خون یک مایع حیاتی در بدن است که مواد مغذی و اکسیژن را به سلول‌ها و اندام‌های مختلف بدن می‌رساند. برای آنکه خون به‌راحتی در رگ‌ها حرکت کند، باید غلظت مناسبی داشته باشد. غلیظ‌شدن بیش‌ازحد خون و به‌دنبال آن تشکیل لخته خون در بدن باعث گردش خون ضعیف و در برخی موارد سکته قلبی و مغزی می‌شود. پزشکان به‌منظور رقیق کردن خون در افرادی که به‌علت بیماری‌های خاص یا سابقه‌ی سکته‌های مغزی و قلبی، بیشتر در معرض خطر لخته‌شدن خون قرار دارند، معمولا داروهای رقیق کننده خون را تجویز می‌کنند. همراه ما باشید، در این مطلب به معرفی اسامی داروهای رقیق کننده خون و نیز نحوه‌ی اثرگذاری و خطرات آنها می‌پردازیم و در آخر شما را با چند خوراکی رقیق کننده خون آشنا می‌کنیم.

حتما بخوانید:

• آیا فشار خون بالا باعث سردرد می‌شود؟
• علائم عفونت خون، علل ایجاد و پیشگیری از آن
• علت سکته قلبی در جوانان چیست؟

داروهای رقیق کننده خون داروهایی هستند که باعث می‌شوند خون به‌آسانی در رگ‌ها و شریان‌های شما جریان یابد. این داروها همچنین از تشکیل یا بزرگ‌تر شدن لخته‌های خون جلوگیری می‌کنند. آنها برای درمان برخی از انواع بیماری‌های قلبی، نقص‌های قلبی و سایر بیماری‌هایی که می‌توانند خطر تشکیل لخته‌های خون را افزایش بدهند، به‌کار می‌روند.

داروهای رقیق کننده خون می‌توانند در برابر حمله قلبی و سکته مغزی از فرد محافظت کنند اما خطراتی نیز به همراه دارند: به‌عنوان مثال آنها باعث می‌شوند که در صورت بریده‌شدن جایی از بدن‌تان، بیش‌ازحد معمول خونریزی کنید.

فواید نجات‌بخش داروهای رقیق کننده خون اغلب بیشتر از خطرات احتمالی‌شان است. بااین‌حال مهم است که قبل از شروع مصرف آنها از فواید و خطرات احتمالی‌شان آگاه شوید.

داروهای رقیق کننده خون کدامند؟

دو نوع رقیق کننده خون وجود دارد. اولین نوع، داروهای ضدانعقاد خون نامیده می‌شوند. اینها مانع لخته‌شدن خون شما یا تبدیل‌شدن آن به توده‌های جامدی از سلول‌ها می‌شوند که به‌هم می‌چسبند. این نوع رقیق‌کننده‌ها اغلب به شکل قرص هستند. برخی از داروهای معروف در این دسته عبارتند از:

• آپیکسابان (اِلیکوییس)؛
• دابیگاتران (پراداکسا)؛
• ادوکسابان (ساوایسا)؛
• فونداپارینوکس (آریکسترا)؛
• هپارین (فراگمین، اینوهپ و لُوِنوکس)؛
• ریواروکسابان (زارلتو)؛
• وارفارین (کومادین، جانتُوِن).

سایر انواع قوی‌تر این داروهای رقیق کننده خون به شکل آمپول یا از طریق تزریق داخل وریدی در بیمارستان یا خانه تجویز می‌شوند. معروف‌ترین آنها عبارتند از هپارین و فونداپارینوکس.

دسته‌ی دوم از داروهای رقیق کننده خون داروهای ضدپلاکت نامیده می‌شوند. این داروها ذرات کوچک خون به نام پلاکت‌ها را هدف می‌گیرند. آنها به شکل قرص موجودند.

اسم قرص های رقیق کننده خون (ضدپلاکت‌ها):

• آسپرین؛
• کلوپیدوگرِل (پلاویکس)؛
• دی‌پیریدامول (پرزانتین)؛
• پراسوگرل (افینت).

داروهای رقیق کننده خون چگونه عمل می‌کنند؟

داروهای رقیق کننده خون درواقع خون شما را رقیق نمی‌کنند یا لخته‌ها را نمی‌شکنند. اما از غلیظ‌‌تر شدن خون و تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری می‌کنند؛ همچنین می‌توانند رشد لخته‌های فعلی را کُند سازند.

