معبد آرتمیس ترکیه ؛ شاهکار عجایب هفتگانه

یکی از نخستین داستان ها و افسانه هایی که در کودکی با آن ها شده ایم، عجایب هفتگانه جهان باستان است. بناهایی چون هرم بزرگ جیزه در مصر، باغات عجیب و غریب و معلق بابل و البته فانوس اسکندریه که نخستین فانوس دریایی دنیا بود، از جمله عجایبی هستند که نام شان را بسیار شنیده ایم و کم و بیش از آن ها اطلاعاتی داریم. اما به نام خود لیست عجایب هم که دقت کنید، خبری از «هفت» اعجوبه باستانی می بینیم. اعجوبه هایی که برای ما نام هایی غریب و نا آشنا دارند و اغلب اسمشان را هم بلد نیستیم.

آنتیپاتر سیدونی، یکی از نخستین کسانی که در جمع آوری و گردآوری لیست عجایب هفتگانه نقش داشت، معتقد است معبد مرمرین آرتمیس، باشکوه ترین اثر جهان باستان است که در 3 هزار سال پیش ساخته شده است. یکی از نکاتی که بر بی همتایی معبد آرتمیس می افزاید، تخریب و نابودی چند باره این معبد، و بازسازی و مرمت چندین و چندباره آن بوده که هر بار زیباتر، باشکوه تر و وسیع تر از دفعات پیشین رخ داده است. 

امروزه همراه کارناوال باشید تا آخرین اعجوبه باستانی و البته بهترین آن ها را بشناسیم و ببینیم کِی به وجود آمد، در طول سال های طولانی حیاتش چه ها بر او گذشت و دست آخر، زمانه چه بر او سر او آورد؟ 

برای آشنایی با دیگر عجایب باستانی بخوانید:

1- هرم بزرگ جیزه ؛ بنایی از عمق دوران باستان

2-  باغ های معلق بابل ؛ افسانه یا حقیقت

3- تندیس زئوس در المپیا ؛ اصالت بازی های المپیک

4- غول رودس یونان ؛ لمس یک افسانه

5- آرامگاه هالیکارناسوس ؛ مقبره باستانی فرماندار هخامنشی

6- فانوس اسکندریه ؛ نخستین فانوس دریایی دنیا

چرا معبد آرتمیس؟ 

---

– یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان است.

– از نظر خالق لیست عجایب هفتگانه، باشکوه ترین اعجوبه جهان باستان است.

– معبد آرتمیس هزار سال پیش از میلاد ساخته شده و حدودا قدمتی 3 هزار ساله دارد.

– آرتمیس یکی از قدرتمند ترین و پرنفوذترین ایزدبانوان جهان باستان در میان مردمان بوده است.

– این معبد سه بار در زندگی طولانی خود تخریب شد و هر بار باشکوه تر از نمونه های قبل، بازسازی شد.

– اسکندر مقدونی تصمیم داشت در هزینه بازسازی آن شریک شود تا نامش بر روی معبد درج شود، اما مردم نخواستند. 

– یکی از نخستین معابدی است که با مرمر ساخته شده است. 

آشنایی با معبد آرتمیس ؛ Temple of Artemis

معبد آرتمیس یکی از قدیمی ترین و باشکوه ترین معابد جهان باستان به شمار می رود که از مرمر ساخته شده بود و امروزه به عنوان یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان شناخته می شود. معبد آرتمیس که گاهی نیز به نام معبد دیانا خوانده می شود، در شهر باستانی افسوس بنا شده بود و امروزه در نزدیکی شهر ازمیر ترکیه قرار دارد. رومیان باستان این معبد را به عنوان پیشکشی برای ایزدبانویی یونانی به نام آرتمیس ساختند. 

گرچه از زمان دقیق ساخت معبد آرتمیس اطلاعی در دست نیست، اما روایات مختلف و البته کشفیات باستان شناسی آن را متعلق به قرن 10 تا 8 پیش از میلاد می دانند و در نتیجه می توان گفت که این معبد، یکی از نخستین معابد ساخته شده در دوران باستانی است. از دیگر نکات قابل تمایز معبد آرتمیس جنس مرمر آن است، چرا که از نخستین سازه های مرمرین تاریخ محسوب می شود.

جالب آن که معبد آرتمیس پیش از آن که کاملا در سال 401 پیش از میلاد تخریب شود، بر اثر بلایای مختلف نابود شد. از این بین معبد آرتمیس سه بار به صورت کامل و با جزئیات تمام بازسازی شده و هر بار بر وسعت و زیبایی آن افزوده شد. با این حال امروزه اگر به بازدید این معبد بروید، تنها با بقایا و قطعه هایی از تندیس های آخرین معبد رو به رو خواهید شد و دیگر خبری از آن شکوه و زیبایی نخواهد بود.

