طرح مساله
اجتماع و زندگی اجتماعی حاوی ارتباطات یا روابط بشری است که معمولا بین افراد جامعه برقرار می گردد و زندگی انسانها سراسر با ساختارهای ارتباطی پیوند خورده است، نوع برخوردها و روابط در اجتماع انسانی بر حفظ وتداوم بقای آن اجتماع و درسطح بالاتر در جوامع انسانی تاثیر گذار است. در یک جامعه دینی روابط و تعامل انسانها با یکدیگر بر گرفته از شناخت ارزشها و آموزه های دینی است که چگونگی و باید ها و نبایدهای آن را بیان می کند .ادیان الهی که عهده دار هدایت انسانها و راهنمایی آنها برای رسیدن به ارزش ها و فضیلت انسانی ها هستند از یک سو ضد ارزش ها و ناهنجاری ها را در ارتباط با حیات فردی و اجتماعی بشر بیان و از سوی دیگر آموزهها و ضابطههایی برای شکلدهی برتر به روابط زن و مرد تشریح نموده اند. از زمان گسترش جامعه انسانی، مساله روابط میان دختروپسردرجوامع مختلف مطرح بوده است ولی دردوران توسعه ی سیاسی-اجتماعی وظهوررسانه های جمعی وسمعی وبصری،این مسئله شکل دیگری به خودگرفته و بانگرشی نو، باردیگر رخ نموده است. ازآنجاکه امروزه این موضوع به ویژه درمحیط هایی ماننددانشگاه ها، سینماها، پارکها،خیابانهاو...نمود بیشتری یافته است، ضرورت بحث وبررسی و آسیب شناسی آن دوچندان شده است.بی شک پاک کردن صورت مسأله دروضعیت کنونی ناممکن است، بنابراین باید شیوه های برقراری رابطه های صحیح وراههای جلوگیری ازدوستی های غیرصحیح والگوی متناسب بافرهنگ جامعه ی اسلامی رابه نسل جوان ارائه داد.آنچه در این نوشتار با عنوان آسیب شناسی روابط دختر وپسردرفرهنگ اسلامی وبه روش توصیفی تحلیلی، مورد بررسی قرار گرفته است تحلیل روابط دختر و پسر در جامعه اسلامی از منظر آموزه های قرآن وسنت است، در این پژوهش،تلاش می شود ،عوامل و زمینههای پیدایش روابط نامطلوب میان دختران و پسران و پیآمدهای ناشایست ناشی از این نوع روابط بررسی و حدود شرعی و عرفی در زمینه ارتباط زن و مرد تبیین شده است. همچنین در برخی موارد، برخی توصیههای تربیتی برای جلوگیری از ایجاد روابط ناسالم و... آمده است. در خصوص پیشینه بحث باید اذعان نمود که با جست و جویى که در منابع گوناگون انجام گرفت، به دست آمد که در باب آسیب شناسی روابط دختر و پسر کتابهایی چند سامان یافته که عبارتند از: 1- مرزها در روابط دختران و پسران، نوشته دکتر علی قائمی که به بیان پیآمدهای منفی روابط ناسالم و توصیههای تربیتی و بیان حدود و ضوابط شرعی و عرفی این روابط پرداخته است. مخاطب این کتاب، خود جوانان هستند.2- روابط اجتماعی دختران و پسران، چرا و چگونه؟ به قلم علی آذرتاج. نویسنده در این کتاب و کوشیده است نظریه خاصی را مبنی بر اینکه روابط و دوستیهای عاطفی و انسانی میان دختر و پسر ملازمهای با روابط جنسی و غریزی ندارد، ارائه دهد و جوانان را به روی آوردن به نوع اول و دوری از نوع دوم روابط توصیه کند.3- جوانان و روابط، نوشته ابوالقاسم مقیمی حاجی. این کتاب را که مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه منتشر کرده است، چهار فصل با عنوانهای زیر دارد: زیربنای روابط؛ ارتباط چرا و چگونه؛ احکام روابط؛ آثار و پیآمدهای روابط. در این کتاب، افزون بر موضوعهای بحث شده در کتابهای پیشین، به برخی شبههها و پرسشهای جوانان در مورد روابط دختر و پسر در جامعه پاسخهای اجمالی داده شده است. این موارد نوشتارهایی هستند که به طور مستقل و در حد آگاهی نگارنده به این موضوع پرداخته بودند و معرفی آنها به معنای احصاء همه کتابها و تحقیقات موجود و مرتبط با موضوع نیست.
1-مفهوم شناسی واژگان
اینک پیش از پرداختن به اصل بحث، توضیح مختصری از مفاهیم کلیدی آن؛ از جمله تعریف آسیب، تعریف روابط دخترو پسر، تعریف فرهنگ واهمیت آن، ارایه گشته، سپس نمونه هایی از آسیب های روابط دختروپسرارائه و در ادامه به بحث آسیب شناسی زمینه ها و ارائه ی راهکارهای روابط سالم بین دخترو پسر با تاکید بر فرهنگ اسلامی پرداخته می شود.
1-1- آسیب شناسی
آسیب شناسی (PATHOLOGY= علم بیماری ها و احتمالات) در اصل از واژه ها و اصطلاحات جامعه شناسی و به معنای مطالعة آسیب های وارد شده به جامعه و گروه های انسانی است. شیوع رفتارهایی چون خودکشی، اعتیاد، انحراف اخلاقی، دزدی و...، از انواع آسیب های اجتماعی تلقی می شوند. از همین روی، در دانش جامعه شناسی، کژروی، پدیده های اجتماعی و عللی که موجب آسیب های اجتماعی می شوند، مورد توجه قرار می گیرد و راه حل هایی در جهت پیشگیری از بروز آسیب ها ارائه می شود. (وثوقی، نیک خلق،1370، ص 127) وانگهی که این واژه پسوند فرهنگ را به خود می گیرد، بدین معناست که بیماری ها، عوارض و اختلالات درون زا و بیرون زایی که فرهنگ را از کارکرد و اثر بخشی ساقط می کند، مورد بررسی و کندوکاو است.
1-2 روابط دختر و پسر
منظور از روابط دختر و پسر در این مقاله، رابطه ای است صمیمانه و گرم و اغلب پنهانی که احساسات و عواطف طرفین در این ارتباط دخالت جدی دارد و نگاه آن دو به هم، نگاه جنسیتی باشد نه نگاه پاک انسانی و اغلب از طریق دیدارهای مخفیانه، رد و بدل کردن نامه و تلفن و … ایجاد می گردد.( موسوی کانی ، 1387، شماره 65، ص 4)در حال حاضر آنچه به نام دوستی در عرف جوامع بشری مشاهده می شود به معنای آزادی در رابطه و بی بند و باری است که در دین مبین اسلام و شرع مقدس هیچ توجیهی برای آن نیامده است و این نوع رابطه با اساس حکمت اخلاق و کمال انسان در تضاد است از این رو، ارتباط دو کودک یا ارتباط تحصیلی یا ارتباط معلم با شاگرد و مانند آن، که برای اهداف خاصی است، نمی تواند از مقوله دوستی دختر و پسر باشد.(بی نام،سایت علمی نخبگان جوان، 1393) مسئله دوستی دختر و پسر، محصول شرایط زمان فعلی نبوده، از دیرزمان با همین عنوان، مطرح بوده است. قرآن شریف در وصف مردان شایسته، به بانوان چنین سفارش می کند: مردانی مناسب همسری اند که پنهانی و به صورت نامشروع، با زنان، دوستی و رابطه نداشته باشند؛(و لا متَّخِذی أخدانٍ)(مائده /5) همچنین به مردان،چنین سفارش می کند:زنانی شایسته همسری هستند که به صورت پنهانی، با مردان رابطه دوستی نداشته باشند؛(و لا متّخِذاتِ أخدانٍ)(نساء /5) یعنی به این شکل، قرآن کریم به صورت مستقیم به زنان مسلمان فرمان می دهد که اهل گرفتن دوست پسر نباشند.همچنین به مردان مسلمان فرمان می دهد که «زناکار نباشند و دوست پنهانی هم نگیرند». یعنی قرآن کریم به شکل کاملا مستقیم به مردان مسلمان دستور می دهد که دوست دختر نگیرند.(و لا مُتَّخِذی اَخدان)کلمهى «أَخْدانٍ»، جمع «خدن» به معناى دوست و رفیق است، امّا معمولا در مورد کسانى به کار مىرود که ارتباط با آنها به صورت پنهانى وبراى امور نامشروع است.( قرائتى، 1383 ش، ج2، ص: 270) با بازشناسی تعریف فرهنگ آثار و پی آمدهای گسترش فرهنگ رواج دوستی دختر وپسر بیش از پیش روشن خوا هد شد.
