إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیِّناتِ وَ الْهُدى مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتابِ أُولئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ.
إِلَّا الَّذِینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَیَّنُوا فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ.
بى تردید کسانى که آنچه را ما از دلایل آشکار و وسیله هدایت نازل کردیم پس از آن که همه آن را در کتاب «تورات و انجیل» براى مردم روشن ساختیم پنهان مى کنند «تا جامعه به قرآن و پیامبر ایمان نیاورند» خدا لعنتشان مى کند، و لعنت کنندگان نیز لعنتشان مى نمایند.
مگر کسانى که به حقیقت توبه کردند و مفاسد خویش را اصلاح نمودند، و آنچه را پنهان کرده بودند براى مردم روشن ساختند، پس توبه آنان را مى پذیرم زیرا من بسیار توبه پذیر و مهربانم.
شرح و توضیح
در رابطه با پنهان نمودن حق و کتمان حقیقت در آیه چهل و دوم سوره بقره و درباره ى توبه در آیه سى و هفتم همین سوره در حد لازم توضیح داده شد، در این بخش مطالبى را به صورت اشاره ذکر مى کنم.
پنهان داشتن حقایق
منظور از بینات اصل آیات و منظور از هدى دلالت آیات بر معارف و احکام الهى است، بینات و مفاهیم گسترده آن حقایقى هستند که در خور فهم عموم مردم براى تأمین سعادت دنیا و آخرت آنان نازل شده، و راه رشد و کمال را به آنان مى نمایاند، و زمینه اى براى ایجاد حرکت عقلى و اصلاح اخلاق و اعمال و موجب تربیت آنان و نجات و رستگارى است.
معمولًا رسانیدن این حقایق بر عهده کسانى است که آگاه به بینات و هدایت اند، و مسئولیت عظیم نجات آنان از فرهنگ هاى شیطانى و اباطیل و خرافات بر دوش آنان است، و وظیفه عقلى و شرعى دارند که از مردم دستگیرى نموده، آنان را به صراط مستقیم حق رهنمون گردند، گرچه به شهادت آنان یا دچار شدنشان به سختى ها و رنج ها منتهى گردد، اینان اگر به خاطر هوا و هوس چند روزه، و پر کردن جیب خود با جاهل نگاه داشتن مردم، و حفظ ریاست و موقعیت خویش به کتمان حقایق و پنهان داشتن بینات و هدى اقدام نمایند جنایت و خیانت غیر قابل جبرانى مرتکب شده، زیرا مردم را از رشد و تربیت و رسیدن به سعادت دنیا و آخرت و اتحاد با اهل ایمان محروم نموده اند و از خیر کثیر بازداشته اند!!
آیه شریفه گرچه شرح حال احبار یهود و علماى مسیحى است، که آیات و بینات و هدایت تورات و انجیل به ویژه آیات بیان کننده اوصاف پیامبر اسلام را در آن دو کتاب از عوام یهود و نصارى پنهان داشتند، و حقایق آن دو منبع الهى را کتمان نمودند، و پیروان خود را در ضلالت و گمراهى باقى گذاشتند، و سبب انتقال ضلالت و گمراهى به نسل هاى پس از نسل خود تا قیامت شدند، ولى باید انصاف داد که آیه شریفه شامل هر عالم و آگاهى است که با کتمان حقایق و پوشانیدن واقعیات سبب گمراه ماندن هر امت و هر نسلى مى شوند.
آیات الهى و بینات و هدى به سود مردم و براى ترقى و تعالى جامعه، و براى رسیدن همه انسان ها به کمالات و خیرات، در کتاب هاى آسمانى بیان شده، و رسانیدن آن حقایق بر آگاهان فرض و لازم است و کتمانش حرام و گناه کبیره مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ.
جامعه انسانى فطرتاً نیازمند به دین، و مایل به صراط مستقیم و عاشق تأمین خیر دنیا و آخرت است، بر دانشمندان دینى است که با توضیح بینات و هدى نیاز فطرى مردم و میل انسانى انسان ها را پاسخ گفته، و آنان را از منجلاب هوا و هوس و اسارت در زنجیرها و بندهاى خطرناک فرهنگ هاى شیطانى برهانند، و اگر به کتمان حقایق برخیزند به لعنت خدا و لعنت همه لعنت کنندگان دچار خواهند شد.