معبد باشکوه آرتمیس چه شکلی بود؟

آرتمیس، معبدی سپید، مرمرین و بزرگ بود که شکوه و عظمت آن بسیاری را تحت تأثیر خود قرار می داد. یکی از ویژگی های قابل توجه معبد آرتمیس، طراحی متفاوت آن بود. این معبد برخلاف دیگر معابد یونانی تنها، ساختمانی مکعبی نبود و در واقع با ترکیبی از معماری کلاسیک یونانی و البته طراحی و ساخت شرقی همراه شده بود. گویند دور تا دور معبد مرمرین را 127 ستون احاطه کرده بود که ارتفاع هر یک به نزدیک 20 متر می رسید. البته ستون های معبد هم با دیگر معابد معمولی تفاوت داشته و در بخش پایینی هر یک، حکاکی ها و حجاری های چشمگیری نظر را به خود جلب می کرد که با ظرافت و مهارت بسیاری خلق شده بودند. 

چند پله را که بالا می رفتی، وارد فضای وسیع معبد می شدی و دور تا دور را مزین به تندیس های زنان جنگجوی آمازونی می دیدی و پیکره هایی خارق العاده، اثر مشهورترین تندیس گران زمان را در آن جا می یافتی. البته زیبایی و تزئینات داخلی معبد آرتمیس به همین جا محدود نمی شد و دیوارهای معبد نیز به نقاشی های نفیس و ستون های داخلی نیز به طلا و نقره کاری هایی آراسته شده بود. 

گرچه مجسمه آرتمیس درون معبد به بزرگی و شکوه تندیس زئوس در المپیا نمی رسید، اما در زیبایی اش شکی نبود و بر روی جایگاهی مرمرین قرار گرفته بود. 

فیلو، مهندس و مکانیک مشهور یونان باستان، تجربه دیدار خود از معبد آرتمیس را این گونه روایت می کند:

پیش از آن دیوارهای عظیم باغات معلق بابل، تندیس زئوس در المپیا، غول رودوس، هرم باشکوه جیزه و آرامگاه هالیکارناسوس را از نزدیک دیده بودم. اما هنگامی که به معبد آرتمیس رسیدم و دیوارهای بلندش در میان ابرها رخ نمود، تمام این جاذبه ها رنگ باختند. 

در زیر شبیه سازی معبد آرتمیس را در پارک میناتورک استانبول می بینید:

تاریخچه معبد آرتمیس

نخست در این محل محرابی به نام تمنس (Temenos) ساخته شده بود که قدمتش به عصر برنز (3300–1200 سال پیش) برمی گشت. معبد آرتمیس در شهر باستانی افسوس واقع شده بود که مکان امروزی آن را در 75 کیلومتری شهر ازمیر ترکیه می دانند. مکان دقیق تر افسوس را در مرزهای شهر سلجوک کنونی می توان دانست. البته زمان دقیق ساخت این معبد باشکوه مشخص نیست اما شواهد و گمانه هایی درباره آن وجود دارد. بین روایات و شواهدات به جا مانده، اغلب مورخان باستانی معتقدند که معبد آرتمیس را قبیله زنان آمازونی ساخته اند. پیندار، شاعر معروف یونانی اعتقاد داشته آمازونی ها معبد آرتمیس را ساختند تا بر شهر آتن تسلط داشته باشند و در غارت شهر دست داشته باشند. از دیگر افرادی که معتقدند بنای اولیه آرتمیس کار آمازونی ها بوده است، می توان به تاسیتوس، تاریخ شناس و کالیماخوس شاعر اشاره کرد. کالیماخوس در کتاب خود اشاره می کند که آمازونی ها معبد را برای پرستش ایزدبانوی خانه داری خود، آرتمیس ساخته بودند.

در این میان البته جغرافیدان شهیری چون پوسانیاس سازه اولیه معبد را قدیمی تر از دوران آمازونی ها می داند و قدمتش را به حدود سال های 1000 پیش از میلاد تخمین می زند.

خوب است بدانید که قبیله آمازون، قبیله ای در اساطیر یونانی اند که تمام افرادش زن بوده اند و مورخان معتقدند احتمال واقعی بودن آن ها نیز بوده است. 

باستان شناسان مدرن گرچه نتوانستند حرف های کالیمخوس را تائید کنند، اما گزارش پوسانیاس مبنی بر باستانی بودن مکان معبد را قابل قبول دانستند. 

همان طور که در ابتدا اشاره شد، معبد آرتمیس پس از ساخته شدن، چندین بار به دلایل مختلف تخریب شده و سه بار به طور کامل بازسازی شد. بنابراین می توان تاریخچه بنای معبد را به 3 بخش تقسیم کرد و در هر بخش، گذشته معبد آرتمیس را مورد بررسی قرار داد. در ادامه با جزئیات تاریخچه معبد بیش تر آشنا می شویم.

بخش اول تاریخچه معبد : ساخت و نخستین تخریب

پیش از جنگ جهانی اول بود که باستان شناسی به نام دیوید جرج هوگارس، محل معبد آرتمیس را مورد کند و کاو قرار داد و سه بنای باستانی معبد را شناسایی کرد. با حفاری های دوباره در سال 1987 و 1988 میلادی، قدمت تخمین زده شده برای معبد آرتمیس پذیرفته شد و سال ساختش را مربوط به عصر برنز تشخیص دادند. در همین زمان ظروفی سفالین کشف شد که قدمتشان به نیمه دوم قرن هشتم پیش از میلاد برمی گشت. متخصصین با تحقیقات و بررسی بیش تر، شکل معبد آرتمیس در قرن هشتم پیش از میلاد را تعیین کردند. گویند معبد آرتمیس سازه ای با یک ردیف ستون بود که دور تا دور ساختمان را احاطه می کردو کفی سفالین داشت. معبدی با چنین شکل، یکی از نخستین نمونه ها در نوع خود محسوب می شد. 

