همه‌ی ما احساس ناخوشایندی را که هنگام تجمع گاز در دستگاه گوارش به‌وجود می‌آید، تجربه کرده‌ایم. شکی نیست که تجمع گاز در دستگاه گوارش نوزادان شیرخوار و کودکان در مقایسه با افراد بزرگسال بسیار ناخوشایندتر است. تشخیص نفخ شکم در نوزادان کار سختی است و بسیاری از والدین نمی‌توانند علت ناراحتی و گریه نوزاد را به‌درستی تشخیص بدهند. با ما همراه باشید تا در این مقاله هر چیزی را که لازم است درباره‌ی نفخ نوزاد بدانید، برای‌تان توضیح دهیم.
علت نفخ نوزاد چیست؟
نفخ چیست؟ در حالت کلی، وقتی کودک دچار نفخ می‌شود، هوا در معده‌ی او جمع می‌شود و دل‌درد و دل‌پیچه ایجاد می‌کند. کاترین اُکانر، پزشک متخصص بیمارستان تخصصی اطفال در نیویورک معتقد است هوای جمع‌‌شده در معده‌ی نوزاد یا در طی فرایند هضم غذا تولید می‌شود یا کودک در هنگام غذاخوردن آن را بلعیده است. در زیر برخی از دلایل متداول نفخ نوزاد را بررسی می‌کنیم.
1. باعجله شیرخوردن
اگر کودک باعجله شیشه را بمکد یا حجم شیری که از پستان مادر به دهان نوزاد ریخته می‌شود، بیشتر از ظرفیت دهان نوزاد باشد، هوای زیادی وارد معده‌ی نوزاد می‌شود.
2. آرام نوشیدن شیر
ریز بودن سوراخ سرشیشه‌ی نوزاد نیز یکی از دلایل بلعیدن هوا هنگام شیر خوردن و بروز نفخ است.
3. حباب‌های محلول در آب
اگر برای نوزاد شیرخشک آماده می‌کنید، قبل از مصرف چند دقیقه آن را در جایی ثابت بگذارید تا حباب‌های هوای محلول در شیر به‌طور کامل ازبین برود. هرقدر شیشه‌ی شیر را بیشتر تکان بدهید، هوای بیشتری وارد شیر می‌شود که مصرف زودهنگام آن باعث نفخ و دل‌دردِ کودک می‌شود.
4. زیاد گریه کردن
هنگام گریه، هوای زیادی وارد معده‌ی نوزاد می‌شود. اگر می‌خواهید نوزادتان کمتر دچار نفخ شود، سعی کنید او را آرام نگه‌دارید.
5. مصرف غذاهای نفخ‌دار
نفخ نوزاد ممکن است به دلیل خوردن غذاهای نفاخ باشد. حتی ممکن است نفخ نوزاد به دلیل مصرف غذاهای نفاخ توسط مادر باشد که تأثیر مستقیمی بر شیر مادر دارد و موجب بروز مشکلاتی در دستگاه گوارش و دل درد نوزاد شود.
علائم نفخ نوزاد
نفخ معمولا در کودکان تازه متولد‌شده که تنها چند هفته از تولدشان می‌گذرد، اتفاق می‌افتد. اُکانر می‌گوید: «این مشکل در کودکانی که در هفته‌ی چهارم تا دوازدهم زندگی خود هستند، بسیار بیشتر است. نوزادانی که در هفته‌ی هشتم تولد خود هستند، خیلی بیشتر از نوزادان دیگر به این مشکل دچار می‌شوند. مشکل نفخ معمولا در نوزادان سه‌ماهه به‌طور کامل برطرف می‌شود.»
گریه‌ی نوزاد دلایل مختلفی دارد و تشخیص علت آن برای والدین کار سختی است. البته نفخ نوزادان علائم خاصی دارد که آشنایی با آنها به شما کمک می‌کند مشکل را زودتر تشخیص بدهید و آن را درمان کنید. این نشانه‌ها عبارتند از:
- قرمزشدن صورت؛
- گریه کردن؛
- گریه کردن و ناآرامی نوزاد بعد از شیرخوردن؛
- مشت کردن دست‌ها؛
- جمع کردن و بالابردن پاها به داخل شکم.
