کنند و در صورت تمایل ترک تحصیل کنند. کودکانی که 14 سال آن‌ها پر نشده است، برای انجام هر فعالیت صنعتی، فرهنگی و تبلیغاتی باید اجازۀ کتبی دریافت کنند.
سال 2018 «سال مبارزه با کار کودک» در ترکیه
کشاورزی رتبۀ اول در کار کودکانامسال در ترکیه به‌منظور افزایش آگاهی مردم دربارۀ کودکان کار، سال 2018 به‌عنوان «سال مبارزه با کار کودک» اعلام شد تا حساسیت مبارزه علیه کار کودکان را افزایش داده و در بالاترین سطح از سیاست‌ها و اهداف برنامه قرار گیرد. طبق آمار منتشره‌شده از سوی سازمان DISK، تعداد دو میلیون کودک کار در ترکیه شناسایی شده است که برای گذران زندگی خود و خانواده مشغول به کار هستند. طبق داده‌های شورای بهداشت و ایمنی کارگری، حداقل 5 کودک در طول ماه فوت کرده‌اند. در سال 2017، 60 کودک کارگر زندگی خود را از دست دادند که 18 کودک، زیر 14 سال سن داشتند.
به‌منظور افزایش حساسیت مبارزه با کار کودکان، نخست‌وزیر ترکیه سال 2018 را «سال مبارزه با کار کودکان» اعلام و در تمامی روزنامه‌های رسمی منتشر کرد. به گفتۀ نخست‌وزیر ترکیه، کار کودک بر رشد ذهنی، جسمی، روحی و اجتماعی کودکان تأثیر منفی داشته و معضلات جهانی و ملی برای کشورها در پی دارد.
کارهای ممنوعه
کار کودکان طبق قوانین بین‌المللی و حقوق کودک ممنوع استاستخدام مردان زیر 18 سال و زنان در هر سنی در کارهای زیرزمینی و زیرآبی مانند کابل‌گذاری، فاضلاب و ساخت تونل در معادن طبق قانون ممنوع و غیرقانونی است. کودکانی که تحصیلات ابتدایی و اجباری را کامل نکرده‌اند، نباید بیش از 7 ساعت در روز و 35 ساعت در هفته کار کنند. این دوره را می‌توان تا 8 ساعت در روز و حداکثر 40 ساعت در هفته برای کودکانی که پانزده سال آن‌ها به پایان رسیده است، افزایش داد. کودکان کار می‌توانند کمتر از 40 ساعت، از تعطیلات هفته‌ای استفاده کنند.
آمار و حقایق تلخ
از دست دادن والدین یکی از دلایل کار کودکانتعداد کودکان کار در جهان از سال 2000 تا یک‌سوم در سال 2016 کاهش یافته است و از 246 میلیون نفر به 168 میلیون نفر رسیده است. بیش از نیمی از این کودکان، حدود 85 میلیون نفر در مشاغل خطرناک مشغول به کار هستند (این رقم در سال 2000 میلادی، 171 میلیون نفر بود).
بیشترین تعداد کودکان کار در‌حال‌حاضر در آسیا و اقیانوس آرام قرار دارند (تقریباً 78 میلیون یا 9٫3درصد از کل جمعیت کودکان). با‌این‌حال، مناطق جنوب صحرای آفریقا بیشترین میزان کودکان کار را دارد (59 میلیون و 21درصد
تعداد کودکان کار در آمریکای لاتین و کاراییب 13 میلیون نفر (8٫8درصد) است. در‌حالی‌که در خاورمیانه و شمال آفریقا 9٫2 میلیون نفر (8٫4درصد) بود.
بخش کشاورزی به‌مراتب مهم‌ترین بخش با 98 میلیون، معادل 59درصد کل از نظر کودکان کار است. اما تعداد کودکان کار در بخش خدمات 54 میلیون و صنایع 12 میلیون مقدار قابل‌توجهی را تشکیل می‌دهند.