در قرن هفتم پیش از میلاد بود که رخداد سیلی عظیم، موجب نابودی ساختمان معبد آرتمیس برای بار نخست شد و رسوبی نیم متری از شن و سنگ در کف سفالی معبد جا خوش کرد. باستان شناسان با بررسی بقایای به جا مانده از سیل باستانی، چیزهای جالب توجهی پیدا کردند. یکی از آن ها، پلاکی از جنس عاج بود که بر روی آن حکاکی هایی از گریفین (موجود افسانه ای نیم عقاب و نیم شیر) و یک درخت زندگی به چشم می خورد که ظاهرا به شمال سوریه تعلق داشت. یکی دیگر از وسایل کشف شده، سنگ کهربای قطره ای شکل بود که بر روی آن سوراخ هایی وجود داشت. به نظر می رسد این جواهرات و زینت آلات به تمثال چوبی بانوی افسوس، آرتمیس تعلق داشته که احتمالا به هنگام سیل از دست رفته است. 

باستان شناسی به نام بیمر (Bammer) می نویسد:

جالب است توجه کنیم معبد آرتمیس با آن که در طی سالیان دراز در مکان نامناسبی قرار داشت، باز هم همچنان در همان محل بازسازی شده و مورد استفاده قرار می گرفت. به طور مثال، این معبد در معرض خطر سیل و جریانات فصلی قرار داشت، به گونه ای که در طی قرن های هشت و شش میلادی کف ساختمانش با حدود دو متر از رسوبات و گل و لای پوشانده شده بود و در طی دو قرن بعدی نیز ارتفاع آن به 2٫4 متر رسیده بود. 

این اصرار و تأکید در بازسازی معبد و ادامه استفاده از آن، نشان می دهد که بازیابی هویت مکان اصلی، در ترتیبات مذهبی و مقدس مردم شهر افسوس، اهمیت بسیاری داشته است. 

البته پلینیوس که به ظاهر از قدمت معنوی بودن مکان معبد خبر نداشته، انتخاب محلی باتلاقی برای ساخت معبد آرتمیس را به نوعی پیشگیری از خطر زمین لرزه دانسته است. 

بخش دوم تاریخچه: معبد دوم چه شکلی بود؟

حامی مالی معبد جدید، کرزوس امپراطور سرزمین لیدیه بود که شهر افسوس را در محدوده حکومت خود قرار داده بود. طراحی و ساخت معبد جدید آرتمیس نیز در طی سال های 550 پیش از میلاد و توسط معماری یونانی به نام خرسیفرون و پسرش متاگنس انجام شد. 

در قرن ششم پیش از میلاد بود که شهر افسوس به مرکزی تجاری بدل شده و مسافران بسیاری را به خودش جلب می کرد. خریسفون همین گونه به افسوس رسید و نسبت به ساخت معبد آرتمیس علاقه نشان داد. او معبد جدید را با استفاده از مرمر و در ابعاد قابل توجهی بنا کرد که طولش را 115 و عرضش را 46 متر ارزیابی کردند. بدین ترتیب معبدی جدید و با چهار برابر ابعاد نخستین سازه ساخته شد. جالب است بدانید این اولین باری بود که معبدی مرمرین در یونان باستان احداث می شد. راویان و تاریخ شناسان ارتفاع ستون های دور تا دور معبد را 13 متر تخمین می زنند و می گویند که ستون ها در دو ردیف، کاملا ساختمان معبد را احاطه کرده بودند. البته دو ردیف به گونه ای بنا شده بوده که پیاده رویی عریض را در میان خود شکل داده و محوطه ای را برای قرار گیری تمثال مذهبی آرتمیس به وجود آوردند. 

بنا بر گزارشات پوسانیاس این ستون ها به 36 عدد می رسیدند و آراسته به حکاکی ها و نقوش برجسته متفاوتی بودند. اندویوس کسی بود که ساخت پیکره ای چوبین و زیبا از آرتمیس را به عهده داشت و آن را در بخش شرقی محراب معبد قرار داد. احتمالا او برای ساخت تمثال، از چوب درخت آبنوس و یا درخت تاکی سیاه رنگ استفاده کرده است. 

به زودی معبد آرتمیس به جاذبه ای مهم بدل شد و مورد توجه پادشاهان، بازرگانان، گردشگران و طرفداران مذهبی خود قرار گرفت و بسیاری خود را به این معبد مرمرین می رساندند تا هدایا و جواهرات خود را به پایش بریزند. جالب آن که استفاده از معبد آرتمیس محدود به افراد بلند مرتبه جامعه نمی شده و مورد توجه خلاف کاران هم بوده است. افراد گرفتار زیادی به آن جا می رفتند و به این ترتیب در حریم مذهبی و امن معبد، از مجازات و شکنجه در امان می مانند. این بست نشینی ریشه در افسانه های یونانیان دارد. بر طبق این افسانه ها، دوو تن از زنان سرکش قبیله آمازون، از دست دایناسوس (خدای نوشیدنی و عیش و نوش) و هرکول فرار کردند و به معبد ایزدبانو آرتمیس پناهنده شدند تا به این ترتیب از مجازات خدایان جان سالم به در ببرند. 