اگر کودک یکی از این علائم را دارد، بهتر است به او کمک کنید تا آروغ بزند یا کاری کنید که باد معده‌ی کودک راحت‌تر خارج شود. این روش در اکثر کودکان باعث می‌شود گریه‌ی نوزاد خیلی زود تمام شود.
سایر مشکلاتی که ممکن است با نفخ اشتباه گرفته شوند
اُکانر می‌گوید: «وقتی کودک به‌رغم آروغ زدن باز هم گریه می‌کند، باید دنبال مشکلات دیگری مانند رفلاکس، یبوست یا کولیک باشید. این مشکلات باعث می‌شود گریه‌ی نوزاد طولانی‌تر شود و معمولا والدین نیز در یافتن مشکل اصلی و برطرف کردن آن به دردسر می‌افتند.
اگر نوزاد شما رفلاکس معده دارد یعنی غذا وارد مری و دهانش می‌شود یا به اصطلاح معمول تُرش می‌کند، ممکن است برخلاف نفخ کردن خودش را جمع نکند. باید بین تُرش کردن و نفخ نوزاد تفاوت قائل شوید، زیرا هنگام تُرش کردن، آروغ زدن ممکن است شرایط بدتری را برای نوزاد به‌وجود بیاورد. این مشکل معمولا نیم ساعت بعد از غذا خوردن اتفاق می‌افتد و شما متوجه می‌شوید به‌رغم آروغ زدن و خروج گاز از معده، هنوز نوزاد شما ناآرام است و گریه می‌کند. درواقع، آروغ زدن باعث می‌شود رفلاکس معده شدیدتر شود و کودک احساس ناخوشایندی را تجربه کند. افزایش بزاق دهان، جمع کردن بدن یا احساس ناراحتی بعد از غذا خوردن همگی از علائم تُرش کردن است.
دل‌درد و ناراحتی نوزاد هنگام یبوست خیلی شبیه نفخ است. اما باید به این نکته توجه داشته باشید که سفت بودن مدفوع و اذیت شدن نوزاد در هنگام دفع می‌تواند از علائم یبوست و دل‌درد کودک باشد.
گاهی اوقات دل‌درد و دل‌پیچه‌ی نوزاد به دلیل دیسکینزی (انقباضات غیرقابل کنترل و حرکات تشنجی) و انقباضات شدید ماهیچه‌های روده است که علائم آن مشابه مواقعی است که کودک نفخ دارد که البته این علائم با گرفتن آروغ نوزاد ازبین نمی‌رود.
از کجا مطمئن شویم علت گریه‌ی کودک نفخ است؟
نوزادانی که ساعت‌های متوالی گریه می‌کنند، اغلب مشکل نفخ دارند، اما سؤال مهم این است که از کجا مطمئن شویم علت گریه‌ی کودک نفخ است؟
اُکانر معتقد است اگر کودک حداقل سه روز در هفته حدود سه ساعت به‌طور مداوم گریه می‌کند، مشکل کولیک دارد. گرچه برخی از پزشکان تصور می‌کنند کولیک به دلیل عدم تکامل دستگاه گوارش یا سیستم عصبی نوزاد است، اما هنوز هیچ دلیل مشخصی برای این مشکل کشف نشده است. کولیک یا قولنج و نفخ علائم و نشانه‌های مشابهی دارند.
به‌جز گریه‌ی نوزاد که هم در نفخ و هم در کولیک وجود دارد، کودکان مبتلا به قولنج اغلب علاوه بر گریه‌کردن، معمولا پاهای خود را نیز به سمت شکم جمع می‌کنند. کولیک نوزادی در برخی نوزادان با درد شکم همراه است، هرچند برخی از متخصصان معتقدند نوزادان مبتلا به کولیک دچار نفخ نیز می‌شوند، زیرا هنگام گریه هوای زیادی وارد معده‌ی آنها می‌شود و مشکل را بیشتر می‌کند. اگر والدین برای آرام کردن کودک خود هر کاری می‌کنند مانند غذادادن، آروغ گرفتن، عوض کردن پوشک، تکان دادن و …، ولی کودک همچنان ناآرام است و گریه می‌کند، می‌توان با اطمینان گفت که کودک به کولیک نوزادی دچار است.