1-3- فرهنگ
فرهنگ” واژهاى فارسى و مرکب از دو جزو “فر” و “هنگ” است.( عمید ، 1367،ص 953)اصطلاح فرهنگ داراى معانى و مفاهیم متنوع است و در سیر تاریخى خود، معانى مختلفى را به خود گرفته است از جمله: ادب، تربیت، دانش، معرفت، مجموعۀ آداب و رسوم و آثار علمى و ادبى یک ملّت، کتاب لغت، نیکویى، پرورش بزرگى، فضیلت، شکوهمندى، هنر، حکمت، شاخ درختى که زیر زمین خوابانند و بر آن خاک ریزند، و نیز تعلیم و تربیت، آموزش و پرورش، مکتب و ایدئولوژى.(صاحبی،1384ش ، ج 1، ص 60)به دیگر سخن، فرهنگ، از جمله کلی ترین و فراگیرترین مفهوم ها در علوم اجتماعی بوده که تعریف های متعددی از آن ارائه شده است.در اصطلاح علوم اجتماعی گفته شده است: فرهنگ یعنی علم و ادب، آداب و سنن، امورمتداوله در میان هر قوم و ملت – اعم از علوم، رسوم، آداب و سنن – که آحاد مردم آن قوم به دریافت و عمل به آنها پایبند بودند. (حسینیدشتی ،1385،ج 8، واژۀ فرهنگ)و یا فرهنگ عبارت است از مجموعه علوم، دانش ها، هنرها، افکار و عقاید، اخلاقیات، مقررات و قوانین، آداب و رسوم(سعیدیان، 1382ج 4، واژۀ فرهنگ)امام خمینی فرهنگ را مبدأ همه خوشبختیها و بدبختیهای یک ملت می داند و می فرماید راه اصلاح یک مملکت، فرهنگ آن مملکت است.اصلاح باید از فرهنگ شروع شود(خمینی، 1378 ج1، ص390) هم چنین حضرت آیة الله العظمی خامنهای نیز در پیامی با اشاره به نقش فرهنگ فرموده است:«تمام ناهنجاریها ارتباط مستقیم با فرهنگ عمومی و اخلاقیات جامعه دارد...عامل فرهنگی تضمین کننده آینده است و در اعتلای تمدنهای بشری نقش و تأثیر بسیار مهمی دارد.علم و اقتصاد، پول و ثروت و منابع زیرزمینی برای تأمین و تضمین آینده بشریّت تعیین کننده نیست.ضعف عامل فرهنگی، همواره سبب سقوط و زوال تمدّنها بوده است.» (روزنامه قدس، شماره 2020، ص 2)
اکنون که مفهوم شناسی واژگان صورت گرفت، به مساله اصلی تحقیق می پردازیم:
2-آسیب شناسی روابط دخترو پسر یکی از روابطی که در اسلام برای آن چارچوبهای ویژهای تعیین شده، روابط زن و مرد است. این روابط اگر ضابطه نداشته باشد، قطعاً تأثیرات سوئی در جامعه خواهد داشت. قرآن جزئیات حریمها را مشخص کرده است. هر مرد و زنی که قرار است روابط اجتماعی داشته باشد، باید مرزشناس و مرزدار باشد تا در جامعه مشکل ایجاد نکند.بالا رفتن سن ازدواج، سستی اعتقادات و ندانستن احکام الهی، قبحشکنی توسط رسانهها، کم شدن عاطفه و محبت در محیط خانواده، و ... از جمله عواملی است که باعث ایجاد و شکل گیری رابطه ای نادرست در میان دختران و پسران در جامعه اسلامی شده است. احتیاطها و توصیههاى دین مبین اسلام، مبنى بر دور نگهداشتن و فاصله داشتن دختران و پسران نامحرم از یکدیگر، صرفاً به خاطر حفظ سلامت روحى خود آنان و سلامت اجتماع و پاکى خانواده و عزت و شرف و تعالى آنان است .دختران و پسرانی که به طریق غیر مشروع با فردی از جنس مخالف، رابطة دوستانه برقرار میکنند، از جهات مختلف، آسیب میبینند. در زیر به چند نمونه از این آسیبها اشاره میشود:
الف)اضطراب، تشویش و احساس نگرانی
گسترش محرّک های جنسی انسان را به رابطه گسترده با جنس مخالف می کشاند و هرگونه شکست در این راه، به آسیب بزرگ تری خواهد انجامید. این نوع رابطه هیجان ها و التهاب های جنسی را فزونی می بخشد و تقاضای جنسی را به صورت آتشی شعله ور، عطشی روحی و خواست اشباع نشدنی درمی آورد. در نتیجه، با توجه به اینکه روح بشر فوق العاده تحریک پذیر است، اشتباه است که گمان کنیم تحریک پذیری روح بشر محدود به حد خاصی است. هیچ نوجوان پسری از تصاحب دختران و هیچ دختری از متوجه کردن پسران و در نهایت، هیچ دلی از هوس، سیر نمی شود. تقاضای نامحدود، خواه و ناخواه، انجام ناشدنی است و همیشه همراه نوعی احساس محرومیت و دست نیافتن به آرزوهاست و به نوبه خود، منجر به اختلالات روحی و بیماری های روانی می گردد .(مطهرى،بی تا، ج19، ص: 436) البته همه این ها در صورتی است که تقوا و ترس از خدا وجود نداشته باشد. کسی که تقوا دارد و حریم الهی را نگه می دارد خداوند او را برای نجات این گرداب ها یاری می دهد.
ب)افزایش طلاق و فروپاشی خانوادهها
اغلب این گونه دوستی ها و روابط، به ازدواج منتهی نمی شود و اگر هم به ازدواج بینجامد، پس از مدتی، جو بدبینی و سوء ظن آن دو نسبت به هم، فضای زندگی شان را، جهنمی خواهد ساخت و هر دو در آن خواهند سوخت.پسر با خود می گوید: دختری که به راحتی با من رابطه نامطلوب و نامشروع برقرار کرد، از اعتقاد و ایمان قوی برخوردار نیست. بنابراین از کجا معلوم که پیش از ارتباط با من، با فرد دیگری هم طرح دوستی نریخته باشد و از کجا که در آینده و پس از ازدواج با من، با دیگری ارتباط برقرار نکند؟ دختر نیز همین تصور را نسبت به پسر خواهد داشت. بنابراین، این گونه ازدواج ها، پایدار نخواهد بود و تجربه نشان داده که منجر به طلاق و جدایی می گردند. طبق آخرین تحقیقات افرادی که قبل از ازدواج با یکدیگر رابطه داشتهاند، بعد از ازدواج در حل مشکلات خود عاجزند، چرا که نسبت به یکدیگر بسیار بدبین هستند. 1 بنابراین، کسی که قبل از ازدواج عادت داشته که به نامحرم نگاه کند و همین نگاه مقدمه دوستیهایش میشد، پس از ازدواج هم به نامحرم نگاه خواهد کرد و چه بسا دختری یا زنی در نزد او از همسرش زیباتر جلوه کند. همین امر مقدمهای میشود جهت بهانهگیریها و بدخلقیها که نتیجه نهایی آن طلاق است.(بیاری، علی اکبر، 1387، کدخبر: 11329)بنابراین، نتیجه این دوستیها، طلاق بیشتر و تبعات سوء طلاق مثل فرزندان طلاق، مشکلات روانی و روحی خصوصاً نسبت به خانمها، عدم رغبت جوانان به تشکیل خانواده و تزلزل در نسلها و... است.