امروزه هزاران هزار اثر تاریخی و بقایای منحصر به فرد باستانی از دوران اوج معبد بر جای مانده است که از آن دست می توان به مواردی چون سکه های طلا و نقره با آلیاژ الکتروم اشاره کرد. همچنین از نقوش برجسته پایه های ستون معبد، قطعات بزرگ و باشکوهی باقی مانده که از آن ها در موزه بریتانیا لندن نگهداری می شود. قطعات کوچکی از بقایای معبد نیز در موزه متروپولیتن در معرض دید عموم قرار دارد.

تخریب معبد 

در سال 356 میلادی مردی نادان و خودستا به نام هروستراتوس، برای شهرت یافتن و جاودان کردن نامش، تیرهای چوبی سقف معبد را آتش زد. کار احمقانه او باعث شد آتش سوزی به دیگر بخش های ساختمان منتقل شده و معبد آرتمیس به کلی نابود شود. این عمل گرچه به شهرت هروستراتوس منجر شد و او به خواسته اش رسید، اما در نهایت هزینه گزافی برای او برداشت. آتش سوزی معبد آرتمیس خشم طرفداران و پیروان او را برانگیخت، هروستراتوس را دستگیر کرده و او را به اعدام محکوم کرده و برده شدن نام هراستوروس، به هر گونه ای را ممنوع اعلام کردند. گرچه تئوپومپ، مورخ مشهور یونانی بعدها این کار را انجام داد.

جالب است بدانید که بنا بر شواهد مورخان روم باستان و یونانی ها، تاریخ تخریب معبد آرتمیس با تولد اسکندر مقدونی هم زمان بوده است. پلوتارک از زندگی‌‌نامه نویسان یونانی می گوید:

آرتمیس به قدری شیفته تولد اسکندر بود که فرصت نکرد برای نجات معبد خویش اقدامی کند. 

بخش سوم تاریخچه: ساخت سه باره معبد

معبد آرتمیس سال ها ویران به جا ماند تا آن که اسکندر به مردم افسوس اعلام کرد حاضر است هزینه ساخت مجدد معبد آرتمیس را به عهده بگرید، به شرط آن که نامش را بر روی معبد مرمرین حکاکی کنند. مردمان شهر افسوس که بر روی معبد خود تعصب بسیاری داشتند و از سویی جرأت نه گفتن به اسکندر را نداشتند، دچار استیصال و نگرانی شدند، تا آن که در نهایت جوابی هوشمندانه به ذهن شان رسید. حاکم شهر به اسکندر گفت: سزا نیست که خدایی چون تو بخواهد برای خدایی دیگر معبد و خانه بسازد. اسکندر هم با شنیدن چنان حرفی، از خیر معبد آرتمیس گذشت. ساکنین افسوس در نهایت پس از مرگ اسکندر بود که با هزینه و همت خود آن را مورد بازسازی قرار دادند. کار مرمت در سال 323 پیش از میلاد آغاز شد و تا سال های بعد ادامه یافت. شاید دلیل این طولانی شدن، وسعت بی نظیر معبد سوم بود. مورخان طول این معبد را 137، عرضش را 69 و ارتفاعش را 18 متر ارزیابی کرده و تعداد ستون های اطرافش را 127 عدد دانسته اند.  

درباره تزئینات و آرایش داخلی قسمت محراب معبد آرتمیس روایات مختلفی وجود دارد. شخصی به نام آتناگوراس که پدر کلیساها دانسته می شود، معتقد است در قسمت محراب تمثالی زیبا و عظیم از آرتمیس وجود داشت که مجسمه سازش اندویوس بود.

پوسانیاس اما در حکایات خود چیز دیگری می گوید و می نویسد:

نقاشی بزرگی از آرتمیس در محراب معبد قرار داشت و مجموعه تصاویر و پیکره های دیگری همچون سردیسی از نوکس، ایزدبانوی شب دیده می شد. 

پلینیوس روایت دیگری از ظاهر معبد دارد:

تصاویری از زنان افسانه ای آمازون، بنیان گذاران معبد آرتمیس بر روی دیوارها حکاکی شده بود. 

منابع ادبی نیز نظر خود را درباره معبد آرتمیس دارند: 

دیوارهای معبد به تصاویر و نقاشی های زیبایی آراسته شده بودند و بر روی ستون ها، طلاکاری و نقره کاری های باشکوهی نظر را به خود جلب می کردند. البته تمام شکوه معبد در این جزیئات خلاصه نمی شد و آثار گران بها و پیکره هایی بی نظیر از هنرمندان بزرگ و صاحب سبکی چون فیدیاس، پلیکلیتوس، کرسیلاس و فرادمون به معبد جلوه ای دیگر بخشیده بودند. 