از رسول خدا درباره دانشمندى که دانش خود را از مردم کتمان مى کند، و سبب محرومیت آنان از امور دین و دنیا مى شود روایت شده:
«من کتم علماً یعلمه جاء یوم القیامة ملجماً بلجام من نار:» «1»
کسى که دانشى را که میداند از مردم پنهان نماید، وارد روز قیامت مى شود در حالى که دهنه بندى از آتش بر دهان اوست.
و نیز از رسول خدا روایت شده است:
«من سئل عن علم یعلمه فکتمه الجم یوم القیامة بلجام من نار:» «2»
اگر از دانشمندى که داراى دانش مفیدى است پرسشى شود و او دانشش را کتمان نماید، روز قیامت دهنه بندى از آتش بر دهانش مى زنند.
از آیه شریفه استفاده مى شود که کتمان حق با توجه به نیاز جامعه به اظهارش از بزرگ ترین گناهان و کتمان کننده در گناهان توده مردمى که حق از آنان پنهان نگاه داشته شده شریک است، و نیز از آیه شریفه استفاده مى شود که دعوت مردم به توحید و عدالت، و تعلیم احکام به آنان، و رسانیدن پیام هاى حق به ایشان که تامین کننده سعادت دنیا و آخرت است واجب و لازم است.
تفسیر عیاشى از حضرت صادق (ع) روایت مى کند: این آیه إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ .... درباره امیرمؤمنان (ع) نازل شده است.
المیزان مى گوید: کتمان ولایت و حق امامت امیرمؤمنان یکى از مصادیق آیه و از باب جرى و انطباق است زیرا کسانى که نصوص وارده بر ولایت آن حضرت را کتمان کردند از مصادیق واضح این آیه اند. «3» با توجه به این که به خواست حضرت حق بنا دارم در آیات مربوط به اهل بیت و حقایقى که در مسئله ولایت در آن آیات تجلى دارد مطالب مستدل و استوارى را ارائه دهم ولى در زمینه گفتار امام صادق (ع) نازل شده به اشارتى در این باب قناعت مى کنم:
یقینى است که هر جامعه اى براى تحقق آرمان هاى مثبتش و ساخته شدن کاخ سعادتش، و تأمین آنچه را به خیر اوست، و دفع شرور از فضاى زندگى اش نیازمند به رهبرى آگاه، مدبر، شایسته، پرقدرت، کارگردان، و مؤمن و صالح، و بصیر به مصالح و مفاسد امت، و ادامه دهنده راه پاکان و نیکان است.
خداى مهربان به همین خاطر براى نظام گرفتن حیات جوامع، و دلالت آنان به راه خیر و سلامت، و زمینه سازى براى تحقق سعادت دنیا و آخرت آنان پیامبران بزرگوارش را مبعوث به رسالت فرمود، و همراه آنان کتاب هائى که راهنماى جوامع به سوى کمالات است فرستاد، و آنچه را که از دستورات و قوانین مورد نیاز انسان هاست در آن کتاب ها مقرر نمود، و یقیناً به رسولان با کرامتش سفارش کرد که براى حفظ زحماتشان، و بقاى مدرسه وحى و فرهنگ انسان پرور آسمانى، جانشینى لایق و خلیفه اى شایسته به امت معرفى کنند، تا جانشین بر حقشان راه آنان را ادامه دهند، و حجت هاى الهى را به مردم ابلاغ نمایند، و مفاهیم کتاب هاى آسمانى را از دستبرد منحرفان و باطل گرایان حفظ کنند، و بر استحکام و استوارى برنامه هاى حق بیفزایند، و جامعه را از خطر سقوط در ضلالت و گمراهى که پیش از بعثت دچار آن بودند حفظ نمایند، و از پراکندگى و تفرقه و اسیر شدن به دست شیاطین و آلوده شدن به فرهنگ هاى منحط بشرى و افتادن در چاه هوا و هوس، و قرار گرفتن در مدار بسیار خطرناک دین سازى، و مرگ عقلى و وجدانى، و غرق شدن در خرافات و اباطیل نگاه دارند.