ج)ایجاد روحیه بی اعتمادی در جامعه و خانواده
آسیب دیگر همان است که ویل دورانت می گوید: "مرد، نگران و مضطرب است که مبادا کسی پیش از او زنش را تصرف کرده باشد. (دورانت، 1373، ص 136)پسری که قبل از ازدواج با افراد زیادی ارتباط داشته است، به هنگام ازدواج به هر دختری که نظر کند، می پندارد او نیز با پسرهای متعددی ارتباط داشته و پاک و عفیف نیست و در نتیجه روح بی اعتمادی و سوء ظن در جامعه اوج می گیرد و این همان چیزی است که قرآن کریم از آن نهی فرموده است (حجرات. 12) بنابراین روابط آزاد، زمینه ساز بسیاری از سوء ظن ها است. در بحث آسیب شناسی ناگزیر از بررسی زمینه ها و راهکارها هستیم در این قسمت به آسیب شناسی زمینه هاو راهکارهای فردی واجتماعی وبه لحاظ اهمیت بیشترآسیب شناسی زمینه های فرهنگی آن را به گونه ای مستقل بحث خواهیم کردو چون هر زمینه، راهکار مخصوص به خود را دارد، برای حفظ پیوستگی و انسجام مطلب در ذیل هر یک از زمینه ها، راهکار آن را نیز ذکر می کنیم.
3-آسیب شناسی زمینه ها و راهکارهای فردی و اجتماعی
از آنجا که ارتباط با نامحرم در قالب رفتارهای فردی چون نگاه، شیوه ی پوشش، شیوه ی گفتگو و ...متصور است، مباحث این بخش با توجه به فرهنگ غنی قرآن بیان و سپس به صورت مبسوط در مورد هرکدام، شیوه های صحیح ارتباط بیان خواهد شد. قرآن کریم، زنان و مردان مؤمن را مورد خطاب قرار داده و به آنان دستور می دهد: «چشم چرانی نکنید، دامن های خود را آلوه نساخته و حفظش کنید(نور/31-30) به زنان تأکید بیشتری نموده می گوید:{حجاب و پوشش اسلامی را رعایت کرده، زینت های خود را آشکار نسازید. و در نشست و برخاست هم به گونه ای عمل نمائید که متوجه زیورآلات شما نشوند}(نور/31){و در صحبت ها و مکالمات روزمره نیز با ناز و کرشمه، صحبت نکرده، ادا و اطوار زنانه که آتش شهوت را شعله ور سازد، از خود نشان ندهند.و مانند زنان نیمه عریان دوران جاهلیت، تبرج نکرده و با خودنمایی وخودآرایی}(احزاب/ 33-32) و لباس های نازک و بدن نما(.قاسمى، 1418 ق، ج8، ص: 6 )از خانه خارج نشوید.با بررسی های به عمل آمده در مضامین آیات شریفه قرآن و تدبر در آموزه های حیات بخش و وحیانی این کتاب غنی آسمانی، موارد زیر، به عنوان زمینه های ایجاد روابط ناسالم و انحرافات در حوزه روابط بین زن و مرد، قابل طرح است که به ترتیب به شرح و توضیح آنها می پردازیم:
3-1- نگاه
یکی از مهمترین زمینه های ایجاد روابط ناسالم و نقطهی آغاز تمامی انحرافات و روابط غیر دینی بین زن و مرد نگاه مسموم است. برای انسانی که حب شهوات برای او زینت داده شده است. 2 یک نگاه کافی است تا او را از خود بیخود کند ومتحول سازد هم چنین از نظر علم ثابت شده است که از جمله عواملی که نیروی جاذبه در انسان را وادار به فعالیت می کند ، نگاه و چشم افکنی می باشد (راستگو ، بی تا ، 17-16) خداوند در قرآن کریم خطاب به مومنان می فرماید که : (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا .. وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ 3 ( احزاب /53) اگر به خاطر حاجتى که برایتان پیش آمده، ناگزیر شدید با یکى از همسران آن جناب(پیامبر) صحبتى بکنید، از پس پرده صحبت کنید.جمله ( ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ)مصلحت حکم مزبور را بیان مىکند، و مىفرماید: براى اینکه وقتى از پشت پرده با ایشان صحبت کنید، دلهایتان دچار وسوسه نمىشود، و در نتیجه این رویه، دلهایتان را پاکتر نگه مىدارد.( طباطبایى، 1417 ق، ج16، ص: 337) آیه شریفه گرچه خطاب به مومنان در مورد خانه و زنان پیامبر (ص) است ولی مسلماً این حکم اختصاص به ایشان ندارد همچنین گویای این پیام است که در ارتباط با نامحرم ، نگاه نامحرمان به یکدیگر، در دل آنان تاثیر گذار است.( قرائتى، 1383 ش، ج9، ص: 393 )لذا اسلام با این سفارش اسلام، اولین مراحل از پیشگیری وقوع انحرافات رابیان کرده که باید روابط نامحرم از همین مرحله ی نخستین کنترل شود و هیچ مرد و زن بیگانه ای بخاطر وسوسه و هیجان جنسی دچار مراحل خطرناک تر انحراف در این زمینه نشودجالب است که بلافاصله دلیلش را هم میگوید و بعد دعوت میکند که(وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ)؛ به مردان مؤمن بگو دامنهای خودشان را پاک نگه دارند؛ یعنی نوعی خودکنترلی داشته باشند و وقتی در ارتباط با نامحرم قرار میگیرند، سعی کنند روی رفتار خود کنترل داشته باشندحقیقتْ این است که در مناسبات و روابط اجتماعىِ دختر و پسر، پیشنهاد دین و اصل اخلاقى، ترک نگاههاى شهوانى دختر و پسر به یکدیگر و پرهیز از لذّتجویىهاى بىضابطه و بازىکردن با عواطف یکدیگر است. این امر در پدیدآمدن تعاملهای معقول و مبتنی بر احترام متقابل میان زن و مرد یا دختر و پسر در اجتماع و منحرف نشدن روابط سالم به رفتارهای مبتذل و غیرطبیعی، نقش اساسی دارد.در فرهنگ اسلامی بر دو مفهوم "حیا" و "عفاف" تأکید ویژهای شده است. پیامبر فرمود: اسلام، برهنه است و لباس آن، حیا و زینتش، عفاف است.( کلینى، 1369 ش. ج3، ص77) هم چنین چشم پوشی از نگاه، بهترین عامل بازداری از شهوت است.« نِعمَ صارف الشهوات غضّ الابصار» (تمیمى آمدى، 1410 ق.، ص717)و در روایات نیز آمده است که کسی که چشم خود را فرو بندد دل را آسوده کند.« من غضّ طرفه أراح قلبه » (تمیمى آمدى، 1410 ق.، ص663) حفظ نگاه مخصوص مردان نیست؛ زلیخا اسیر نگاه شده بود و زنان مصر با دیدن یوسف دست خود را بریدند(یوسف. 31)در برخی احادیث، به شماری از حکمتهای حرام بودن نگاه به نامحرم اشاره شده است. چه بسا نگاه هوسآلود زمینهساز روابط نامشروع شود. اگر هم چنین نشود، دستکم سبب آلوده شدن فکر، التهاب و احساس حسرت و ناکامی در فرد میشود. امام رضا (ع) در نامهای چنین نوشت : نگاه به موی زنان شوهردار و دیگر زنان حرام شده است؛ زیرا نگاه موجب تهییج مردان میشود و این تهییج، به فساد و وارد شدن به امور حرام و ناپسند میانجامد.4 (ابن بابویه، 1378ق. ج2، ص: 97)هم چنین نگاه پیدرپی، بذر شهوت را در دل مینشاند و همین برای گرفتار شدن بیننده در فتنه کافی است.5( ابن بابویه، 1413 ق.ج4 ؛ ص18)
3-2- شیوه ی پوشش