برخی از داروهای ضدانعقاد، این کار را به‌وسیله‌ی مهار فعالیت ویتامین K کبد انجام می‌دهند. بدن شما برای ساخت پروتئین‌هایی به نام فاکتورهای انعقادی به ویتامین K نیاز دارد. اینها به سلول‌های خون و پلاکت‌ها (ذرات کوچک سلول‌های خون) کمک می‌کنند به یکدیگر متصل شوند.

داروهای ضدپلاکت مانع چسبیدن پلاکت‌ها به یکدیگر و به دیواره‌های رگ‌های خونی می‌شوند. این داروها ضعیف‌تر از داروهای ضدانعقادی هستند. آنها به‌جای درمان لخته‌های فعلی اغلب برای افرادی تجویز می‌شوند که در معرض خطر تشکیل لخته‌های خون آتی قرار دارند.

چه کسانی به داروهای رقیق کننده خون نیاز دارند؟

هر سال حدود 2 تا 3 میلیون نفر، داروهای رقیق کننده خون مصرف می‌کنند. اگر قبلا به یک حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی دچار شده‌اید، ممکن است به این داروها نیاز داشته باشید، چون می‌توانند خطر حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی دوم را در شما کاهش بدهند.

همچنین اگر یک بیماری قلب یا عروق خونی، ریتم قلب نامنظم، لوپوس یا ترومبوز ورید عمقی دارید نیز ممکن است به مصرف این نوع داروها نیاز داشته باشید (ترومبوز ورید عمقی یا DVT، یک نوع خطرناک از لخته‌ی خون است که اغلب در پاها تشکیل می‌شود). همچنین کسانی که اضافه‌وزن دارند، اخیرا تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند یا دریچه‌ی قلب مصنوعی دارند، احتمال تشکیل لخته‌های خون در آنها بیشتر می‌شود.

برخی از افراد فقط به‌مدت چند ماه به این داروها نیاز دارند اما اگر مشکلات سلامتی مزمن (مداوم) دارید، ممکن است لازم باشد هر روز از آنها استفاده کنید.

اگر به فیبریلاسیون دهلیزی مبتلا هستید، داروهای رقیق کننده خون می‌توانند از سکته‌ی مغزی شما جلوگیری کنند. این یکی از رایج‌ترین دلایلی است که پزشکان، این داروها را تجویز می‌کنند.

خطرات و عوارض رقیق شدن خون

لخته‌شدن خون همیشه چیز بدی نیست؛ وقتی جایی از بدن‌تان را می‌بُرید، لخته‌شدن خون باعث می‌شود که زخم شما بسته شود و خون خیلی زیادی ازدست ندهید. داروهای رقیق کننده خون از لخته‌شدن خون جلوگیری می‌کنند، بنابراین در صورت مصرف این داروها حتی بریدگی‌ها و جراحت‌های کوچک نیز بسیار بیشتر از حد معمول خونریزی خواهند کرد.

شما باید هنگام شرکت در فعالیت‌هایی که می‌توانند باعث هرگونه آسیب‌دیدگی شوند، بسیار مراقب باشید. اگر افتادید یا به سرتان ضربه وارد شد، فورا با پزشک‌تان تماس بگیرید. حتی اگر پوست‌تان زخمی نشود، ممکن است دچار خونریزی داخلی شوید.

اگر متوجه‌ی هریک از علائم خونریزی غیرعادی شدید، بلافاصله به پزشک‌تان اطلاع دهید، مانند:

• دوره‌های قاعدگی سنگین‌تر از حد معمول؛
• وجود خون در ادرار یا مدفوع؛
• خونریزی از بینی یا لثه‌ها؛
• بالا آوردن خون با سرفه یا استفراغ؛
• سرگیجه؛
• ضعف؛
• سردرد یا معده درد شدید.

در دوره‌ی مصرف داروهای رقیق کننده خون باید به چه نکاتی توجه کنیم؟

اگر از یک داروی ضدانعقادی مانند وارفارین استفاده می‌کنید، باید به‌طور منظم آزمایش خون انجام بدهید تا پزشک‌تان بتواند در صورت لزوم، دُز دارویتان را تنظیم کند. در مورد سایر اقداماتی که باید برای محافظت از خودتان در حین مصرف این دارو انجام بدهید، از پزشک‌تان سؤال کنید. در هنگام انجام فعالیت‌هایی که می‌توانند باعث آسیب‌های سر شوند، مراقب باشید. هر نوع آسیب و ضربه در حین مصرف یک داروی رقیق کننده خون بسیار خطرناک است.