بازسازی های معبد آرتمیس این بار تا 600 سال دوام آوردند و در این مدت چندین و چند بار شرح معبد در نخستین حکایات مسیحی ها در شهر افسوس ظاهر شد. بنا بر کتاب های عهد جدید مسیحیان، ظاهر نخستین مُبلغ مسیحیان در شهر افسوس به گونه ای بود که محلی ها بابت شکل و شمایل معبد آرتمیس دچار شرم و ترس شدند. 

معبد آرتمیس چه زمانی برای همیشه فرو ریخت؟

در سال 268 میلادی بود که گات ها (یکی از قبیله های آلمان شرقی) به معبد آرتمیس یورش بردند و با به آتش کشیدن آن، باعث نابودی معبد آرتمیس شدند. پس از این ممکن است معبد بازسازی یا ترمیم شده باشد، اما درباره اتفاقات پس از این تاریخ، اطلاعات چندانی در کتاب های تاریخی نمی بینیم.

بنا بر اطلاعات کتاب «افسوس پس از دوران باستان»، پس از حمله گات ها، تنها بخشی از معبد آرتمیس بازسازی شد. بنا بر فرمان و دستور دیوکلتیان، یکی از امپراتوران روم، بخش های داخلی معبد مرمت شد و کف آن را سنگ فرش کردند. استفاده از معبد آرتمیس کماکان تا قرن چهارم میلادی ادامه یافت تا آن که در نهایت در سال 401 توسط جان کریسوستوم، یکی از مقدسان کلیسای کاتولیک به طور کامل تخریب و نابود شد.

سرگذشت معبد آرتمیس پس از تخریب

معبد آرتمیس پس از آخرین تخریبش در سال 401 میلادی، دیگر به سان گذشته سرپا نشد و هم چنان ویرانه ای کهن باقی ماند. البته ویرانه های آرتمیس هم مورد توجه بود و بقایای بنا، منبعی اصلی برای تأمین مصالح و احداث ساختمان ها در دیگر شهرها محسوب می شد. به طور مثال، سنگ برخی از ستون های کلیسای مشهور ایاصوفیه در استانبول را متعلق به معبد آرتمیس می دانند. سنگ نوشته های محوطه معبد آرتمیس نیز از حمام های قسطنطنیه و کلیساهای سنت مری و سنت جان سر در آوردند. دیگر دارایی های معبد آرتمیس مانند پیکره ها، تندیس ها و برخی از قسمت های تزئینی معبد نیز در دیگر بخش های شهر تاریخی قسطنطنیه (استانبول امروزی) مورد استفاده قرار گرفتند. 

غارت مال و اموال و استفاده از بخش های مختلف معبد تا آن جا پیش رفت که چیزی جز شالوده و پی اولیه بنا باقی نماند. برخی از بخش های مرمری معبد سوزانده شدند تا با استفاده از سنگ آهک آن، ساروج تهیه کنند. جالب آن که معبد آرتمیس به قدری بزرگ، باشکوه و مملو از قسمت های تزئینی بود که جدا کردن، غارت و تخریب آن به کندی صورت می گرفت و تا 100 سال بعد یعنی در زمان ژوستینین اول، هنوز پیکره ها و تندیس های قابل توجهی از بنا باقی مانده بود. ژوستینین اول که از امپراتوران بزرگ روم شرقی بود، دستور داد تا سردیس ها و تندیس های مرمرین معبد را جدا کرده و به شهر قسطنطنیه منتقل کنند. 

سال ها گذشت و از آن جا که معبد آرتمیس در معرض سیل ها و جریان های پی در پی قرار داشت، کل ویرانه های معبد از رسوبات و گل لای انباشته شد و به مرور، به کلی زیر خروارها خاک مخفی شد. 

کشف معبد آرتمیس 

میزان گل و لای و خاک های روی معبد به قدری بود که کاوشگران در قرن نوزدهم، به سختی و پس از مدتی بسیار طولانی، بلاخره توانستند به نشانه هایی از معبد دست یابند. جان ترتل وود که در سال 1869 از سوی موزه بریتانیا لندن به سفر اکتشافی در نزدیکی ازمیر رفته بود، پس از شش سال حفاری و کند و کار در محل های احتمالی، توانست محل دقیق معبد آرتمیس را بازیابد. این جست وجو ها تا سال 1874 میلادی ادامه یافت. قطعاتی از مجسمه ها نیز در طی کاوش های سال 1904 تا 1906 میلادی و زیر نظر دیوید جرج هوگارس پیدا شدند.

امروزه همگی این بقایای باستانی در اتاق افسوس واقع در موزه بریتانیا لندن در معرض دید عموم قرار گرفته اند. از آن جمله، قطعاتی از مجسمه ها هستند که متعلق به قرن چهارم میلادی بوده و در حال حاضر به یک دیگر متصل شده اند. همچنین بخش هایی از معبد اولیه که در بازسازی و ساخت معبد دوم مورد استفاده بودند، در این اتاق به چشم می خورد.

