هدرروی آب با کشت مازاد آب‌برها

 به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان، کشاورزان در استان‌های کم‌آب با حفر چاه‌های غیرمجاز یا به بهانه کاهش مصرف آب با استفاده از ماده پلاستیکی مالچ که به خاک و محیط زیست آسیب می‌زند اصرار به کشت محصولاتی آب‌بر چون هندوانه با الگوی نامناسبی برای کشت دارند. مطالعات سازمان ملل متحد حکایت از این دارد که تا سال 2025 موضوع جنگ در خاورمیانه بر سر آب است و ایران نیز از بین 30 کشور رو به خشکسالی وضعیت بحرانی‌تری دارد. طبق گزارشات منتشرشده، سال‌هاست که بحث عدم تولید محصولات آب‌بر در مناطق خشک ایران و صادرات آن که با قیمتی بسیار پایین انجام می‌شود مطرح است، اما متاسفانه همچنان این وضعیت تداوم دارد. در سال‌های اخیر مناطق مرکزی کشور که استان فارس را نیز در بر می‌گیرد با 80درصد کاهش بارندگی مواجه بوده که با این روند کشت محصولات کشاورزی منطقی و اقتصادی نیست. هر عدد هندوانه از زمان کشت تا برداشت به 500 لیتر آب نیاز دارد، مصرف این میزان آب برای تولید هر عدد هندوانه و فروش یا صادرکردن آن با بهایی ناچیز به هیچ وجه به‌صرفه نیست و حتی تداوم آن به نابودی کامل ته‌مانده منابع آبی کشور منجر می‌شود. ایران رتبه چهارم تولید هندوانه در جهان را دارد در صورتی که یکی از چهار کشور دنیا به لحاظ تهدید کم‌آبی و خشکی کامل نیز است و لازم است هرچه زودتر تولید محصولات کشاورزی متناسب با مناطق نیمه‌خشک را جایگزین هندوانه، گندم و برنج کرد.

کشت محصول در تنگنای بحران آبی

براساس آمارهای متفاوت کارشناسان و وزارت جهادکشاورزی، برای تولید یک کیلوگرم هندوانه بین 153تا 286 لیتر آب مصرف می‌شود. هم اکنون قیمت فروش هر کیلوگرم هندوانه در بازار مصرف تهران از 700 تا سه‌هزار تومان در نوسان است؛ براساس آخرین آمارها نرخ هر کیلوگرم هندوانه صادراتی هم 750تومان است. هدرروی آب با کشت مازاد و ضایع‌شدن هندوانه و برخی دیگر از محصولات کشاورزی در مناطق کم‌آب ایران در حالی اتفاق می‌افتد که در سال‌های اخیر مناقشه کمبود آب حتی موجب بالاگرفتن برخی تنش‌های اجتماعی در برخی مناطق کم‌‌آب شده است. در سال‌های اخیر تلاش شده کشت محصولات آب‌بر که بازار صادراتی چندانی هم ندارد، محدود شود. این نوع محصولات اغلب با اندک تنشی در فصل برداشت، در حوزه بازاررسانی یا افت قیمت ناشی از کاهش تقاضا در بازار مصرف، با بحران مواجه می‌شوند. دست‌اندرکاران وزارت جهاد کشاورزی در سال‌های اخیر با ارائه الگوهای مدون و طراحی برنامه کشت و آبیاری و توصیه به کشاورزان برای رعایت آن، تلاش کرده‌اند در زمان کشت اینگونه محصولات، میزان آب‌بری آنها را کاهش و بهره‌وری در واحد سطح را افزایش دهند. اما رعایت‌نشدن الگوی کشت مدون و برنامه کشت در مناطق کم‌‌آب و افزایش تولید برخی اقلام با رعایت‌نکردن تناسب نیاز بازار مصرف داخلی یا صادراتی و کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی شرایطی را رقم زده است که در تنگنای بحران آبی، برخی محصولات کشاورزی در پی افت شدید قیمت در مراکز تولید، ضایع شده یا به دلیل نداشتن صرفه اقتصادی، مثل هندوانه‌های بهار امسال در کرمان، خوراک دام شوند. جنوب استان کرمان از جمله مناطق کم‌آبی است که سالانه 5/4میلیون تن محصولات کشاورزی اعم از باغی و زراعی را تولید و یک درصد از مجموع تولیدات کشور در این بخش را به خود اختصاص داده و روانه بازارها می‌کند.