نوع لباس پوشیدن خانمها هم در ارتباط با نامحرمان در قرآن بهصورت جدی مورد تأکید قرار گرفته است.برطبق آیه (احزاب /53) 6 جامعه ای که بخواهد ثبات امنیتی بیشتری داشته و از ناهنجاری ها به دور باشد، باید خود را از عواملی که باعث ناهنجاری و انحراف می شود، دور نگه دارد و حجاب بهترین وسیله ای است که زنان و دختران را از آزار جنسی محافظت می کند. پوشش و حجاب، نه تنها باعث سلامت اخلاقی جامعه و پای بندی به هنجارهای دینی می شود، بلکه زمینه بروز و شکل گیری بزه کاری های جنسی را به حداقل می رساند و اعضای جامعه را نیز به سوی تشکیل خانواده، تنظیم روابط جنسی و عاطفی و قاعده مند کردن آن سوق می دهد، بر طبق این آیه؛ قرآن کریم فلسفه پوشش را نوعی حرمت بخشی و احترام گذاردن به زن میداند زیرا او را از نگاههای آلوده و شهوانی حفظ میکند، چون اگر زن، حدود را رعایت نکند هر بیماردلی به او طمع نموده و با نگاه آلوده اش حریم وی را میشکند و هویت واقعیاش را به فراموشی میسپارد.(فتاحی زاده، 1388،ص 79ـ80) چنان که امیر مؤمنان به فرزندش امام حسن(ع) یاد آور می شود که رعایت حجاب زنان را به طور سالم تر و پاک تر حفظ خواهد کرد .7 ( کلینى، 1407 ق. ج5، ص: 338) هم چنین حجاب باعث می شود فاصله های اجتماعی محفوظ بماند و رعایت شود، یعنی هر کسی نمی تواند با دیگران هر نوع تعاملی را برقرار سازد لذا پوشش، تعامل ها را الگودار و معنادار می سازدرعایت حجاب و پوشش مناسب، افراد را از بزرگ ترین نعمت یعنی آزادی برخوردار خواهد ساخت؛ زیرا زنان اجازه نخواهند داد کسی بدون اجازه، به حریم شخصی و خصوصی شان نزدیک شود، بنابراین اگر افراد پاک و پاکدامن و جامعه سالم می خواهیم، باید زنان ما پوشش را کاملاً رعایت کنند؛ بیتردید، نفوذ روزافزون فرهنگی غرب، با ماهواره، فیلمهای جذاب، اینترنت و دیگر ابزارهای فنی و با تهاجم فرهنگی در قالب مدگرایی و تقلید از هنرپیشهها و خوانندگان غربی یا غربزده، مهمترین نقش را در پیدایش بی حجابی داشته است. همچنین در سالهای اخیر، تبلیغات منفی فراوانی علیه حجاب اسلامی شد و در بیشتر مجلهها و رمانها، مستقیم یاغیرمستقیم، حجاب، مظهر عقبماندگی و واپسگرایی و سلبکننده آزادی زنان معرفی گشت و شبهههای فراوانی در این باره القا شد.( مهریزی، آسیبشناسی 1390، ص8) از همین رو، بدحجابی و آرایش، برای عدهای نشانه تجددطلبی و روشنفکری شد و حتی برخی از آن، به عنوان نمادی سیاسی برای اظهار مخالفت با حاکمیت بهره جستند. باید دانست همه زنان و دخترانی که با آرایش و به صورت بدحجاب در اجتماع ظاهر میشوند، قصد جلب توجه مردان نامحرم و تحریک جنس مخالف را ندارند، بلکه بسیاری از آنها برای همرنگ شدن با محیط و عقب نماندن از دیگران، مانند همکلاسیها و همکاران و دوستان، پیرو محیط و مدهای روز شدهاند. با این حال، نمیتوان انکار کرد که این امر به تحریکهای جنسی میانجامد و پیآمدهای ویرانگر اخلاقی و اجتماعی بسیاری دارد. افزون بر این، از ضعف روحیه دینباوری، خدامحوری و کم بودن بینش اسلامی در افراد جامعه خبر میدهد.( جوان، 1387، ص 97)
3-3-شیوه ی سخن گفتن
یکی از نکات دیگری که در قرآن کریم برای جلوگیری از روابط ناسالم میان زنان و مردان سفارش شده شیوه ی سخن گفتن زنان در ارتباط با مردان نامحرم است، در فرهنگ اسلام نیز با دقت تمام و نیز جامع نگری به زن و مرد نامحرم توصیه شده است که هم در میزان ارتباطهای کلامی و هم در چگونگی آن، مسائل شرعی را رعایت کنند تا زمینه انحراف، کمتر شود. قرآن کریم برای جلوگیری از روابط ناسالم میان زنان و مردان می فرماید:( فَلَا تخَْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِى فىِ قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا)( احزاب /32)؛{ به گونهاى هوسانگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید}، یعنی زنان در برابر مردان آهنگ سخن گفتن را نازک و لطیف کنند، تا دل او را دچار ریبه و خیال های شیطانی نموده شهوتش را برانگیزانند و در نتیجه آن مردی که در دل بیمار است به طمع بیفتد.(طباطبایى ، 1417 ق، ج16، ص: 309) بلکه به هنگام سخن گفتن، جدى و بطور معمولى سخن بگوئید، نه همچون زنان کم شخصیت که سعى دارند با تعبیرات تحریک کننده که گاه توام با ادا و اطوار مخصوصى است که افراد شهوت ران را به فکر گناه مىافکند سخن بگوئید(مکارم شیرازى، 1374 ش.ج17، ص: 290).منظور از بیماری دل نداشتن نیروی ایمان است، آن نیرویی که آدمی را از میل به سوی شهوات باز می دارد. در پایان آیه دومین دستور را این گونه شرح مىدهد:" شما باید به صورت شایستهاى که مورد رضاى خدا و پیامبر ص و توام با حق و عدالت باشد سخن بگوئید" (وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفاً). در حقیقت جمله(فَلَا تخَْضَعْنَ بِالْقَوْلِ) اشاره به کیفیت سخن گفتن دارد و جمله( قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفاً )اشاره به محتواى سخن.البته" قول معروف" (گفتار نیک و شایسته) هر گونه گفتار باطل و بیهوده و گناهآلود و مخالف حق را نفى مىکند.( مکارم شیرازى، 1374 ش، ج17، ص: 289) تاثیر کلام به قدری است که مولای متقیان از سلام کردن به زنان جوان خودداری می کند و می فرماید: "می ترسم از این که صدای آنها مرا خوش آید و از اجرم کاسته شود(شیخ حرعاملی،.1380 ص67) پیامبر اسلام نیز نهی فرمود ازاینکه زن نزد غیرشوهر و محارمش، در اموری که ضرورتی ندارد، بیشتر از پنج کلمه (شاید منظور جمله باشد) صحبت کند(طبرسی، 1365، ج 2 ، ص 355)
3-4-خودآرایی و خودنمایی