یکی دیگر از مواردی که در اتاق افسوس موجود در موزه بریتانیا در معرض دید قرار داشته، کوزه ای باستانی و مملو از سکه است که قدمتی 2600 ساله دارد. این کوزه در قسمت پی معبد اولیه و باستانی کشف شده بود. 

امروزه معبد آرتمیس درست خارج از شهر سلجوک (سلجوق)، ترکیه واقع شده و با یک ستون که از قطعات باستانی معبد ساخته شده، شناخته می شود.

در زیر قطعات معبد آرتمیس در موزه بریتانیا را می بینید:

معبد آرتمیس در بطن زندگی مردم

در زیر آثار به جا مانده از معبد نخستین، به وضوح نشانه هایی از تندیس ها و پیکره هایی از ایزدبانوان به چشم می خورد، اما درباره دین و مذهب مربوط به آن ها اطلاع دقیقی در دست نیست. داستان ها و حکایات ادبی، دین مردمان را آمازونی توصیف می کنند. زرق و برق و شکوه معبد آرتمیس و شهر افسوس، نشان از قدرت و نفوذ آرتمیس در میان مردم شهر می باشد و از اعتبار جهانی و محلی آرتمیس حکایت می کند. 

برخلاف آسیب های پی در پی معبد آرتمیس، هر بازسازی معبد به گونه ای بر شهرت و ارزش معبد افزوده است. جالب آن که هر ساله تعداد زیادی از مردم در ماه مارچ (فروردین) و ابتدای می (اردیبهشت) به معبد شهر افسوس می رفتند تا در مراسم و آئین های آرتمیس شرکت کنند. 

در تاریخ یونان که قدری جست و جو کنیم، حرم ها، معابد و فستیوال های آرتمیس را در سرتاسر جهان یونان باستان خواهیم دید، اما آرتمیس افسوس از دیگران متمایز است. مردمان افسوس، آرتمیس را مختص خودشان می دانستند و نسبت به هرگونه دریافت پیشنهاد مراقبت و محافظت از ایزدبانوی خود از سوی غریبه ها، خشم و انزجار خود را بروز می دادند. به طورمثال هنگامی که اسکندر سرزمین پارس را تصرف کرد و طبیعتا افسوس به دست او افتاد، به مردمان شهر پیشنهاد کمک مالی داد اما مسئولین معبد و شهر، پیشنهادش را رد کردند. 

البته پیش از اسکندر و زمانی که حاکمان قدرتمند سرزمین پارس، کرزوس پادشاه لیدیه را اخراج و برکنار کردند، مردم افسوس تلاش های خود برای بازسازی معبد را ادامه دادند. در کل پارسی ها با افسوسی ها برخورد منصفانه ای داشتند وافسوسی ها نیز با ایرانی ها رابطه خوبی داشتند. فرماندهان ایرانی فقط برخی از دست سازه های مذهبی مردم را از معبد آرتمیس خارج کرده و با خود به شهر سردیس (در ترکیه امروزی) برده و در مقابل تندیس هایی از ایزدبانوان خود را به معبد آرتمیس بردند، که البته از دید مردمان افسوس ممنوع تلقی نمی شد.

در سال های بعد و در دوران حکمرانی رومیان باستان، آئین های سنتی و مذهبی شهر افسوس گسترش پیدا کرد و به عنصری نمادین در جشنواره های دوره هلنیستی بدل شد. اهمیت آرتمیس در زندگی مردم در این دوران چند وجهی بود. بخشی از هویت قطعی سیاسی و فرهنگی را شکل می داد، برای زندگی اقتصادی مردم حیاتی بود و موقعیت مناسبی برای ازدواج دختران و پسران مجرد یونانی محسوب می شد. همچنین بازی ها، مسابقات و نمایش های بسیاری به یاد و نام ایزدبانو آرتمیس برگزار می شد. 

این تأثیر در زندگی مردم را حتی در نقاشی های به جا مانده از آن زمان می توان دید. به طور مثال وقتی به یکی از بهترین نقاشی های آپلس، بزرگ ترین نقاش یونان باستان نگاه می کنیم؛ تصاویر ایزدبانو آرتمیس را در کوچه و خیابان و در دست دختران و دوشیزگان خواهیم دید.

آرتمیس که بود؟

ایزدبانو آرتمیس، معادلی رومی به نام دیانا دارد و از همین روست که معبد آرتمیس را با نام معبد دیانا نیز می شناسند. برخی از متخصصان و دانشمندان معتقدند که نام و خود ایزدبانو آرتمیس در واقع ریشه ای پیش-یونانی دارد. جالب است بدانید که آرتمیسی نیز در اساطیر و افسانه های یونانی به چشم می خورد، اما از دید یونانیان باستان و البته محققان، آرتمیس شهر افسوس با هم نام یونانی خود تفاوت هایی دارد. به طور مثال شکل و شمایلی که از آرتمیس افسوس در تصاویرِ باقی مانده به چشم می خورد، به ایزدبانوان شرقی شباهت بیش تری دارد تا الهه های یونانی. به این نقاشی ها که دقت کنید، آرتمیس را می بینیم که بدن و پاهایش به کلی پوشیده بوده و همانند همتایان یونانی خود عریان نیست. همچنین آرتمیس شهر افسوس ایزدبانوی باروری و ازدواج بوده در حالی که آرتمیس یونانی ها، الهه شکار می باشد. 

