مجله زندگی ایده آل - نسرین خسروشاهی: افسردگی، خستگی، دلهره، اضطراب، عصبانیت، بی‌حوصلگی، کسالت، بی‌قراری، کم‌آوردن و بُریدن و حال نداشتن. . . این صفات آشنای امروزی را حالا از هر مرد و زن، پیر و جوان و حتی کودک و نوجوانانی می‌شنویم. برای از بین بردن این حالت‌ها روش‌های مختلفی وجود دارد اما از دیدگاه طب ایرانی می‌توانیم به کمک خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی ساده، برای رفع این مشکلات به راه‌حل‌هایی کاربردی برسیم و با شناخت مزاج و کیفیت حالات روانی زمینه بهبود و کنترل عواطف و حالات روانی‌مان را فراهم کنیم.
مثلا اگر مزاج گرم و خشک داریم یا مبتلا به سوء‌مزاج صفراوی هستیم، باید کمتر در شرایطی قرار بگیریم که موجب هیجان یا خشم شود. دکتر حسین رضایی‌زاده، متخصص طب سنتی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دکتر ناصر رضایی‌پور، متخصص طب سنتی ایران، درباره دیدگاه طب ایرانی و راه‌های ایجاد آرامش بیشتر توضیح می‌دهند تا بدانید چطور با کمک توصیه‌های این طب می‌توانید زندگی آرام‌تری داشته باشید.
نکاتی برای سلامت قلب و مغزکسی که خواهان سلامت است، باید از حالات روحی و روانی زیان‌آور مانند غم، خشم، خجالت و شادی مفرط پرهیز کند. لازم است افراد همیشه نفس خود را به شادی مشغول کنند و با حوادث ناگوار جزئی که در زندگی پیش می‌آید، خود را ناراحت و مکدر نکنند. زمانی که شرایطی مثل اندوه روی می‌دهد، از داروهای ساده شادی‌بخش یا مفرح استفاده کنند، خود را با شنیدن حکایت‌های شادی‌بخش و نشاط‌آور مشغول کنند، به بازی یا دیدار عزیزان بروند و. . .
در طب ایرانی علاوه بر دستورهای کلی که برای سلامت جسم و روان وجود دارد، برای حفظ آرامش جسمی و نشاط روحی، به افزایش سطح سلامت اعضای مهم بدن به‌ویژه مغز و قلب نیز توجه ویژه‌ای شده است.
برای حفظ سلامت مغز این نکات را رعایت کنید: - از مصرف زیاد غذاهای بخارزا (مثل سیر، پیاز خام، تره و شاهی) پرهیز کنید.
- در مواردی مانند تفکر مداوم درباره مطالب دقیق و حساس، بوییدن بوهای بد، زیاده‌روی در خواب، بیداری و نزدیکی جنسی، پرخوری و مصرف چیزهای بسیارترش زیاده‌روی نکنید.
برای حفظ سلامت قلب این توصیه‌ها را از یاد نبرید: - از امور ناخوشایند آزاردهنده دوری کنید.
- از هم‌صحبتی با افرادی که موجب ناراحتی‌تان را فراهم می‌کنند، پرهیز کنید.
- از مصرف بیش از حد غذاهای سنگین مانند گوشت گاو و فست‌فودها اجتناب کرده و بیشتر غذاهای سبک و لطیفی مانند گوشت بره، جوجه‌مرغ و زرده تخم‌مرغ عسلی را در رژیم غذایی‌تان جای دهید.
- باید بدانید که استشمام بوهای خوش ـ متناسب با مزاج- مقوی قلب و نشاط‌آور است.
نگاهی به گیاهان دارویی نشاط‌آور و آرامشبخشدر مصرف گیاهان دارویی شادی‌بخش باید به چند نکته توجه شود؛ بومی بودن، کم‌عارضه بودن، تناسب برای مزاج بیشتر افراد و عدم مغایرت با شرع مقدس. بر این اساس، در ادامه چند گیاه ارزان و دردسترس را به شما معرفی می‌کنیم که می‌توانید برای دور کردن اندوه و خستگی از جسم و جان خود از آنها کمک بگیرید.
اترج یا بالنگ: (گرم و خشک)
پوست بالنگ، مقوی دل و دماغ (قلب و مغز) و معده و نشاط‌آور و اشتها‌آور است که خوشبختانه در فرهنگ ایرانی، مربای خوش‌گواری از آن تهیه می‌شود ولی متاسفانه در سال‌های اخیر کم‌کم به فراموشی سپرده شده است. از مربای بالنگ می‌توانید در وعده صبحانه بهره ببرید. بوییدن ترنج یا بالنگ هم مقوی دل و مفرح است.
