تنها 8 درصد طول رودخانه هیرمند به‌عنوان سرچشمه اصلی تالاب هامون در سیستان و بلوچستان قرار گرفته است نام تالاب هامون را زیاد شنیده‌ایم اما شاید باور اینکه از سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره در ایران تنها زمین‌هایی بی‌آب و قایق‌هایی دفن شده زیر شن باقی مانده، کمی دور از تصور باشد.
به گزارش به نقل از ایران ،اما واقعیت این است که حال و روز هامون که روزی سرچشمه رزق و روزی مردمان قانع این دیار بوده خوش نیست و حدود 20 سال است که روند خشکی را در پیش گرفته و دیگر چیزی به جز گرد و غبار برای بذل و بخشش ندارد. طبق اعلام مرکز آمار از جمعیت روستایی اطراف حاشیه تالاب هامون و حدود 6 کیلومتری آن به‌طور متوسط یکهزار و 250 خانوار مهاجرت کرده‌اند.
یعنی تقریباً تاکنون 24 هزار نفر از جمعیت اطراف روستاهای تالاب کم شده و می‌توان گفت سال 97 یکی از سال‌هایی است که مسئولان به توجه به کاهش منابع آبی و تغییر الگوهای بارشی تأکید دارند و معتقدند مردم این خطه باید کشاورزی را تا حدودی محدود کرده و به سمت مشاغلی دیگر بروند.
ضرورت تخصیص «حقابه طبیعت» به تالاب هامون
«نیره پورملایی»، مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان نیز، می‌گوید: تالاب هامون 5 هزار و 700 کیلومتر وسعت دارد که 3 هزار و 800 کیلومتر آن داخل ایران قرار گرفته و تنها بخش کوچکی متعلق به افغانستان است در حالی که تنها 8 درصد طول رودخانه هیرمند به‌عنوان سرچشمه اصلی این تالاب در استان قرار گرفته است. در واقع مدیریت اصلی آب این رودخانه در اختیار کشور همسایه قرار دارد.
پورملایی با اشاره به تخصیص حقابه به کشور ایران می‌افزاید: سالانه 8 هزار و 200 متر مکعب که از دیرباز حقابه متعلق به کشاورزی و شرب بوده به ما تعلق می‌گیرد و در این خصوص مشکلی نداریم. اما ما به‌دنبال تخصیص «حقابه طبیعت» در این تالاب هستیم. در گذشته این تالاب در زمان وقوع بادهای 120 روزه مانند یک کولر طبیعی عمل می‌کرد اما اکنون با بروز پدیده خشکی، هامون در زمان وقوع این بادها به یکی از کانون‌های اصلی گرد و غبار استان تبدیل شده است. در واقع ما به‌دنبال این هستیم مسائل زیست‌محیطی و طبیعی تالاب را برطرف کنیم.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان آبگیری تالاب هامون طی دهه‌های اخیر را در بخش‌های مختلف تالاب متفاوت دانست و خاطرنشان کرد: تالاب هامون به 3 پهنه، شامل بخش‌هایی از تالاب که طی سال‌های گذشته آبگیری نشده، پهنه‌هایی که در صورت ورود آب هر ساله آبگیری می‌شوند و پهنه‌هایی که باید برای حفظ اکوسیستم گیاهی و جانوری در آنها نگهداشت آب صورت پذیرد، قابل ناحیه‌بندی است و سیاست‌های ما بر اساس این
3 بخش اجرا می‌شود. طرح اداره کل محیط‌زیست با استناد به این پهنه بندی‌ها و همچنین براساس حجم آب ورودی به تالاب، برنامه‌های خود شامل تثبیت بستر، پخش سیلاب و نگهداشت آب به منظور ایجاد اکوسیستم گیاهی و جانوری (احداث دایک) را اجرا می‌کند. تمام طرح‌های مدیریتی تالاب در سال‌های گذشته بر مبنای میزان ورودی آب بوده از این‌رو در حال حاضر نیاز به بازنگری و اصلاح دارد.
طرح کاشت نهال در تالاب هامون
این مقام مسئول با اشاره به طرح‌های کنترل‌کننده کانون‌های گرد و غبار تالاب، می‌گوید: طرح کاشت نهال در 300 هکتار از بستر تالاب هامون برای نخستین‌بار با اعتبارات ملی در حال انجام است. در این طرح گونه‌هایی سازگار با اقلیم در شمال بستر تالاب هامون با استفاده از روش‌های بیولوژیک و غیر بیولوژیک کاشته می‌شوند که تأثیر به‌سزایی در کاهش ریزگردها خواهند داشت.
اجرای طرح قرق از اصلی‌ترین وظایف محیط زیست
وی کار مهم اداره کل حفاظت محیط زیست استان در حوزه تالاب‌ها را اجرای طرح قرق می‌داند و می‌گوید: با توجه به اهمیت حفظ گونه‌های گیاهی در اطراف تالاب هامون باید از چرای دام در این مناطق جلوگیری شود. در این راستا تاکنون بیش از 7 هزار نفر شتر از بستر تالاب هامون خارج شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان در پایان خاطرنشان می‌کند: در خصوص مسأله احیای تالاب هامون همه چیز باید واقع بینانه ارزیابی شود. باید بپذیریم الگوی بارش‌ها تغییر کرده و برای استفاده منابع آبی با محدودیت مواجه هستیم و نیاز است به سوی مدیریت مصرف
حرکت کنیم.