در حال حاضر تندیسی از آرتمیس در موزه باستان شناسی افسوس در شهر سلجوک وجود دارد که بررسی آن به شناخت و هویت آرتمیس کمک می کند. بر روی بدنه این ایزدبانو، اشکالی تخم مرغی شکل به چشم می خورد که به عقیده کارشناسان نمادی از قدرت باروری آرتمیس است. 

در حال حاضر چیزی که توجه محققین را به خودش جلب کرده، دستیابی به هویت، منشا و نمادهای ایزدبانو آرتمیس می باشد. همچنین محققین امروزی کم تر خود را درگیر پاسخگویی به پرسش هایی مانند چگونگی قدرت و نفوذ هزار ساله آرتمیس و طیف وسیع طرفدارانش می کنند. چرا که کارشناسان به این نتیجه رسیده اند با بررسی اسناد و مدارک بی شماری که در این هزار سال به وجود آمده، بیش از آن که به حقیقتی واحد دست یابند، سردرگرم و شده و به اطلاعاتی تحریف شده خواهند رسید.

کمی از آرتمیس یونانیان باستان

آرتمیس رومی ها، یکی از ایزدبانوان اساطیری بود که در میان یونانی ها از ارج و قرب بالایی برخوردار است. گویند او فرزند زئوس، خدای خدایگان یونانی ها و لتو، ایزدبانو تیتان بوده و خود آرتمیس را الهه ماه، عفت، پاکدامنی، شکار و طبیعت می دانند. آرتمیس از پدر خود زئوس درخواست کرد که نیروی پاکدامنی و عفت او را همیشگی سازد و از هر گونه عشق و ازدواجی به دور شود. این چنین شد که آرتمیس به ایزدبانوی طبیعت و شکار بدل شد.

معبد آرتمیس در داستان ها و افسانه ها

یوحنا، یکی از دوازده یار برگزیده و حواریون حضرت عیسی مسیح بود که سال های آخر عمر خود را در شهر افسوس ترکیه گذارند. یکی از داستان های جعلی که به او نسبت می دهند و اتفاقا به معبد آرتمیس مربوط می شود، از این قرار است:

روزی یوحنا در حال عبادت در معبد آرتمیس بود که با دعاهای خود، شیاطین را فراری داد. به ناگاه و در کسری از ثانیه، محراب معبد از بین رفت و به هزاران هزار قطعه بدل شد. در همین هنگام نیز نیمی از معبد در هم فرو ریخت…

مردمان شهر افسوس که شاهد اتفاقات جاری بودند، برخی به گریه افتاده و برخی دیگر مشغول عبادت شدند و دیگران از ترس، پای به فرار گذاشتند. 

 البته بر خلاف این داستان، فرمان رومیان در سال 162 میلادی، اهمیت معبد آرتمیس را تصدیق می کند. همان طور که قبلا اشاره شد، فستیوال های سالانه مردم برای معبد، نشان از اهمیت آرتمیس برای مردمان افسوس و پا برجا ماندنش هستند. این اهمیت به قدری بود که روزهای فستیوال آرتمیس از چند روز به حدود یک ماه کامل افزایش یافت و در نهایت به یکی از بزرگ ترین و باشکوه ترین مراسم در تقویم مذهبی شهر افسوس بدل شد.

حقایقی جذاب از معبد آرتمیس

1- آنتیپاتر سیدونی، یکی از نخستین کسانی که لیست عجایب هفتگانه جهان باستان را جمع آوری کرد، معبد آرتمیس را باشکوه ترین اثر در میان دیگر آثار جهان می داند. 

2- معبد سومی که ساخته شده بود، بیش از 600 سال پا برجا بود تا آن که قبیله ای از آلمان شرقی آن را نابود کردند. 

3- معبد آرتمیس در زمان های مختلف، به عنوان مرکزی برای امور معنوی و البته تجارت مورد استفاده بود.

4- یکی از دلایلی که معبد آرتمیس دیگر بازسازی نشد، هزینه بسیار بالای مرمت و جبران خسارات بود. 

5- امروزه برخی از قطعات باشکوه معبد آرتمیس در موزه بریتانیا لندن نگهداری می شود. 

کجا بمانیم؟

اگر می خواهید در شهر سلجوک اقامت کنید، اتفاقا چند هتل، درست در کنار محل معبد آرتمیس قرار دارد که امکانات خوبی نیز دارند. 