یکی دیگر از علل گرایش جوانان به جنس مخالف، خودآرایی و خودنمایی است. خودآرایی ناپسند نیست بلکه خودآرایی به قصد خودنمایی در برابر نامحرم ناپسند است زیرا زمینه فساد جوانان است. جوان در این سن، در برابر هزارها محرک که قبلا آنها را حس نمی کرد، حساس می گردد. بعضی از صداها این حساسیت را بر می انگیزد، بعضی از حرکات این حساسیت را نیرو می دهد، بعضی از مناظر در جلب آن بیش از همه مؤثر است (مرکز فرهنگ و معارف قرآن ، 1386، شماره 307، ص 22) اگر جوان در معرض این همه محرک های قوی قرار بگیرد، دریای شهوت او طوفانی می شود و غریزه جنسی، مخصوصا در پسران، تا سرحد وجدان نفوذ کرده و تحریکات شهوانی همچون تصادم امواج به ساحل، شروع به مبارزه می نماید( فلسفی،1352ص307) قرآن کریم برای برچیدن زمینه فساد به زنان مؤمن دستور می دهد که در خانه های خود بنشینند و مانند زنان جاهلیت نخست، خودنمایی نکنند. (احزاب. 33) زینت و آرایش خود را جز آنچه قهرا ظاهر می شود بر بیگانه آشکار نسازند و باید سینه و دوش خود را با مقنعه بپوشانند. (نور. 31) منظور از "زینت زنان" مواضع زینت است زیرا اظهار خود زینت از قبیل گوشواره و دست بند حرام نیست، پس مراد از اظهار زینت، اظهار محل آنهاست (طباطبایى ، 1417 ق، ج15، ص: 11) زنان مؤمن نباید پای خویش را به زمین بکوبند تا آنچه از زینتشان که پنهان است ظاهر شود. (نور/31) طبیعی است که جوان جذب می شود. شهید مطهّرى درباره غریزه ی خود آرایی و خود نمایی و نیز اختصاص آن به زنان میگوید: «اما علت اینکه در اسلام دستور پوشش اختصاص به زنان یافته است، این است که میل به خودنمایى و خودآرایى مخصوص زنان است. از نظر تصاحب قلبها و دلها، مرد شکار است و زن شکارچی؛ همچنان که از نظر تصاحب جسم و تن، زن شکار است و مرد شکارچى. میل زن به خودآرایى از این نوع حس شکارچیگرى او ناشى میشود. در هیچ جاى دنیا سابقه ندارد که مردان لباسهاى بدننما و آرایشهای تحریککننده به کار برند. این زن است که به حکم طبیعت خاص خود، میخواهد دلبرى کند و مرد را دلباخته و در دام علاقه خود اسیر کند، انحراف تبرّج و برهنگى از انحرافهای مخصوص زنان است و دستور پوشش هم براى آنان مقرر گردیده است.( مطهری، بی تا، ج19، ص: 437)دستورها و سفارشهایی مانند اهتمام به مراقبتهای لازم در خانواده، کاستن از محرکهای جنسی در محیطهای اجتماعی، پرهیز از روابط ناسالم، امر به معروف و مجازات مجرمان و آسانسازی روابط مشروع درچارچوبهای شرعی باید درجامعه تبیین شود تا همگان از پیآمدهای منفی گناه و غفلت از این امور آگاه شوند. در این زمینه، بیشترین زمینهسازی، با کار فرهنگی و تربیتی است؛ زیرا اگر ارزشها و هنجارها در درون افراد نهادینه شود، خود به خود فضای جامعه نیز اصلاح میشود، البته نظارت عمومی و مراقبتهای اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر و نظارتها و برخوردهای قانونی با مجرمان نیز حفظ و دوام این سلامت اجتماعی را تضمین میکند. بیتردید، اگر هر کدام از جهتگیریهای اسلامی، در جامعه عملی نشود و نظام رفتاری اسلام، به طور کامل اجرا نشود، پیآمدهای آن به صورت بیتعادلی و اختلال در نظام رفتاری جامعه و انحرافها و ناهنجاریهای مختلف رخ مینماید. در جامعهای که آستانه تحریکهای جنسی در محیطهای اجتماعیاش زیاد است و احکام شرعی به درستی رعایت نمیشود واختلاط گسترده میان نامحرمان در محیطهای اجتماعی نهادینه شده است، ازسوی دیگر، ارضای مشروع گرایشهای جنسی جوانان بامحدودیتهای فراوان روبهروست؛ رخ دادن مشکلات گوناگون، دور از انتظار نیست.(جوان، عبدالله ، 1387،ص 119)
3-5-بی توجهی خانواده ها خانواده به عنوان اولین کانون رشد و تعالی جوانان در سعادت و شقاوت دختران و پسران نقش کلیدی دارد. اگر خانواده دارای شرایط و احوال خوبی باشد، در امر تعلیم و تربیت فرزند خود موفق خواهد بود. عواملی نظیر بیسوادی، نداشتن آگاهی کافی از روشهای تعلیم و تربیت و عدم ارتباط مناسب والدین با فرزندان می تواند دلیلی برای بروز روابط ناسالم میان دختران و پسران باشد. دختران و پسران جوانی که در خانواده مورد بی مهری قرار میگیرند و از وضعیت روانی و اجتماعی خویش ناراضی هستند و خود را سرگردان و آشفته مییابند، از طریق برقراری روابط پنهانی با جنس مخالف، درصدد کسب اطمینان خاطر و رضایتمندی بیشتر و همچنین در جست و جوی پناهگاهی برای جبران کمبودهای محبتی خود هستند. اما اطمینان خاطری که دختران و پسران از طریق برقراری دوستی به دنبالش هستند هیچگاه حاصل نمیشود؛ زیرا این روابط پنهانی و به دور از چشم خانواده صورت میگیرد پس از چندی تنش ها و اضطراب های دیگری را دامن می زند. (احمدی، 1381، ص 118 ). همچنین خانواده باید کانون محبت و آرامش باشد تا از ایجاد خلأهای عاطفی و روانی که زمینهساز انحراف در دوران نوجوانی و جوانی است، جلوگیری شود و فرزندان در جستوجوی محبت و آرامش، در دام شیادان گرفتار نیایند. محیط خانواده باید محیطی سالم باشد و والدین در روابط خود و نیز روابط خویشاوندی و دوستانه، مراقب باشند که زمینههای بدآموزی و انحرافهای بعدی را در کودکان ایجاد نکنند. اگر در خانوادهای، خود والدین به تماشای فیلمهای تحریککننده ویدئویی یا ماهوارهای بپردازند و گمان کنند که فرزندان کوچکشان از این مسائل سر در نمیآورند، انحراف فرزندان در آینده، دور از انتظار نخواهد بود ونیز والدین در برخورد با جوانان باید طریق اعتدال را پیش بگیرند و از هرگونه افراط، تفریط، برخورد خشک، خشن و انعطاف ناپذیر خودداری کنند. و در ضمن نظارت و کنترل نامحسوس بر رفت و آمد و رفتارهای آنان، شخصیت و حریم خصوصی آنان راحفظ نمایند زیرا اگر شخصیت او از بین برود و عزت و کرامتی نداشته باشد، هیچ امید خیری در او نیست. و از سرزنش و ملامت نیز پرهیز کنند که آتش لجاجت را در آنان شعله ورتر می کند.(ابن شعبه، 1382، ص131) هم چنین جوانان اولین برخوردها و معاشرت های ناسالم و مختلط را در خانه تجربه می کنند.فرهنگ خانواده است که حد و مرزها را به فرزندان می آموزد. لذا قرآن کریم می فرماید: "ای مومنان! خود و خانواده خویش را از آتش دوزخ نگاه دارید."(تحریم. 6) خداوند در این آیه روی سخن خود رابه همه ی مومنان کرده و درباره ی تعلیم و تربیت همسر و فرزندان و خانواده دستوراتی می دهد؛ به بیان مفسران؛ نگهداری خویشتن به ترک معاصی و عدم تسلیم در برابر شهوات سرکش و نگهداری خانواده به تعلیم خیر و ادب (سیوطى 1404 ق، ج 6، ص. 244) و امر به معروف ونهی از منکر (کلینى، 1407 ق، ج 5، ص. 62)و فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هرگونه آلودگی در فضای خانه و خانواده.( میرزا خسروانى ، 1390 ق، ج8، ص: 325) از جمله ی دستورات حیات بخش این آیه ی می باشد.
