استوارترین فرصت شیطان را بشناسید!

خوش بینی به خود، مذموم است، زیرا غفلت از نقص ها و محدودیت هاست، ولی «اعتماد به نفس»، کشف قابلیت ها برای ترمیم کاستی ها و جبران ضعف هاست و پسندیده می باشد.
«خوش بینی» استفاده کردن از تمامی ظرفیت های ذهنی مثبت، نشاط انگیز و امیدوار کننده در زندگی، برای تسلیم نشدن در برابر عوامل منفیِ ساخته ذهن و احساس های یأس آورِ ناشی از دشواری ارتباط با فرد، جامعه یا طبیعت، دانست. امام علی علیه السلام، می فرماید: «خوش گمانی، از بهترین صفات انسانی و پربارترین مواهب الهی است».
به خدا خوش بین باشیم
یکی از صفات پسندیده انسان، خوش بین بودن به خداوند است، یعنی امید و باور به تحقق وعده های الهی... امام رضا علیه السلام می فرماید: «گمان خود را به خدا نیکو سازید که او می فرماید: من با گمان بنده مومن هستم؛ اگر گمانش خوب باشد، من نیز با وی آن گونه عمل کنم و اگر گمان بدی داشته باشد، عمل من نیز طبق همان خواهد بود.»
به خود خوش بین نباشیم
در معارف اسلامی، این قسم از خوش بینی، ناپسند است، زیرا کسی که به خود خوش بین باشد، در خود نقصی نمی یابد و به تکبر و خودبینی مبتلا می گردد. مولای متقیان می فرماید: «مومن صبح نمی کند و در شبانگاه داخل نمی شود مگر آن که نفسش نزد او متهم است».
امام صادق علیه السلام: «خداوند بزرگ می فرماید: بنده با ایمان خود را در هیچ حالی قرار نمی دهم مگر آن که همان را برای او مفید و خیر قرار داده باشم. پس باید به قضا و آن چه من خواسته ام، راضی باشد.»
هر که نقص خویش را دید و شناخت
اندر استکمال خود ده اسبه تاخت
همچنین امام تاکید می فرماید: «اطمینان و خودبینی به نفس، از استوارترین فرصت های شیطان می باشد». البته این سخن به معنای عدم اعتماد به نفس نیست. خوش بینی به خود، مذموم است، زیراغفلت از نقص ها و محدودیت هاست، ولی «اعتماد به نفس»، کشف قابلیت ها برای ترمیم کاستی ها و جبران ضعف هاست و پسندیده می باشد.
به دیگران خوش بین باشیم
نگاه خوش بینانه به اطرافیان و نزدیکان، از توصیه های دین اسلام است. فرد مسلمان وظیفه دارد کار و رفتار دیگران را حمل بر صحت کند. امام علی علیه السلام می فرماید: «هرگز به سخنی که از کسی صادر می شود گمان بد مبر، در حالی که می توانی توجیه صحیحی برای آن بیابی.»
هرگز خوش بینی، ساده لوحی نیست!
هرگز مثبت اندیشی به معنای ساده اندیشی و ساده لوحی نیست. ساده لوحی بر پایه بی مسئولیتی است، بر خلاف خوش بینی که آگاهانه و مسئولانه است. مومن در عین حال که به دیگران حسن ظن دارد، زیرک و با هوش است تا هیچ کس از او سوء استفاده ننماید. برای همین اسلام به هوشیاری در انتخاب شریک و سند نوشتن و گواه گرفتن در بسیاری از معاملات تأکید کرده است. جالب این که طولانی ترین آیه قرآن درباره ضرورت تنظیم قرارداد، همراه با شاهد گرفتن در هنگام داد و ستدهای مدت دار است. (بقره/282)
چگونه خوش بینی را در خود تقویت کنیم؟
برای ایجاد خوش بینی و تقویت آن، راه کارهایی وجود دارد که به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
شناخت زیان های بدبینی
یادآوری زیان های فردی و اجتماعی منفی نگری، می تواند انسان را به مثبت نگری سوق دهد، هر چند منفی نگری به طور موقّت در تسکین حس انتقام یا خودخواهی ما موثر است ولی در واقع، زیان های غیر قابل جبرانی در پی دارد که هیچ عقل سلیمی از آنها استقبال نمی کند.
تقویت ایمان به خداوند
برای رسیدن به مثبت نگری، تکیه گاه فکری لازم است و آن، چیزی جز ایمان به خدا نیست. کسی که به خدا و روز جزا اعتقاد داشته باشد زندگی برای او معنا پیدا می کند. استاد مطهری می گوید: روح، به ایمان و اعتقاد و تکیه گاه محکمی احتیاج دارد که در کارها به او توکل کند و امیدوار باشد که وی را در کارها مساعدت می نماید. اینها همه به منزله مواد لازمی است که برای مزاج روح، لازم است و اگر تعادل و توازن به هم بخورد، دیگر هیچ چیز نمی تواند خوشی و آرامش به انسان بدهد.
احساس رضایت از زندگی
این مسأله عنصری تعیین کننده در مثبت نگری است، و در سایه ایمان به خدا به دست می آید. امام صادق علیه السلام، می فرماید:
نگاه خوش بینانه به اطرافیان و نزدیکان، از توصیه های دین اسلام است. فرد مسلمان وظیفه دارد کار و رفتار دیگران را حمل بر صحت کند.
«خداوند بزرگ می فرماید: بنده با ایمان خود را در هیچ حالی قرار نمی دهم مگر آن که همان را برای او مفید و خیر قرار داده باشم. پس باید به قضا و آن چه من خواسته ام، راضی باشد.»
پالایش افکار
باید توجه داشته باشیم که همه افکار ما لزوماً صحیح نیستند. در هر شرایطی باید به دنبال شواهدی در تأیید یا رد کردن افکار خود باشیم. افراد موفق هرگز یک مشکل را فراگیر در نظر نمی آورند و نمی گذارند تمام زندگی آنان را تحت تأثیر قرار دهد، اما افراد بدبین اگر یک بار شکست بخورند، خود را همیشه شکست خورده می دانند.
منابع:
- نهج البلاغه، خطبه 211، قصار 360.
- غررالحکم و دررالکلم، ج 3، ص 388.
- اصول کافی، ج 3، صص116و 101.
- مثنوی معنوی، دفتر اول، بیت 3217.
- آنتونی رابینز، به سوی کامیابی، ج 2، ص 76.

فرآوری: حامد رفیعی