1- هتل رستوران ایاسلوک ؛ Ayasoluk Hotel&Restaurant: از بهترین هتل های شهر و با طیف قیمت 65 تا 120 دلار (210 تا 390 هزار تومان)

2- هتل نیکئا ؛ Nicea Hotel: هتلی 5 ستاره با طیف قیمت 20 تا 65 دلار (65 تا 210 هزار تومان)

3- هتل اسپا سلا بوتیک ؛ Cella Boutique Hotel & Spa: بهترین هتل شهر سلجوک با طیف هزینه 60 تا 100 دلار (190 تا 325 هزار تومان)

4- هتل نزار ؛ Hotel Nazar: هتلی 5 ستاره با طیف هزینه 40 تا 100 دلار (130 تا 325 هزار تومان)

5- هتل اسپا پارک آبی ؛ Aqua Fantasy Aquapark Hotel & SPA: هتلی 5 ستاره با طیف هزینه 60 تا 260 دلار (200 تا 850 هزار تومان)

در زیر تصاویری از هتل های ایاسلوک و سلا بوتیک می بینید:

اطلاعات بازدید از محل کنونی معبد آرتمیس 

همان طور که گفته شد معبد آرتمیس در نزدیکی شهر سلجوک و ازمیر ترکیه قرار دارد. برای دسترسی و بازدید چندین راه پیش روی شما قرار دارد:

1- تورهای بازدید از شهر افسوس

برای بازدید از این شهر باستانی و بقایای برجا مانده از آن می توانید از تورهای مربوط استفاده کنید. در این جا برای نمونه طیفی از هزینه چند تور پرکاربرد افسوس را گذاشته ایم:

تور خصوصی بازدید از آرتمیس و افسوس از شهر کوش آداسی: از 160 هزار تومان به بالا

تور یک روزه بازدید از افسوس از شهر کوش آداسی: از 200 هزار تومان به بالا

تور نصف روزه بازدید از افسوس به همراه راهنما، از شهر کوش آداسی: از 270 هزار تومان به بالا

2- وسایل حمل و نقل عمومی

پیش از همه ابتدا خود را به شهر ازمیر برسانید. برای رسیدن به این شهر گزینه های متفاوتی پیش روی شماست. می توانید از هواپیما، اتوبوس، تاکسی و یا قطار استفاده کنید و از دیگر شهرهای ترکیه چون استانبول و آنتالیا، به راحتی خود را به ازمیر برسانید. در شهر ازمیر ابتدا ایستگاه اتوبوس یا ترمینال اصلی ازمیر را پیدا کرده تا از آن جا بلیت اتوبوس شهر سلجوک یا کوش آداسی را خریداری کنید. از شهر سلجوک نیز با استفاده از مینی بوس می توانید تا ورودی شهر افسوس بروید.  البته در نزدیکی محدوده معبد آرتمیس هیچ وسیله نقلیه ای وجود ندارد و باقی راه را باید پیاده بروید. 

هزینه ورودی: رایگان

ساعات بازدید:

نیمه اول سال: 8 تا 19

نیمه دوم سال: 8:30 تا 18

آدرس: ترکیه، ازمیر، سلجوک، بلوار دکتر صبری یایلا، محله آتاتورک

Address: Atatürk Mahallesi, Dr. Sabri Yayla Blv., 35920 Selçuk/İzmir, Turkey

موقعیت معبد آرتمیس بر روی نقشه:

در زیر ویدیویی از معبد آرتمیس و شهر افسوس ببینید:

 

دیدنی های اطراف معبد آرتمیس

در اطراف معبد آرتمیس و درون شهر سلجوک، یادگاری ها و جاذبه های باستانی و جدید دیگری به چشم می خورد که بازدید از آن ها را می توانید در برنامه خود بگنجانید:

1- کتابخانه سلسوس ؛ Celsus Library : مکانی باستانی و یادگاری از روم باستان است که تنها فاصله ای 7 دقیقه ای با معبد آرتمیس دارد.

2- موزه باستان شناسی افسوس: موزه ای جذاب که می توانید بقایایی از معبد ارتمیس را نیز درون آن ببینید. این موزه 2٫5 کیلومتر با معبد فاصله دارد و با ماشین حدود 5 دقیقه در راه خواهید بود.

3- آمفی تئاتر باستانی افسوس: این مکان باستانی نیز درست در کنار کتابخانه سلوس و موزه باستان شناسی قرار دارد و از فاصله چندانی ندارد.

4- مسجد عیسی بی ؛ İsa Bey Mosque: کم تر از یک کیلومتر با معبد آرتمیس فاصله دارد و می توانید این را پیاده در ده دقیقه طی کنید.

در زیر تصویری از کتابخانه سلسوس می بینید:

آمفی تئاتر باستانی افسوس 

مسجد عیسی بی

سخن آخر

همان طور که گفتیم معبد آرتمیس یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان بود که در ترکیه امروزی قرار دارد.

برای خواندن و اطلاع یافتن از دیگر عجایب هفتگانه باستانی خواندن مطالب زیر توصیه می شود:

1- هرم بزرگ جیزه ؛ بنایی از عمق دوران باستان

2-  باغ های معلق بابل ؛ افسانه یا حقیقت

3- تندیس زئوس در المپیا ؛ اصالت بازی های المپیک

4- غول رودس یونان ؛ لمس یک افسانه

5- آرامگاه هالیکارناسوس ؛ مقبره باستانی فرماندار هخامنشی

6- فانوس اسکندریه ؛ نخستین فانوس دریایی دنیا

از معبد آرتمیس چه می دانستید؟

دیدگاه ها و نظرات خود را با ما در میان بگذارید.