حقابه صرف کشاورزی می‌شود
به اعتقاد «مسعود باقرزاده کریمی»، مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با «ایران» حقابه‌ای که به‌طور قانونی هر‌ساله به کشور ایران داده می‌شود به‌جای احیای تالاب، صرف مصارف کشاورزی می‌شود.
به‌گفته باقرزاده کریمی از دیرباز این آب به‌مصارف کشاورزی و شرب تعلق داشته و این سیلاب‌های فصلی بوده‌اند که زمینه احیا و ادامه حیات تالاب را مهیا می‌کرده‌اند. در حال حاضر به‌خاطر مسائلی از قبیل ساخت و ساز در بالادست از سوی کشور همسایه، تغییر الگوی بارش‌ها و... تالاب دچار مشکل اساسی است.
همه می‌دانیم حیات تالاب هامون کاملاً به‌رودخانه هیرمند که سرمنشأ آن در کشور افغانستان قرار گرفته، وابسته است. البته نباید این نکته که در سال‌جاری آورد این رودخانه تنها
2 درصد بوده را نادیده بگیریم. از سوی دیگر سیلاب‌هایی که به این رودخانه وارد شده‌اند و تنها آورده‌ها در سال‌های اخیر بوده‌اند نیز با سرعت بالای 4 متر در سال تبخیر می‌شوند.
تشکیل کارگروه مشترک میان ایران و افغانستان
وی احیای هامون را احیای زندگی می‌داند و می‌گوید: با توجه به اهمیت بین‌المللی این تالاب و با پیگیری‌های انجام شده در حوزه برون مرزی، کارگروهی مشترک میان 2 کشور تشکیل شده که تمام مسائل و مشکلات را حل و فصل کند. در حوزه درون مرزی نیز اقدام‌های مناسبی انجام گرفته است. در بازید اخیر وزیر کشور از تالاب هامون تمام طرح‌های اولویت دار مورد بازنگری قرار گرفته و تأکید شده این طرح‌ها با سرعت و جدیت بیشتری مورد پیگیری قرار بگیرد.
رقابت میان بخش کشاورزی و احیای تالاب
وی با اشاره به اینکه از دیرباز تاکنون میان بخش کشاورزی و احیای تالاب رقابتی تنگاتنگ وجود دارد، خاطرنشان می‌کند: در سال‌هایی که بارش‌ها نرمال باشد حقابه قانونی ایران 820 میلیون متر مکعب است که این میزان آب اصلاً برای احیای تالاب کافی نیست و تنها بخش کشاورزی از آن استفاده می‌کند. حقابه تالاب‌های هامون کاملاً به کشور افغانستان وابسته است و در این رابطه نیز یک حقابه برای فعالیت‌های کشاورزی از گذشته‌ها به جا مانده است. باید به مبانی دیگری نیز غیر از احیای تالاب بیندیشیم و مهم‌ترین برنامه این است که میزان وابستگی مردم و معیشت‌های وابسته به تالاب را کم و صنعت و تجارت را در منطقه گسترش دهیم.
ایران نیاز آبی خود را تعیین کرده است
باقرزاده کریمی از تعیین نیاز آبی تالاب هامون از سمت ایران خبر می‌دهد و می‌گوید: مذاکرات زیادی درباره تالاب‌های هامون با کشور افغانستان انجام شده و طبق جمع‌بندی‌های صورت گرفته، مقرر شد که نهایتاً مطالعات مشترکی برای تعیین نیاز آبی هامون صورت گیرد. ایران این کار را انجام داده و تا حدودی توانسته‌ایم مسئولان افغانستان را نیز نسبت به تعیین نیاز آبی کشورشان مجاب کنیم.
مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه 4 کارگروه در این رابطه تشکیل شده، تأکید می‌کند: این کارگروه‌ها در بحث دیپلماسی آب تشکیل شده که دریکی از آنها موضوع محیط زیست هامون بررسی می‌شود و قطعاً مسائل حقابه‌ها را نیز دنبال می‌کنیم. تالاب هامون بتدریج دچار مشکلات شد و روند بهبود آن نیز زمانبر خواهد بود. البته برای کوتاه مدت نیز برنامه‌هایی را مدنظر داریم.
مسأله هامون باید فراتر از احیای تالاب در نظر گرفته شود
مسعود باقرزاده کریمی، مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست برنامه‌هایی نظیر لایروبی‌ها، جلوگیری از تبخیر آب و اداره کشاورزی سنتی برای مصرف حداقلی آب را از اصلی‌ترین برنامه‌ها در خصوص تالاب هامون می‌داند و می‌افزاید: اعتقاد دولت و سازمان حفاظت محیط‌زیست بر این است که مسأله هامون باید فراتر از احیای تالاب در نظر گرفته شود و مسائل دیگر از قبیل ایجاد اشتغال پردرآمد و غیر وابسته به آب، معیشت ساکنان اطراف تالاب، ریزگردها و... نیز بررسی و راهکاری برای آن ارائه شود.