در میان پسران، کودکان کار از سال 2000 به میزان 25درصد کاهش یافته، در‌حالی‌که این کاهش در دختران 40% است.
کودکان کار در ایران
کودکان کار و دستفروش در خیابان‌های تهراندر ایران تعداد کودکان کار به دلایل گوناگونی رو به افزایش است، اما آمار دقیقی در مورد کودکان کار در دسترس نیست. بیش از 20هزار کودک کار در تهران وجود دارد. در آمار تخمینی که توسط سازمان جهانی کار در سال 1995 اعلام شد، بیش از 71/4درصد کودکان بین 10تا 14 ساله در ایران مشغول کار هستند. براساس سرشماری سال 1375 بیش از 4درصد جمعیت شاغل کشور را گروه سنی 10تا 14 سال تشکیل می‌دهند. براساس همین آمار جمعیت شاغلین کشور، 5/14میلیون نفر بوده‌است که 4درصد آن در حدود600 هزار نفر می‌شود. یعنی در سال 1375 حدود 600 هزار کودک کار در ایران وجود داشته است که با‌توجه‌به اوضاع اقتصادی کشور در این 20 سال، مطمئناً این میزان افزایش داشته است. در سال 1375 حدود 380 هزار کودک در سنین 10 تا 14 سال در ایران کار ثابت داشته است.
کودکان کار در قوانین ایران
کودکان شالیکاراز کودکان کار به‌عنوان یکی از آسیب‌های اجتماعی یاد می‌شود. جمعیت کودکان دستفروش، متکدی، شیشه‌پاک‌کن، آوازخوان و… هر روز در خیابان‌های شهر بیشتر می‌شود. بسیار کم اتفاق می‌افتد کسی برای انجام کاری از خانه بیرون رود و با این کودکان دوست‌داشتنی و مظلوم برخورد نکند.
طبق مادۀ 79 قانون کار استخدام افراد کمتر از 15 سال تمام غیرقانونی و ممنوع است. طبق مادۀ 84 همین قانون در مشاغل و کارهایی که به علت ماهیت آن یا شرایطی که کار در آن انجام می‌شود برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان یا نوجوانان زیان‌آور باشد، حداقل سن کار 18 سال تمام است و تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است. اگر پدر و مادری کودک خود را مجبور به کار کنند، جرم محسوب شده و طبق مادۀ 176 قانون کار مجازات این کار جزای نقدی بین 200 تا 500 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر خواهد بود و هر چه تعداد بالاتر رود، میزان مجازات نیز افزایش خواهد یافت.
راه‌حل پیشنهادی روزچینی
ترک تحصیل یکی از عوامل سوء کار کودکانبا این واقعیت که یکی از علل کار کودکان فقر است، سیاست‌های فعال نیروی کار برای اطمینان از اینکه اعضای بالغ خانواده بتوانند استخدام شوند و حمایت اجتماعی برای خانواده‌های فقیر گسترده شود، می‌تواند یک راه‌حل باشد.
تصمیمات مؤسسات بین‌المللی دربارۀ حقوق کودک و کار کودکان، باید با نیازهای کشور ترکیب و قوانین و سیاست‌ها در این راستا ایجاد شود.
جلوگیری از کار کودکان توسط وزارت کار و سازمان تامین اجتماعی برای کاهش و از میان برداشتن مسئلۀ کودکان کار. داشتن برنامه، استراتژی، فعالیت‌ها و اقدامات اصلی برای جلوگیری از کار کودکان و برگزاری جلسات با مؤسسات و سازمان‌هایی که مسئول این فعالیت‌ها هستند. در این چارچوب، تمام کارهایی که توسط موسسات و سازمان‌های مربوطه در برنامه‌های مبارزه با کار کودکان انجام می‌شود، اولویت کار با مبارزه با کودکان کار و حمایت و پشتیبانی‌های مورد نیاز توسط همه نهادها و سازمان‌های دولتی برای اجرای کارآمد این خواسته باید به دقت انجام شود.