4-آسیب شناسی زمینه ها و راهکارها ی فرهنگی
آسیب شناسی فرهنگی طبعاً به بررسی آفات و آسیب هایی می پردازد که رنگ و لعاب فرهنگی دارند، و عناصر شکل دهنده و سازنده عادات، رفتارها و کنش های رایج افراد یک جامعه را تحت تأثیر خود قرار داده اند. آسیب هایی این چنین، صرف نظر از میزان تخریب و خسارتی که بر مسائل روبنایی فرهنگ یک ملّت یا جامعه وارد می سازند، آن چنان در متن فرهنگ اصیل آن ملت یا جامعه رسوخ می کنند که از درون هسته مقاومت افراد را در برابر مفاسد و آسیب های فرهنگی تضعیف و آسیب پذیر می گردانند. این قبیل کنش ها رفته رفته نهادینه شده، حکم آداب و سنن حاکم بر جامعه را پیدا می کند، و در نتیجه، به استحاله فرهنگی و سرانجام به شکل گیری فرهنگی از نوع جدید می انجامد که با فرهنگ اولیه و اصیل تفاوت بارز دارد.خطر کم رنگ شدن ارزش های والای فرهنگی و یا حتی خطر نابودی فرهنگ اصیل و بنیادین جوامع اسلامی ممکن است از درون و بطن جامعه متوجه ساختار فرهنگی جامعه شود، همان گونه که می تواند از پذیرش و یا آمادگی برای پذیرش ارزش های وارداتی فرهنگ بیگانه ناشی گردد. به هر حال، بحث از عوامل و عناصر آسیب رسان فرهنگی و یا بحث از ساختار آسیب پذیر فرهنگ به قالب و زمینه آسیب شناسی فرهنگی مربوط می شود، همان طور که بحث از شیوه ها و عوامل مؤثر تهاجم فرهنگی و یا بحث از ریشه ها و عوامل زمینه ساز رسوخ فرهنگ وارداتی، در آسیب شناسی فرهنگی جای می گیرد.(رهنمائى، بی تا، شماره 30 ) دنیای غرب که با در اختیار داشتن ابزارهای تبلیغاتی برتر، همه دنیا را تحت تأثیر فرهنگ خود قرار داده است، آشکارترین تفاوت فرهنگ غرب با فرهنگ اسلام، در روابط میان زن و مرد و دختر و پسر است. از همین رو، همواره این موضوع به عنوان یکی از حربههای اصلی تهاجم فرهنگی غرب علیه مسلمانان به کار رفته است. توزیع نوارها، عکسها و مجلهها، ورود گسترده ویدئو و فیلمهای مبتذل ،رواج استفاده از ماهواره،اینترنت وشبکه های اجتماعی و... زمینه را برای نفوذ هر چه بیشتر فرهنگ غرب در جامعه فراهم آورده است
5-تهاجم فرهنگی و اشاعه روابط آزاد اصلی ترین صحنه برای کسب قدرت و به دست گرفتن ابتکار عمل برای قرار گرفتن در موضع برتر در قطب بندی های جدید، صحنه فکری و فرهنگی است و جهان آینده، جهان فرهنگهای برتر و فراگیرتر خواهد بود و هم از این روست که اینک بیشترین تلاش دشمن در یورشهای همه جانبه فرهنگی متمرکز شده است، (مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، 1381. ص: 190)مبارزه با تهاجم فرهنگی، پدیده جدیدی نیست. در طول تاریخ بشر، جنگ فرهنگی، همیشه وجود داشته است. به عنوان نمونه، فرعون در برابر موسی علیه السلام به جنگ فرهنگی متوسل شده گفت:(انّی أَخافُ أنْ یُبَدِّلَ دِینَکُم أو أن یُظْهِر فی الارض الفساد)(سوره مؤمن، آیه 26){میترسم آیین شما رادگرگون سازدویادراین سرزمین فسادبرپانماید}یکی ازجنبه های مهم تهاجم فرهنگی غربی ها مبارزه با حجاب (هاشمی رفسنجانی، 1360، ص17) واشاعه روابط آزاد دختر وپسر بوده و هست. یکی از دو عامل مهمّ کنترل کننده انسان،بلاشک امیال جنسی است.انتشارعکسهای برهنه و زننده، و صور قبیحه مستهجن،بخاطر رشد فکری و فرهنگی نبوده،بلکهبمنظور ترغیب فحشاء،تشویق انحرافات،تخریب دین و اخلاق،و ایجاد جنایات بیشمارجنسی است.( گروه تحقیقات علمی،1369،ص 345) در انگلستان یهود از پارلمان در خواست کرد که قانونی را از مرحله تصویب بگذراند که به موجب آن انحرافات جنسی آزاد شود به بهانه آزادیهای فردی اینانحرافات دیگر جرم و جنایت شمرده نشده و مورد تعقیب قرار نگیرد.کرد.( فواد بن عبدالرحمن، 1381ش،ص 128) یهود در فرانسه باشگاههای سکس و عریانی را بنیان نمود و این امر بهسایر کشورهای اروپایی و شمال آفریقا و مناطق دیگر جهان نیز سرایت کرد.امروزهنیز یهود تفکر برهنگی و عریانی را در اروپا و آمریکا ترویج میکند،تا اینکه کار بهجایی میرسد که دادگاه تجدید نظر در کالیفرنیا حکمی صادر میکند که به موجب آنزنانی که در کافهها و مکانهای عمومی کار میکنند،مادامی که مشغول ارائه خدماتی بهمشتریان خود هستند،آزادند که نیمه فوقانی بدن خویش را برهنه بگذارند.( رفاعی، 1381ش،ص 129) شیوع هرزگی و فساد همچنین به ازدیاد نسبت جنایات و جرائم،دزدی و قاچاق،خشونت،استعمال مواد مخدر و هتک نوامیس منتهی شده و در نتیجه پایههای اخلاقی دختران و پسران دانشآموز را سست مینماید.همه اینها از ناحیه نقشههای شوم وپلید یهود و ادعاهای نابخردانه ایشان مبنی بر آزادی شخصی و هرزگی بیحدوحصراست.دستگاههای خبری یهود چنین ادعا نمودهاند:«افزایش دروس و تحقیقاتپیرامون مسائل جنسی،وارد کردن تدریس سکس بعنوان یک ماده درسی در مدارسو دانشگاهها و تعریف مفاهیم جنسی و شرح و تفصیل آنها، در کاهش موج از همگسیختگی و هرزگی کمک و یاری مینماید.» در کشورهای اسکاندیناوی بالاخص سوئد و دانمارک،یهود در تخریب مبانیاخلاقی به کامیابیهای فراوانی دست یافته است.نقشههای آنان در تدریس مسائل جنسی و تعمیم آزادی مطلق در بین دختران و پسران کاملا موفق بوده و هیچ دختریدر سوئد و دانمارک یافت نمیشود که روابط جنسی قبل از ازدواج را نداند.حکومت دانمارک همچنین عمل سقط جنین را که از روابط جنسی نامشروع ناشیمیشود با وقاحت تأیید و اجرا میکند.سالانه بیش از 2 هزار نفر در این کشور سقطجنین میکنند و هر کس که بدین عمل تن در ندهد،دولت خود بر زایمان قبل ازازدواج او اشراف نموده وحتی فرزند او را به فرزندی قبول میکند.مسئولان امور دختران و پسران در این کشورها از برقراری ارتباط جنسی قبل ازازدواج احساس هیچ خطا و گناهی نمیکنند. (سجادی 1387،صص257-256)رواج فرهنگ غرب از جنبههای مختلفی بر ازدواج جوانان اثر گذاشته است. بیبندوباریها و آزادیهای جنسی به شیوه غربی، برخی از جوانان را از پذیرفتن محدودیتهای تشکیل خانواده باز میدارد. در دوستیهای عرفی میان دختر و پسر، با «دیدار» و ارتباط بصری یا لفظی، معمولاً نوعی احساس دلبستگی قلبی پدید میآید.اموری مانند نگاهها و صحبتهای محبتآمیز، خندهها و شوخیها و ابراز علاقه به صورتهای مختلف، از لوازم جداییناپذیر در روابط دوستانه و صمیمی است.از این رو دیدار و تماسهای بصری و کلامی، نگاههای دوستانه همراه با خنده و شوخی و ابراز علاقه زیاد میان دو جنس، معمولاً موجب تحریک جنسی میشود و اینکه اساسا جداسازی رابطه عاطفی از گرایشهای غریزی و جنسی در رابطه میان دختران و پسران بسیار دشوار است و عاطفه و غریزه در اینگونه رابطهها در هم آمیختهاند.