گلابی: (کمی گرم، و تر) گلابی نیز همچون دیگر اعضای خانواده خود یعنی سیب و «به»، مفرح و مقوی معده و گوارش، مقوی قلب و تعدیل‌کننده مزاج خون است. شکوفه گلابی نیز تاثیر بسیار خوبی در تقویت قلب و فرح‌بخشی دارد. گلابی در درمان فشارخون، بیماری‌های کلیه و التهاب پروستات نیز موثر است.
بیدمشک: (سرد و تر)
بیدمشک مقوی دل، آرام‌بخش و ضداضطراب است و برای کاهش تب، سردردهای گرم و رفع یبوست مصرف سنتی دارد. از عرق بیدمشک می‌توانید شربت تهیه کنید یا آن را به پالوده سیب بیفزایید و از بوی مطبوع و خواص خوب آن بهره ببرید.
دارچین: (گرم و خشک) دارچین ادویه خوشبو و بسیار لطیفی است که برای درمان نفخ، آبریزش سینوسی، انسدادهای کبدی و طحالی، وحشت، وسواس و دیگر بیماری‌های روانی مصرف سنتی دارد و در شله‌زرد، هلیم و قیمه ایرانی هم از آن استفاده می‌شود ولی بومی ایران نیست. این گیاه آثار ضدقارچی و ضدتشنجی هم دارد. دارچین را می‌توانید به صورت دمنوش، همراه چای سیاه، چای سبز یا به‌تنهایی میل کنید که البته باتوجه به طبیعتش، نوشیدنی مناسب‌تری برای افراد سرد‌مزاج و روزها و شب‌های سرد سال است. توصیه می‌کنیم چوب دارچین را بخرید و خودتان پس از شست‌وشو آن را پودر کنید.
انگور: (گرم و تر) حدود 600 نوع انگور در ایران عزیز ما وجود دارد. انگور از معدود میوه‌هایی است که می‌توان آن را به‌عنوان غذا خورد. انگور و فرآورده‌های آن (کشمش، مویز، شیره، شربت) مفرح و کاهنده اندوه هستند و به خون‌سازی کمک می‌کنند. همچنین انگور در بهبود بیماری‌های قلبی، درمان سرطان، تحلیل اعصاب، عفونت‌های ویروسی و تاخیر آلزایمر موثر است. انگور شیرین، تغذیه‌کننده همه اعضای بدن است و موجب خوش‌رنگی پوست و شادابی آن می‌شود.
خوردن انگور در کسانی که دچار تنش‌های فکری و فشارهای روانی هستند، هم از نظر جلوگیری از تجمع متابولیت‌های مضر هنگام اندوه و نگرانی یا خشم بسیار سودمند است و هم از غلبه خشکی بر سیستم عصبی پیشگیری می‌کند. البته باید اشاره کرد انگور برای کسانی که مبتلا به ترشحات زیاد بینی یا پشت حلق باشند، یا نفخ و ریفلاکس و آبریزش از دهان داشته باشند، زیان‌آور است و موجب تشدید این علائم می‌شود.
در کنار مصرف این میوه بهشتی و شیره و شربت آن، خوب است به کودکان‌مان بیاموزیم که کشمش و مویز را دوست داشته باشند و از آن به‌ویژه همراه پسته و بادام، به‌عنوان تنقلات روزانه (مثلا در مدرسه و دانشگاه) استفاده کنند.
اسطوخودوس: (گرم و خشک)
این گیاه را در تقویت مغز، بی‌نظیر دانسته‌اند و آن را «حافظ‌الارواح» و «جاروب مغز» نامیده‌اند. اسطوخودوس برای پاکسازی مغز از مواد زائد، افزایش حافظه و کمک به درمان سینوزیت بسیار مفید است. برای تهیه دمنوش اسطوخودوس، یک قاشق مرباخوری از گیاه شسته‌شده را با یک لیوان آب جوش در یک قوری چینی دم کرده و با کمی شکر یا نبات میل کنید. به یاد داشته باشید که افراد گرم‌مزاج باید در مصرف این گیاه احتیاط کنند.
ریحان: (گرم و خشک) این عضو خوشبوی سبزی خوردن، مقوی قلب، کبد و معده است و به هضم بهتر غذا کمک می‌کند. تخم شربتی نیز تخم نوعی ریحان است که به‌عنوان یک شربت مفرح (به‌ویژه با کمی زعفران)، مصرف سنتی دیرینه دارد.