خوانندگان عزیز آیا عقل سلیم جز این حکم مى کند، و به غیر این حقیقت نظر مى دهد؟
آیا یک پیامبر با آن همه زحمات طاقت فرسائى که براى ساختن یک جامعه آزاد و سالم تحمل مى کند، و همه وجود پرقیمت خود را براى هدایت یک امت هزینه مى کند مناسب است که امت را پس از خود رها نموده به خود واگذار نماید، تا هر چه را خودش بخواهد تصمیم بگیرد، و به هر راهى که مایل باشد برود، و هر شخصى را علاقه داشته باشد گرچه از علم و بصیرت و آگاهى و دانائى و مدیریت و تدبیر تهى دست باشد بر خود مسلط نماید، و راه رشد دینى و تربیتى را بر ملت ببندد، و جامعه را به مسیرى که خلاف راه پیامبر است بیندازد، و فضاى تحریف مفهوم آیات کتاب آسمانى را آماده کند؟!
طبیعتاً از یک فرد عادى بسیار بعید است که براى پس از خودش جهت حفظ نظام خانواده اش وصیت ننماید، و براى تمشیت امور مالى و معنوى و خانوادگى اش سفارشى نکند چه رسد به پیامبران الهى که از عقلى پخته و نورانیتى ویژه برخوردار بودند، و احدى مانند آنان دلسوز ملت و جامعه نبود، و به ویژه پیامبرى چون محمدبن عبدالله (علیهما السلام) که عقل کل و مجلاى صفات و اسماء حق، قلبش عرش حق، و وجودش مشرف به حقایق و نسبت به امت رؤف و رحیم و براى آینده امت سخت ترین دغدغه و بیشترین اضطراب و شدیدترین دلهره را داشت.
آرى از جانب حق بر پیامبر اسلام واجب و لازم بود که براى پس از خود جانشینى مورد رضاى خداوند و خلیفه اى بصیر به همه امور امت و داناى به همه احکام الهى معرفى کند که شایسته باشد اسرار قرآن و نبوت را به او بسپارد، و مبهمات امور را براى او بیان نماید، و لایق باشد که حجت پیامبر بر امت، و دلیل و راهنماى جامعه به سوى توحید ناب، و سعادت دنیا و آخرت باشد، و در برابر تحریف معانى کتاب و تحمیل آراء و عقاید مبطلین بر آیات قرآن مجید بایستد و نگذارد حقایق الهى به دست دین سازان خائن به انحراف کشیده شود، من از فرد فرد امت مى پرسم آیا چنین شخص شایسته اى که جز مقام نبوت همه مقامات پروردگار اسلام را دارا باشد، و با همه توان بتواند راه نبوت را با مقام ولایت تداوم بخشد و در این مسیر هر مصیبت و رنجى و هر زحمت و مشقتى را تا مرز شهادت تحمل نماید جز على بن ابیطالب امیرمؤمنان کیست؟!
به همین خاطر پیامبر بزرگوار اسلام از همان ابتداى بعثت تا لحظات پایان عمر شریف خویش بنا به روایات بسیار استوارى که فریقین نقل کرده اند امیرمؤمنان را با بکار بردن کلمه وصى و خلیفه به عنوان جانشین پس از خود معرفى کرد، و این مسئله عظیم را در روز غدیر با سخنرانى بسیار مفصل خود در برابر هزاران نفر که از اطراف و اکناف اجتماع کرده بودند اعلام نموده از مردم بر وفادارى به آن بیعت و پیمان گرفت، «5» ولى هواپرستان و ریاست طلبان این حقیقت را با وسوسه و فتنه گرى پس از درگذشت پیامبر کتمان نمودند، و عالمان دربارى، و حقوق بگیران دستگاه ستم با تحریف معناى ولایت آن را پنهان داشتند و بخش عظیمى از امت را از آثار امامت و ولایت و فهم صحیح قرآن و به دست آوردن احکام واقعى دین محروم نمودند و از فیوضات الهیه دور کردند، و امت را در کنار فرقه ناجیه یعنى پیروان اهل بیت به فرقه هاى مختلف و حزب هاى گوناگون تقسیم نمودند!