(کجباف، 1378،صص 49، 62 و 66) غریزه جنسی کمکم در نوجوانان به ویژه پسران، با تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر تمام اعضا و قوای بدن قوت میگیرد تا جایی که در 17 و 18 سالگی، مالک اصلی احساسات انسان میشود و تمام تظاهرهای محبتآمیز انسان از غریزه جنسی سرچشمه میگیرد.(نک فلسفی، 1352،ص307)میل به جنس مخالف یکی از نیازهای طبیعی انسان است. . اسلام نه تنها با ارضای این میل مخالفتی نکرده، بلکه بر ارضای آن به صورت ضابطه مند و در چارچوب قرارداد زناشویی تأکید دارد. قرآن کریم خطاب به همه مسلمانان می فرماید:{به افراد مجرد و غلامان و کنیزانی که برای ازدواج شایستگی دارند همسر بدهید.8 }( نور/ 32 )فراگیر بودن خطاب آیه، شاهدی است بر اینکه سامان دادن امر ازدواج جوانان و افراد مجرد وظیفه همه مردم است. مسلمانان نه تنها وظیفه دارند نسبت به ازدواج فرزندان خود اقدام کنند، بلکه نسبت به تزویج سایر جوانان نیز مسئولند. از نظرگاه دینی وساطت در امر ازدواج بهترین شفاعت است.9 ( کلینى، 1407 ق، ج 5، ص335) و کسی که مجردی را همسر بدهد خداوند به نظر لطف به وی می نگرد.10 ( شیخ حر عاملى، 1409 ق.، ج 20، ص 45) رسول گرامی اسلام(ص) نیز ازدواج را سنت خود دانست و به مسلمانان سفارش کرد که از آن پیروی کنند.11 ( کلینى، 1407 ق، ج 5، ص329.) قرآن شریف همسران را مایه آرامش(روم، 21.) 12 معرفی کرده است.اسلام، ارضای غریزه جنسی و تولیدمثل و تکثیر نسل را فقط در چارچوب خانواده مجاز دانسته 13 و کسانی را که از این مرز فراتر روند، متجاوز می داند 14 و برای آنان مجازات های سختی مثل ضرب و قتل پیش بینی کرده است.15 ( نور/21) این مجازات عاملی برای جلوگیری از هنجارشکنی در جامعه و تضمینی برای رعایت هر چه بیشتر ضوابط شرعی است. قرآن تأکید میفرماید که باید مجازات تازیانه در مورد زناکار، آشکارا و با حضور شماری از مؤمنان انجام شود و نباید عواطف و احساس ترحم بیجا مانع از اجرای حدود الهی شود. این تأکید نشانه توجه ویژه اسلام به مصالح اجتماع و بازدارندگی اجرای حدود از رواج فساد در جامعه است. اسلام، رضایت دو طرف زناکار را موجب برداشته شدن پیآمدهای گناه نمیداند؛ زیرا عمل آن دو، مصالح جامعه، خانوادهها و نسل آینده را به خطر میاندازد. البته اسلام تأکید دارد که تا ممکن است از آشکار شدن اینگونه جرمها و گناهان جلوگیری کند تا هم آبروی افراد حفظ شود و هم زشتی این اعمال شکسته نشود.(: نور:2.) اسلام میخواهد انواع لذتهای جنسی در محیط و درون خانواده شکل گیرد واز این طریق آرامش روحی و روانی و پیوندهای عاطفی نیز برقرار بماند و با طرح آن در محیط جامعه به پیوند خانواده و اجتماع آسیب وارد نشود، هر عاملى که موجب تحریک انگیزههاى شهوانى در جامعه گردد و به آرامش روحى و روانى و عفت عمومى، صدمه وارد کند، موردتأیید اسلام نیست ، به همین دلیل در اسلام حتی خلوت کردن زن و مرد (دختر و پسر) نامحرم در مکانی که رفت و آمد نباشد، حرام و گناه است. در ادامه به یکی از مهمترین و موثر ترین زمینه های تهاجم فرهنگی که باید به دقت توسط متولیان امر فرهنگ مورد رصد و کنترل قرار گیرد می پردازیم:
رسانه
نقش رسانههای شنیداری، دیداری و نوشتاری در تهاجم فرهنگی، و زمینهسازی برای روابط ناسالم در جامعه، کاملاً جدّی است ، یکی از دغدغههای اساسی امروز بسیاری از خانوادهها و نیز متولیان امر فرهنگ اسلامی، تهاجمی است که از ناحیه شبکههای ماهوارهای شکل گرفته و بدون تردید یکی از اهداف اصلی شبکههای ماهوارهای خانوادهها هستند. اگر چه این تهاجم مساله جدیدی نیست اما امروز به جهت فراگیری بیشتر آن نسبت به گذشته، این مساله شکل جدیتری به خود گرفته است.ماهواره ابزاری است که آمریکا برای بمباران فرهنگی و به فساد کشیدن جوامع دنیا،از آن نیز استفاده میکند.اشاعه فحشا و فساد و ویران نمودن شالوده ایمان جوامع بشری، از اصولی است که در پروتکلهای جهودان صهیونیست آمده است که دقیقا آن را دنبالمینمایند، در پروتکل دهم یهود آمده است:(ما حیات خانواده را در بین ملتها از بین میبریم...و اهمیت تربیتی و اخلاقیآن را نابود میسازیم)(محسن پور، 1382، ص 82) و متأسفانه تا سطح قابل توجهی نیز موفق بودهاند. قانونی شمردن استفاده از ماهواره،بحثی است که در چند دهه اخیر مطرح بوده است.بعضی به اینصورت استناد میکنند که اولاًدولتهای اسلامی نمیتواند اینمسئله را کنترل کنند و در حال حاضر، تعداد زیادی از مردم، از آن استفاده میکنند و هرفردی که بخواهد نیز، میتواند آن را تهیه نماید.ثانیا،عدهای فیلمهای فاسد را به جوامع اسلامی آورده و آن را تکثیر و میفروشند.تهیه وتماشا کردن فیلمهای فاسد نیز، برای افراد مشکل نیست، لذا چرا باید دولتها، استفاده ازماهواره را مانع شود. ثالثا، مادامی کهدولت، استفاده ازماهواره راغیرقانونی اعلام دارد، بعضی از مردم بیشتر راغبند تا برنامههای ماهواره را تماشا کنند.رابعا، عصر، عصر ارتباطات است و شما نمیتوانید مردم را از استفاده برنامههایماهواره برحذر دارید.خامساً،تمام برنامههای ماهواره مضر نیست،تعدادی از مردم،از برنامههای مفید آناستفاده میکنند و...،به اینجهت، استفاده از برنامههای ماهواره باید قانونی شود و خرید و فروش و نصبگیرندههای ماهواره نیز باید مجاز اعلام گردد.دلایلی که برای مجاز خواندن استفاده از برنامههای ماهواره عنوان شد، مانند موردی است که یک پدر بگوید : محیط بیرون از منزل بسیار فاسد است.از زمانیکه پسرم منزل را ترک میکند، تا زمانی که باز میگردد، درمعرض فساد قرار میگیرد وافراد فاسد را، نه تنها در مدرسه، بلکه درخارج از مدرسهاش نیز میبیند و با بعضی ازآنان در تماس است.در طول مسیر، زنهای فاسد نیز به او نزدیک میشوند.من هر قدراو را منع کنم، فایدهای ندارد وشاید اصرار و منع من باعث شود، تا وی بیشتر راغبگردد که این موضوع را دنبال کند(منظور اینکه با آنان تماس گیرد و...)من که نمیتوانمهمه چیز را مهار کنم، لذا بایداین قضیه را مجاز بشمارم و شاید بهتر است، به جای اینکه وی در خارج از منزل با این زنهای فاسد تماس گیرد، خودم آنها را برای او به خانهبیاورم.آن زمان همه چیز تحت کنترل خودم خواهدبود ومیتوانم نظارت داشته باشم.فقط کافی است که این پدر، قضیه را مجاز بشمارد!