اگر در حین مصرف وارفارین دچار خونریزی خطرناک شوید، پزشکان می‌توانند از ویتامین K به‌عنوان پادزهر یا ترکیبی از کنستانتره‌ی پیچیده‌ی پروترومبین (PCC) و پلاسمای تازه‌ی یخ‌زده برای بند آوردن آن استفاده کنند. علاوه بر این، استفاده از ایداروسیزوماب (پراکس‌بایند) در شرایط اضطراری به‌منظور معکوس کردن اثرات ضدانعقادی پراداکسا تأیید شده است.

سایر داروها و مکمل های غذایی ازجمله داروهای بدون نیاز به نسخه می‌توانند با رقیق‌کننده‌های خون تداخل داشته باشند. به تمام پزشکانی که به آنها مراجعه می‌کنید، ازجمله دندانپزشک‌تان بگویید که یک داروی رقیق کننده خون مصرف می‌کنید. بدون اجازه‌ی آنها هیچ داروی جدیدی را شروع نکنید.

و به یاد داشته باشید که رژیم غذایی شما نیز بسیار مهم است. برخی مواد غذایی – مانند سبزیجات برگ‌دار سبز – حاوی ویتامین K هستند. این می‌تواند داروهای رقیق کننده خون را بی‌اثر (خنثی) کند. در مورد رژیم غذایی‌تان با پزشک مشورت کنید.

خوراکی‌های رقیق کننده خون

بدن‌تان برای محافظت از شما در برابر خونریزی، روش خاص خودش را دارد. در اغلب موارد توانایی خون شما برای لخته‌شدن، چیز خوبی است اما لخته‌های خون در برخی مواقع می‌توانند خطرناک باشند.

اگر بیماری‌های خاصی مانند ضربان قلب نامنظم یا نقص قلب مادرزادی دارید یا اگر عمل‌های جراحی خاصی مانند جراحی دریچه‌ی قلب انجام داده‌اید، پزشک‌تان ممکن است یک داروی رقیق کننده خون برای شما تجویز کند. این بیماری‌ها و عمل‌های جراحی، احتمال تشکیل لخته‌های خون خطرناک را افزایش می‌دهند. چنین لخته‌هایی ممکن است باعث حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی شوند. داروهای رقیق کننده خون با کاهش احتمال تشکیل لخته‌های خون، ریسک حمله‌ی قلبی و سکته‌ی مغزی را پایین می‌آورند.

همچنین عده‌ای معتقدند که برخی مواد موجود در طبیعت نیز می‌توانند به کاهش خطر لخته‌شدن خون کمک کنند. بااین‌حال آنها تحت آزمایش قرار نگرفته و با داروهای رقیق کننده خون نسخه‌ای مقایسه نشده‌اند. بهتر است در مورد درمان‌های طبیعی زیر که بر طبق گزارش‌ها به رقیق کردن خون کمک می‌کنند، با پزشک‌تان صحبت کنید. ضمنا هرگز آنها را به‌جای داروی رقیق کننده خون یا به‌همراه آن مصرف نکنید.

در زیر، شما را با چند رقیق کننده خون طبیعی آشنا می‌کنیم:

1. زردچوبه

زردچوبه ادویه‌‌ی زردرنگی است که مدت‌هاست که در طب سنتی به‌کار می‌رود. با توجه به یک مطالعه، ماده‌ی درمانی اصلی آن یعنی کورکومین از تجمع پلاکت‌ها و تشکیل لخته‌های خون جلوگیری می‌کند.

2. زنجبیل

زنجبیل از خانواده‌ی زردچوبه و حاوی سالیسیلات است. سالیسیلات، یک اسید است که در بسیاری از گیاهان وجود دارد. استیل سالیسیلیک اسید که از سالیسیلات مشتق می‌شود و معمولا آسپرین نامیده می‌شود، می‌تواند به پیشگیری از سکته‌ی مغزی کمک کند. مواد غذایی حاوی سالیسیلات مانند آووکادو، برخی توت‌ها، فلفل چیلی و گیلاس نیز می‌توانند مانع لخته‌شدن خون شوند. برای آنکه مشخص شود آیا آنها به‌اندازه‌ی داروهای نسخه‌ای مؤثر هستند یا نه، به مطالعات بیشتری نیاز است.