چون لازم عقلى و واجب شرعى است که وصى پیامبر براى حفظ امت از انحراف، و پیش گیرى از غلّو غالین و ابطال آراء مبطلین و تأویل جاهلین از همه امت در همه امور برتر باشد، و قرب به حق در او بیش از همه دیده شود، و همه خصلت هاى خیر مانند آگاهى به ظاهر و باطن قرآن، و سنت رسول الله و فهم دین و حقایق الهیه، به صورت جامع و کامل در او قرار داشته باشد، و نسبت به همه در جهاد فى سبیل الله با زبان و جان و مال پیش افتد، و شوق و رغبتش به آنچه نزد خداست، شدت داشته باشد، و از همه مهم تر مصداق اتم و اکمل مقام با عظمت عصمت و مصونیت از خطا و لغزش در همه امور باشد، رسول خدا به اشاره غیب و به خواست حق امیرمؤمنان على بن ابى طالب را که جامع همه کمالات و فاقد همه نواقص بود، و علم و دانش و بینائى و بصیرت، و کرامت و شرافت و صدق و صفا و خلاصه همه خصائل خیر سیل وار از وجودش جارى بود به وصایت و خلافت انتخاب کرد و در این زمینه حجت را تا قیامت بر مردم تمام نمود.
از رسول خدا روایت شده که: در گفتارى طولانى به امیرمؤمنان خطاب کرد:
«ان الله تبارک و تعالى فضل انبیاء المرسلین على ملائکته المقربین، و فضلنى على جمیع النبیین و المرسلین و افضل بعدى لک یا على و للائمة من بعدک و ان الملألکة لخدامنا و خدام محبینا، یا على الذین یحملون العرش و من حوله یسبحون بحمد ربهم و یستغفرون للذین آمنوا بربهم و بولایتنا، یا على: لو لا نحن و خلق الله تعالى لا آدم و لا حوا و لا الجنته و لا النار و لا السماء و لا الارض ...» «6»
به یقین خداى تبارک و تعالى پیامبران را بر همه فرشتگان مقرب برترى داد، و مرا بر همه انبیا و رسولان برترى بخشید، یا على و پس از من برترى ویژه تو و امامان بعد از تو است، و بیتردید فرشتگان خدمتگذاران ما و دوستان ما هستند. یا على فرشتگانى که حمل کننده عرش اند و فرشتگان حول عرش در حالى که خدا را همراه حمد تسبیح میگویند براى مؤمنان به پروردگارشان و مؤمنان به ولایت ما از حضرت حق درخواست آمرزش میکنند، یا على اگر ما نبودیم خدا آدم و حوا، بهشت و دوزخ آسمانها و زمین را نمیآفرید.
توبه و اصلاح و بیان حقایق
مراد از توبه در آیه شریفه مورد بحث پشت کردن به هواى نفس و ریاست خواهى و فرصت طلبى و روى نمودن به حضرت حق و رجوع به محضر حضرت محبوب است، و مراد از اصلاح جدى بودن نیت و خلوص قلب در مسئله توبه است، به صورتى که توبه به حقیقت انجام گیرد و تنها لقلقه زبان نباشد.
و مراد از بَیَّنُوا اظهار آیات و روشن نمودن احکام و حلال و حرام خدا براى مردم و عمل به آن است، زیرا در کتمان حق به دو حق ستم شده: یکى حق خدا و دیگر حق مردم.
حضرت حق آیات و معانى آن را براى رشد مردم نازل کرده و کتمان آن، ستم به حق ربوبیت خدا، و ستم به رشد و تعالى و تکامل انسان است. کتمان کننده در صورتى توبه اش تحقق پیدا مى کند که اولًا به حقیقت توبه کند، یعنى از کتمان کردن حق دست بردارد، ثانیاً حقایق را براى مردم بیان کند، ثالثاً کسانى را که با کتمان حق در گمراهى گذارده از گمراهى نجات دهد و فسادى که از کتمان حق پدید آمده اصلاح کرده جبران نماید، با چنین توبه اى قطعاً خداى مهربان چنان که آیه به آن صراحت دارد توبه کننده را مى پذیرد و او را مورد عفو و مغفرت قرار مى دهد.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- تفسیر فخر رازى ج 4 ص 184 چاپ مؤسسه مطبوعات اسلامیه مصر.
(2)- مجمع البیان چاپ اعلمى ج 1 ص 447.
(3)- المیزان ج 1 ص 556.
(5)- الغدیر، عبقات الانوار، المراجعات، احقاق الحق.
(6)- علم الیقین فیض ج 1، ص 381.
برگرفته شده از:
کتاب : تفسیر حکیم جلد چهارم
نوشته : استاد حسین انصاریان