کشت هندوانه از نوع آب‌بر نیست

بر اساس تحقیقات فائو (سازمان کشاورزی ملل متحد)، ایران رکورددار تولید محصولات کشاورزی آب‌بر در جهان است و متاسفانه بیشترین محصولات از این دست مانند هندوانه و گندم نیز در استان‌های کم‌آب و مواجه با خشکسالی نظیر فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان کشت می‌شود. در همین زمینه، مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی فارس گفت: با اقدامات انجام‌شده کاشت این محصول در استان دیگر از نوع آب‌بر محسوب نمی‌شود زیرا نشای هندوانه 40 روز نخست در خزانه نگهداری می‌شود و در ادامه نیز به دلیل آبیاری قطره‌ای و استفاده از مالچ، نوعی پوشش پلاستیکی، مصرف آب تا حدود 75درصد کاهش پیدا کرده و دیگر کشت هندوانه در استان فارس به عنوان محصولات آب‌بر محسوب نمی‌شود.  احمد دهقان با اشاره به استفاده از مالچ پلاستیکی در کشت هندوانه در سراسر فارس ادامه داد: لایه‌ای از این پوشش پلاستیکی سطح گیاه و روی خاک را می‌پوشاند و به دلیل رنگ تیره از تبخیر آب جلوگیری می‌کند. او کشت هندوانه را در استان فارس اغلب نوبرانه دانست و افزود: اکنون برداشت هندوانه در بیشتر نقاط استان تمام شده و به همین دلیل در زمان کشت این محصول رطوبت خاک بالاست و بارندگی نیز وجود دارد که این وضعیت به کاهش مصرف آب کمک زیادی می‌کند. این مقام مسئول سطح زیرکشت هندوانه در استان فارس را در سال گذشته حدود 14هزار هکتار عنوان و اظهار کرد: با اقدامات انجام شده در سال جاری این رقم به کمتر از 10هزار هکتار کاهش پیدا کرده است. دهقان برداشت هندوانه از هر هکتار را حدود 50تن دانست و گفت: براساس طرح‌هایی که در سطح کشور دنبال می‌شود به هر استان برنامه کشت داده شده و اگر کاهش محصولات آب‌بر یکباره انجام و عرضه کم شود، قیمت‌ها رشد چشمگیری پیدا می‌کند و به این دلیل برنامه براساس کاهش پلکانی تدوین شده است. صددرصد مزارع استان که کشت هندوانه در آنجا انجام می‌شود به سیستم آبیاری نوین مجهز و حدود 90درصد نیز در کاشت این محصول از پوشش زراعی پلاستیکی مالچ استفاده می‌شود. او به مزیت‌های استفاده از مالچ اشاره کرد و گفت: استفاده از این فناوری آفات را کم کرده و باعث کاهش مصرف سموم نیز می‌شود و همچنین از رشد گیاهان هرز نیز جلوگری می‌کند. اما درمقابل این اظهارنظر، استاد دانشگاه و رئیس بخش اقتصاد کشاورزی دانشگاه شیراز معتقد است که استفاده از ماده پلاستیکی مالچ در زراعت مضر است و مواد شیمیایی و لاستیکی در این محصولات وجود دارد که به خاک آسیب می‌زند و محیط‌زیست و خاک را نابود می‌کند. محمد بخشوده افزود: به بهانه کاهش مصرف آب نمی‌توان به خاک آسیب زد و محیط زیست را نابود کرد، پس بهترین راه‌حل کشت‌نکردن محصولات آب‌بر در استان‌های کم‌آب است. متاسفانه وزارت جهاد کشاورزی در بسیاری از موارد طرح‌هایی را از کشورهای دیگر و گاه نیز به‌ صورت ناقص کپی می‌کند و بدون آنکه مطالعه درستی از آسیب‌های پیرامونی انجام شود، آن طرح‌ها به مرحله اجرا درمی‌آید. او کشت فراسرزمینی را یکی از طرح‌هایی دانست که در درازمدت باعث بازآفرینی منابع خاکی و آبی ایران می‌شود. کشت فراسرزمینی طرحی است که در قالب آن محصولات کشاورزی مورد نیاز و آب‌بر به دلیل کمبود منابع آبی توسط زارعان ایرانی در زمین‌های اجاره‌ای کشورهای دیگر کشت می‌شود و محصول پس از برداشت به داخل کشور منتقل می‌شود.

ممنوعیت کشت برنج و هندوانه

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: با توجه به بروز پدیده خشکسالی و تنش آبی، کشت برنج و هندوانه به عنوان دو محصول کشاورزی دارای مصرف آب بالا در این استان ممنوع است. به گزارش ایرنا، علی داوودی‌مهر اظهار داشت: بر اساس ابلاغیه وزارت نیرو به جز دو استان شمالی کشور گیلان و مازندران کشت محصولات کشاورزی دارای مصرف آب بالا به‌ویژه برنج و هندوانه در بقیه استان‌ها ممنوع است. او افزود: با وجود اخطارها‌ و تذکر‌های لازم، عده‌ای از مردم کهگیلویه و بویراحمد در برخی نقاط این استان از جمله یاسوج حدفاصل روستای مختار تا دهنو اقدام به کشت برنج کرده‌اند. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد بدون اشاره به آمار، عنوان کرد: نصب کنتور‌ هوشمند روی چاه‌‌های غیرمجاز آب، تعیین تکلیف و پلمب چاه‌‌های غیرمجاز و اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی سفره‌‌های زیرزمینی از دیگر اقدامات این شرکت برای عبور از بحران کم‌آبی است.