3. دارچین

دارچین و سنا که هردو متعلق به یک خانواده‌اند، به‌طور گسترده در دسترس بوده و حاوی کومارین هستند؛ کومارین یک ماده‌ی شیمیایی است که به‌عنوان یک ضدانعقاد قوی عمل می‌کند. کومارین هنگامی که با دارچین و سنا مصرف شود، ممکن است موجب کاهش فشار خون شود و التهاب ناشی از آرتروز و سایر بیماری‌های التهابی را تسکین بدهد. بااین‌حال مطالعاتی که روی انسان‌ها صورت گرفته است، هیچ مدرکی دال بر ارتباط دارچین با سلامتی انسان ارائه نمی‌دهد.

در هنگام استفاده از دارچین به‌عنوان یک رقیق کننده خون، احتیاط کنید. برخی مطالعات نشان می‌دهند که استفاده‌ی طولانی‌مدت از دارچین در غذاها ازجمله چای‌ها و نان‌های دارچینی می‌تواند باعث آسیب های کبدی شود.

4. فلفل‌های کاین (هندی)

فلفل‌های هندی به‌علت مقدار بالای سالیسیلات موجود در آنها می‌توانند یک اثر رقیق‌کنندگی خون قوی روی بدن‌تان بگذارند. فلفل‌های کاین می‌توانند به شکل کپسول مصرف شوند یا به‌راحتی آسیاب‌ شوند و به‌عنوان ادویه در آشپزی به‌کار روند. فلفل‌های کاین علاوه بر رقیق کردن خون شما می‌توانند فشار خون بالا را کاهش دهند و باعث افزایش گردش خون شوند.

5. ویتامین E

ثابت شده است که ویتامین E، یک ضدانعقاد ملایم است.

سایر مواد غذایی

اگر به بیماری قلبی‌عروقی یا بیماری قلبی و عروق خونی مبتلا هستید یا اگر می‌خواهید به پیشگیری از چنین بیماری‌هایی کمک کنید، پزشک‌تان ممکن است یک رژیم غذایی سالم برای قلب را به شما پیشنهاد کند. یک رژیم غذایی سالم برای قلب شامل میوه‌ها و سبزیجات تازه، غلات 100 درصد کامل، روغن‌های سالم، محصولات لبنی کم‌چرب یا بدون چربی و پروتئین‌های سالم است. این رژیم، غذاهای پُرچرب، سرشار از کلسترول و پر از شکر را محدود می‌کند. این نوع رژیم غذایی برای سالم نگه داشتن شما و خون‌تان، ایده‌آل است.

اگر کومادین (وارفارین) مصرف می‌کنید، بسیار مهم است که هر روز تقریبا همان مقدار غذاهای حاوی ویتامین K مصرف کنید. ویتامین K بیش‌ازحد در رژیم غذایی شما ممکن است اثربخشی کومادین را کاهش بدهد. سبزیجات برگ‌دار سبز مانند بروکلی، کاهو و اسفناج سرشار از ویتامین K هستند.

برخی گزارش‌ها حاکی از آنند که بعضی مواد غذایی و نوشیدنی‌ها می‌توانند به رقیق کردن خون کمک کنند. آنها عبارتند از:

• سبزیجات مانند کاهو، گوجه فرنگی، بروکلی و پیاز؛
• میوه‌ها مانند انواع توت، انگور، گریپ فروت، آناناس و انار؛
• آجیل‌های درختی مانند گردو، بادام درختی، فندق، بادام هندی، پسته و آجیل برزیلی؛
• ماهی مانند ماهی خال‌مخالی، قزل‌آلا، شاه‌ماهی، ماهی تُن آلباکور و سالمون؛
• نوشیدنی‌ها مانند چای سبز، آب انگور، آب زغال‌اخته و آب آناناس؛
• شکلات تلخ؛
• سیر.

حرف آخر

داروهای طبیعی بسیاری برای کاهش لخته‌شدن خون وجود دارند. مهم است به یاد داشته باشید که نباید آنها را به‌جای داروهایی که پزشک‌تان تجویز کرده مصرف کنید و همچنین هرگز بدون اجازه‌ی پزشک‌تان هیچ‌یک از آنها را با داروی رقیق کننده خون مصرف نکنید.

محصولات طبیعی و برخی مواد غذایی می‌توانند با داروی نسخه‌ای شما تداخل داشته باشند. آنها ممکن است باعث رقیق شدن بیش‌ازحد خون شما شوند و احتمال خونریزی را افزایش بدهند یا ممکن است داروهای نسخه‌ای شما را مسدود کنند و احتمال تشکیل لخته‌ی خون را افزایش دهند.

همیشه قبل از امتحان کردن هر چیزی که می‌تواند روی سلامت‌تان تأثیر بگذارد، با پزشک مشورت کنید.