بادرنجبویه: (گرم و خشک)
این گیاه را به عربی «مفرح‌القلب المحزون» می‌نامند که به خوبی جایگاه و اهمیت آن را نشان می‌دهد. بادرنجبویه مقوی دل، دماغ، معده، کبد، مفرح و افزاینده حافظه است. مشخصه برگ بادرنجبویه اصلی این است که اگر آن را کف‌مال کنید و ببویید، بوی لیمویی لطیفی از آن به مشام می‌رسد. برای تهیه دمنوش بادرنجبویه، حدود پنج گرم از برگ بادرنجبویه را در قوری چینی ریخته، با یک لیوان آب جوش به مدت 15 دقیقه روی بخار دم کنید و با کمی عسل یا نبات سفید یا نبات زعفرانی، یک ساعت پیش از غذا یا دو ساعت پس از غذا بنوشید. مصرف برگ بادرنجبویه در مبتلایان کم‌کاری تیروئید و در دوره بارداری مجاز نیست.
گشنیز: (سرد و خشک) گشنیز از معدود سبزی‌‌های سفره ایرانی است که طبیعت سرد دارد. این گیاه به‌ویژه تخم آن را مفرح و مقوی قلب می‌دانند ضمن آنکه در کاهش برخی انواع سردرد، تهوع و سرگیجه پس از غذا و آبریزش سینوسی نیز موثر است. بهتر است در ابتدای بارداری و در بیماران قلبی که داروهای ضدانعقاد می‌گیرند، گشنیز مصرف نشود.
به: (شیرین و رسیده آن، معتدل مایل به گرم و تر) «به» را مقوی معده و دل و دماغ (قلب و مغز)، مفرح و شادی‌افزا دانسته‌اند. حتی بوییدن «به» نیز مفرح و مقوی است و خوردن آن هم برای آرامش، نشاط و رفع وسواس و کسالت مفید است. «به» را می‌توان به‌صورت میوه تازه، مربا، شربت، رب و دمنوش استفاده کرد ولی مبتلایان به آسم و مشکلات تنفسی باید در خوردن آن، احتیاط زیادی داشته باشند چون «به» می‌تواند موجب تنگی راه‌های هوایی، تشدید تنگی‌نفس و سرفه شود.
میبه: نام فارسی شربت «به» است که از آب «به» و آب یا شیره انگور درست می‌شود و اگر بار دیگر با شکر یا عسل جوشانده شود، می‌پخته نامیده می‌شود. میبه و می‌پخته، در طب ایرانی به‌عنوان داروهای ترکیبی نشاط‌آور استفاده سنتی داشته‌اند.
برای تهیه دمنوش به، «به» رسیده و شیرین را خوب بشویید و سپس با رنده، خلال کرده و در یک سینی پخش کنید و روی وسیله گرمازایی قرار دهید تا کمی خشک شود، سپس خلال‌ها را یک‌باره در یک ماهیتابه فلزی داغ ریخته و به سرعت زیرورو کنید تا رنگ خلال‌ها به قهوه‌ای پررنگ برسد. خلال‌های آماده‌شده را در ظرف شیشه‌ای تیره نگهداری کنید و برای تهیه دمنوش برای هر نفر، یک قاشق غذاخوری از آن را در یک قوری با یک لیوان آب جوش به مدت 20 دقیقه، روی بخار دم کنید، سپس در صورت تمایل با کمی نبات نوش‌جان کنید. افزودن مقدار کمی زعفران، آثار قلبی و مغزی این دمنوش گوارا را تقویت می‌کند.
پرتقال و نارنگی: (سرد و تر) این میوه‌های لذیذ زمستانی، مفرح قلب و کاهنده حرارت خون، صفرا و تشنگی هستند و حرارت معده و کبدهای گرم را کم می‌کنند. یکی از آثار بوییدن و خوردن نارنگی و پرتقال، اعتدال بخشیدن به حرارت مفرط قلب است بنابراین پرتقال و نارنگی برای کسانی که زودخشم و پرخشم هستند یا کسانی که اندوه خود را بروز نمی‌دهند، میوه‌های مناسبی محسوب می‌شوند، البته پرتقال از نظر منافع بهتر از نارنگی است. مصرف پرتقال ترش برای سینه و اندام‌های عصبی بدن مضر است؛ این زیان برای کودکان، خانم‌ها، سالمندان و افرادی که دچار ضعف و نارسایی عملکرد تیروئید، کبد، معده و قلب هستند بیشتر است.