اگر نوزاد خوب وزن نمی‌گیرد و نشانه‌های نفخ را دارد، بهتر است با پزشکش مشورت کنید و از راه‌حل‌ها و روش‌های درمانی وی بهره بگیرید.
درمان نفخ نوزاد
دیدن کودکی که به دلیل نفخ ناآرام است و مدام گریه می‌کند، قلب هر پدر و مادری را آزرده می‌کند. خوشبختانه برای رفع این مشکل چند راه‌حل وجود دارد. در ادامه روش‌های ساده‌‌ای پیشنهاد می‌کنیم که به شما در درمان نفخ نوزاد کمک می‌کند:
1. قنداق کردن
با قنداق کردن، نوزاد در فضایی شبیه به رحم مادر قرار می‌گیرد و احساس امنیت بیشتری خواهد داشت.
2. استفاده از پستانک
اُکانر معتقد است مشکل نفخ در اکثر نوزادان با مکیدن پستانک رفع می‌شود، زیرا عمل مکیدن باعث رهاسازی اندورفین و آرام شدن کودک می‌شود.
3. ماساژ نوزاد
راه حل دیگر، ماساژ نوزاد است. ماساژ دادن شکم نوزاد خیلی کمک‌کننده است، زیرا موجب آرام شدن سیگنال‌های عصبی در روده‌ها و ازبین رفتن نفخ شکم می‌شود.
4. ورزش دادن کودک
ورزش کودک هم می‌تواند به درمان نفخ کمک کند. اگر شدت نفخ نوزادتان زیاد و بیش‌از‌حد آزاردهنده است، او را ورزش دهید. کودک را به پشت دراز کنید و پاهایش را مانند وقتی یک دوچرخه را پدال می‌زنید، حرکت بدهید. این کار موجب خروج گاز از معده و آرام شدن کودک می‌شود.
اگر کودک شما با قنداق شدن، تکان دادن و انجام حرکات ورزشی آرام می‌شود و مشکلی در تغذیه و دفع مزاج ندارد، می‌توانید نفس راحتی بکشید؛ اما اگر گریه‌ی نوزاد شما کماکان ادامه دارد و شما را نگران کرده است، پیشنهاد می‌کنیم حتما با پزشک کودک خود تماس بگیرید. پزشک اطفال با معاینه‌ی دقیق نوزاد می‌تواند به شما اطمینان خاطر بدهد که علت گریه‌ی نوزادتان مسدود بودن روده یا مشکلات دیگر نیست. با توجه به سن کودک، انجام تست آلرژی نیز ممکن است برای کودک شما تجویز شود. اگر گریه و ناراحتی نوزاد همراه با علائم نگران‌کننده‌ای مانند استفراغ یا مدفوع خونی باشد، حتما به پزشک مراجعه کنید. گرچه نفخ شکم در نوزادان اغلب چندان جدی نیست و نباید بابت آن نگران شوید.
آیا برای درمان نفخ نوزاد می‌توان از دارو استفاده کرد؟
اُکانر معتقد است که به‌رغم محصولات و داروهای مدعی رفع نفخ شکم در نوزادان که به‌وفور در بازار یافت می‌شوند، می‌توان با اطمینان گفت که هنوز هیچ دلیل علمی مبنی بر مفید بودن این داروها وجود ندارد. حتی نگرانی‌هایی نیز مبنی بر استفاده از این داروها وجود دارد زیرا ممکن است در برخی از نوزادان موجب بروز واکنش‌های شدید بشود. بنابراین اگر می‌خواهید این محصولات را امتحان کنید، بهتر است قبل از استفاده حتما با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.