نعناع: (گرم و خشک) این گیاه تاثیر شگرفی در تقویت معده، گوارش و قلب دارد. نعناع مفرح است، خون غلیظ را رقیق می‌کند و نفخ گوارشی و مواد تباه سرد را تحلیل می‌برد. در روزهای سرد زمستان یک قاشق غذاخوری از برگ نعنای خشک را حدود 15 دقیقه در یک لیوان آب‌جوش دم کنید، سپس همراه کمی شکر، نبات یا عسل میل کنید. لازم نیست این دمنوش را صاف کنید، می‌توانید برگ‌های نعناع را هم با آن میل کنید. البته مصرف زیاد نعناع در افرادی که معده‌های ضعیفی دارند، می‌تواند موجب تشدید ریفلاکس شود.
گل‌گاوزبان: (گرم و تر)
جوشانده گل گاوزبان برای تقویت قلب و سیستم عصبی و پاکسازی بدن و قلب از برخی مواد تباه سودمند است. برای این کار پنج گرم گل گاوزبان را با حدود 250 سی‌سی آب، به آرامی بجوشانید تا به 150 سی‌سی برسد، سپس با اندکی لیمو امانی یا آب‌لیموی تازه و تنها اندکی عسل یا نبات میل کنید. مصرف گل گاوزبان به تنهایی در افرادی که فشار خون بالا دارند، می‌تواند به‌شدت مخاطره‌انگیز باشد. از عرق گل‌گاوزبان نیز برای بیماری‌های سوداوی و ازجمله بیماری‌های روحی چون اضطراب استفاده فراوان می‌شود.
سیب: (شیرین و رسیده آن، گرم و تر) این میوه، مقوی قلب، مغز و کبد است. سیب شیرین نشاط‌بخش است و از آب آن در معجون‌های مفرح و مقوی استفاده می‌شود. زیاد خوردن سیب می‌تواند موجب نفخ، سنگینی معده و حتی کاهش حافظه شود. از شکوفه سیب هم به‌عنوان شادی‌آور استفاده می‌شده است. یک پیشنهاد ساده برای افراد محزون و مضطرب، پالوده سیب است. روزی یک یا دو سیب رسیده شیرین (ترجیحا سیب گلاب یا سیب سرخ) را رنده کرده، یک قاشق غذاخوری گلاب یا عرق بهارنارنج و به اندازه سر قاشق چای‌خوری زعفرانِ ساییده به آن بیفزایید و حدود دو ساعت پس از ناهار یا شام در زمان خستگی و بی‌حوصلگی میل کنید.
زعفران: (گرم و خشک)
طلای سرخ ایران، بسیار نشاط‌آور، مقوی حواس، کاهنده برخی عفونت‌ها، محرک میل جنسی، مقوی قلب، کبد و ریه‌ها و پاک‌کننده کلیه‌ها، مثانه و پوست است. در داروسازی سنتی ایرانی هرگاه می‌خواستند دارویی به قلب برسد و تاثیر قلبی خوبی داشته باشد به آن زعفران می‌افزودند. زعفران را می‌توان به‌تنهایی به‌صورت شربت (مثلا با گلاب) یا دمنوش میل کرد یا همراه دیگر دمنوش‌ها چون چای، چای سبز، به و ... استفاده کرد. فقط یادمان باشد زعفران بسیار گرم است و مصرف درازمدت یا زیاد آن به‌ویژه در گرم‌مزاجان، موجب عوارضی خواهد شد که گاه می‌تواند جدی باشد.
گل سرخ: (سرد و خشک) این گیاه، مفرح و مقوی قلب است و برای ضعف معده و کبد، کلیه‌ها، ریه، رحم و مقعد مفید است. ایرانیان گل‌سرخ را دم می‌کنند یا آن را به ماست و دوغ می‌افزایند. گلاب هم مقوی مغز و دهانه معده است و نیروهای حیاتی بدن را می‌افزاید. از گلاب در مجالس سوگواری برای کاهش اندوه استفاده می‌شود و در برخی خوراک‌های اصیل ایرانی چون شله‌زرد، شیربرنج و برخی شیرینی‌ها نیز جایگاهی ویژه و والا دارد. شربت گلاب و زعفران را برای کاهش اندوه، افسردی و اضطراب و افزایش نیرو و انرژی خود فراموش نکنید.