جلوگیری از نفخ نوزاد
1. جلوگیری از ورود هوای اضافی به معده‌ی نوزاد
اگر می‌خواهید از ابتلای کودک خود به نفخ شکم جلوگیری کنید، اولین و مهم‌ترین گام این است که نگذارید این گاز در معده‌ی نوزاد ایجاد شود. هنگام شیردادن، کودک را در موقعیت مناسب قرار بدهید. اُکانر می‌گوید: «بهترین حالت، قراردادن نوزاد روی دست و به شکلی است که سرش کمی بالاتر از بدن باشد.»
اگر کودک با شیشه شیر می‌خورد، آن را طوری در دهانش بگذارید که کمترین میزان هوا وارد معده‌ی نوزاد شود. به‌تازگی نوعی شیشه شیر طراحی شده است که نسبت به شیشه‌های رایج، هوای کمتری وارد معده‌ی نوزاد می‌کند.
نکته: اگر تصمیم گرفتید شیشه‌ی نوزاد را عوض کنید، همزمان چند شیشه نخرید. اول یکی بخرید، امتحان کنید و اگر راضی بودید دوباره اقدام به خرید کنید. حواس‌تان باشد سوراخ سرشیشه هرچه ریزتر باشد، بهتر است. سوراخ بزرگ باعث می‌شود شیر با سرعت بیشتری وارد دهان نوزاد شود و در هنگام بلعیدن شیر هوای بیشتری وارد معدهاش شود.
2. گرفتن آروغ نوزاد
وقتی نوزاد شیر مادرش را می‌خورد، به‌سختی می‌توان جلوی ورود هوا به معده را گرفت. اُکانر پیشنهاد می‌کند در کودکانی که شیر مادر می‌خورند سعی کنید هر چند دقیقه کودک را بلند کنید و با ضربه‌های آرام به پشتش امکان خروج هوا را از معدهاش فراهم کنید. هنگام شیردادن به نوزاد می‌توانید موقعیت‌های مختلف را امتحان کنید تا ببینید در کدام حالت کودک راحت‌تر شیر می‌خورد و کمتر دچار نفخ و دل‌درد می‌شود.
مهم نیست کودک از شیر مادر تغذیه می‌کند یا از شیشه، حتما باید بعد از شیر خوردن نوزاد را روی شانه‌تان قرار بدهید تا آروغ بزند. اگر این روش مؤثر نبود، بهتر است او را از شکم روی دست خود قرار بدهید و آرام به پشتش بزنید.
3. تغییر رژیم غذایی مادر
در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، تغییر رژیم‌غذایی مادر به کاهش نفخ نوزاد کمک زیادی می‌کند. بعضی از نوزادان ممکن است به برخی از غذاها مانند لبنیات، سویا، گلوتن، تخم‌مرغ، آجیل و مرکبات حساسیت داشته باشند. همان‌طور که می‌دانید غذایی که مادر شیرده مصرف می‌کند وارد شیرش می‌شود و به همین خاطر است که توجه مادر به غذای مصرفی‌اش تا حد زیادی می‌تواند دل‌درد و نفخ نوزاد را کاهش بدهد. اگر فکر می‌کنید به غذای خاصی حساسیت دارید یا خوردن یک نوع غذای خاص باعث می‌شود دل‌درد و نفخ نوزادتان بیشتر شود، بهتر است به‌مدت دو تا سه هفته آن مادهی غذایی را از رژیم خود حذف کنید و ببینید آیا حذف آن تأثیری در بهبود نفخ نوزاد داشته است یا خیر.
هر زمان تصمیم گرفتید غذاهای جامد را به رژیم‌غذایی کودک اضافه کنید، بهتر است این کار را با حساسیت و دقت زیاد شروع کنید. سبزیجاتی که برگ‌های سبز تیره دارند معمولا بیشتر موجب بروز حساسیت و نفخ در کودکان می‌شوند، ازاین‌رو بهتر است غذا دادن به کودک را با یک نوع مادهی غذایی شروع کنید و اگر کودک بعد از چند روز هیچ واکنشی به آن نشان نداد، مادهی غذایی جدیدتری را امتحان کنید. درابتدا بهتر است از غذاهایی شروع کنید که هضم راحت‌تری دارند و معده‌ی کودک بهتر می‌تواند آن را تحمل و هضم کند.