چند وقت دیگر، این پدر، پسرخود را درخیابان با این افراد فاسد مشاهده میکند و مدتی بعد پسر،آن زنان فاسد را درمنزل به پدر معرفی خواهد نمود(چون پدر آن را مجاز اعلام نموده است).حال آن فرزندان دیگر وی که به آن سنین نرسیدهاند و برادر بزرگتر خود را-که الگویی برای آنان نیزمحسوب میشود-اینگونه مشاهده میکنند،چه درسی خواهند گرفت و آینده آنانچگونه خواهد شد!بعد از مدتی این موضوع بسیار رسمی شده و قسمتی از فرهنگ اینخانواده میگردد!اگر ما با هر مسئله اینگونه برخورد کنیم که«چون نمیتوانیم آن را کنترل کنیم،لذا بهتراست آن را قانونی و مجاز اعلام داریم»آنوقت چه وضعیتی خواهیم داشت و کشور وجامعه به چه سمتی سوق خواهد نمود؟!اگر استفاده از ماهواره،به عنوان مثال،برای بیست سال غیر قانونی باشد،لااقل درطول این مدت،مردم کمتر از آن استفاده میکنند و قشری از مردم،کمتر در معرض فساد30Na قرار میگیرند و ایمان آنان حفظ خواهد شد.و الاّ اگر استفاده از آن قانونی شود،دسترسی مردم به آن بسیار سادهتر خواهد شد و افراد فاجر،در اشاعه فساد،بسیارگستاختر عمل خواهند نمود و قشر وسیعی از جامعه،بیشتر و سریعتر در معرض خطرقرار خواهند گرفت.(در این زمینه نک: میر لوحى،1380، ص 265-261) همانطور که اشاره شد از عوامل مهم اختلاط فرهنگی و دوگانگی ارزشی در جامعه ما، نفوذ و گسترش فرهنگ غرب است که در پرتو سیطره علمی و اقتصادی و قدرت رسانهای، همه دنیا را تحت تأثیر خود قرار داده است. درباره جهان اسلام به ویژه ایران، انگیزههای سیاسی نیز زمینههای شدت گرفتن این تهاجم فرهنگی را فراهم آورده است. به هر حال، گسترش فرهنگ و ارزشهای غربی در دنیای امروز، واقعیتی انکارناپذیر است و نمیتوان خود را از تماس با این واقعیت برکنار دانست. البته برخورد ما با فرهنگ غرب باید برخوردی عقلانی، علمی و فعال باشد، نه منفعلانه و غیرمنطقی. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که :( ُکلُ مَنْهِیٍ عَنْهُ مِمَّا یُتَقَرَّبُ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ أَوْ یُقَوَّى بِهِ الْکُفْرُ وَ الشِّرْکُ مِنْ جَمِیعِ وُجُوهِ الْمَعَاصِی أَوْبَابٌ یُوهَنُ بِهِ الْحَقُّ فَهُوَ حَرَامٌ مُحَرَّمٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاکُهُ وَ مِلْکُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ و جمیع التقلب فیه إلا فی حال تدعو الضروره فیه إلى ذلک)(حر عاملى، 1409 ق، ج17 ؛ ص84){هر چیزی که مورد نهی خداوند باشد و از وسائلی باشد که موجب نزدیک شدن به غیر خداوند عزوجل است یا چیزی باشد که کفر و شرک بوسیله ی آن تقویت می شود (در جمیع وجوه معاصی) یا امری باشد که حق با آن ضعیف می شود پس فروش و خرید و نگهداری و ملکیت و هدیه و عاریه و جمیع تصرفات مرتبط با آن حرام است مگر در جایی که ضرورتی باشد}.روایت فوق کاملاً بر ماهواره صدق می کند. ماهواره هم وسیله ایست که دیدن عمده ی برنامه های آن منهی عنه است. هم موجب تقویت کفر و شرک می شود (به لحاظ ترویج فرهنگ غربی، فرهنگ مصرف گرایی، الگوسازی از انسان های مبتذل غربی، ترویج مسیحیت و بهائیت و ...، دفاع از مظاهر شرک و کفر مثل حکومتهای انگلیس و آمریکا و اسرائیل و ...) و هم موجب تضعیف جبهه ی حق می شود.به هر حال بسیار محتمل است که ماهواره را مصداق این فرمایش امام صادق (ع) بدانیم(دعاگوئی، 1391، ش4) اگرچه برنامه های مفید و حلالی نیز دارد، زیرا به نظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی حتی برنامه های خوب ماهواره را نیز در مسیر هدف برنامه های گمراه کننده ی آن می دانند و لذا مجموع ماهواره را یک سبب گمراهی برمی شمارند. (مکارم شیرازی،1391)
بصیرت افزایی و فرهنگ پذیری
از منظر آموزه های دینی از جمله علت های اصلی نادیده گرفتن ارزش ها و بروز روابط ناسالم بین دخترو پسر دارد، عدم شناخت و آگاهی است،خداوند متعال در قرآن کریم در آیه (اعراف/ 179) 16 به زیبایی بیان می کند که علت سقوط انسان و افتادن وی در ورطه حیوانیت و حتی پایین تر از آن، ناشی از جهل و غفلت اوست، حضرت علی (ع) نیز عامل اصلی ارتکاب رفتار انحرافی را جهل دانسته، می فرماید(ظلمت نفسی و تجرأت بجهلی).(طوسی، 1411ق.ج2، ص845) هم چنین حکما و دانشمندان نیز بر این واقعیت اشاره کردند. سقراط (399-470 قبل از میلاد) بر این باور بود که انحراف اساساً ثمرة عدم شناخت و آگاهی بوده و تنها راه حل آن، نیز آگاهی بخشی است. وی در این باره می گوید: «ما نبایستی با تبهکار با خشونت رفتار کنیم، بلکه باید به آنها بیاموزیم که به چه ترتیب از ارتکاب بزه خودداری نمایند؛ زیرا جنایت ثمرة نادانی و جهل است. تعداد بی شماری از افراد که نتوانسته اند معرفتی کسب کنند، مرتکب جرم می شوند. ( دانش ، 1369.ص 8) به این ترتیب، یکی از عواملی که نقش اساسی در بروز روابط ناسالم بین دخترو پسر دارد، عدم شناخت و آگاهی است. موثرترین شیوه در حل معضل نادانی و جهل، آگاهی بخشی است. این امر به اعتقاد جامعه شناسان، به دو صورت ممکن است: فرهنگ پذیری و جامعه پذیری؛ یعنی دو شیوه ای که مهندسان اجتماعی جامعه بر آن تأکید دارند؛ زیرا انسان لزوماً در جامعه پرورش یافته و هیچ گاه از جامعه و زندگی جمعی فاصله نمی گیرد.جامعه پذیری، فرایندی است که به انسان راه های زندگی کردن در جامعه را می آموزد. به عبارت دیگر، جامعه پذیری فرایندی است که فرد را صرفاً با هنجارهای اجتماعی هماهنگ می سازد.( مریجی، 1390 ش 4، صفحه 49 ـ 72) این جریان به دو صورت پیش می رود: گاهی گروه و هنجارها و الزامات گروهی عمداً به جامعه پذیر کردن فرد می پردازد. گاهی نیز زندگی گروهی خود به خود، فرد را جامعه پذیر می گرداند.( کوئن، 1372 ص 126)اما فرهنگ پذیری،جریانی است که فرد را عمیقاً و از جهات فراوان با فرهنگ جامعه همانند می کند. برخلاف جامعه پذیری که صرفاً فرد را با هنجارهای اجتماعی هماهنگ می کند. البته اگر جریان جامعه پذیری عمیقاً صورت گیرد و تداوم داشته باشد، افراد جامعه از مشابهت های فراوان برخوردار خواهند شد و با یکدیگر از لحاظ ارزشی و هنجاری همانند می گردند. به طوری که اعضای جدید جامعه در این جریان، کم کم در زندگی مشترک جامعه خود سهیم می شوند، راه و رسم آن را می آموزند، و زمینه فرهنگ پذیری در آنها فراهم می شود.( برن، 1380.، ص 171.) چنین افرادی را می توان با فرهنگ و ارزش های حاکم همانند نمود. برای جلوگیری از التقاط فرهنگی و ناهنجاریها و انحرافها در جامعه، باید باورها و ارزشهای اسلامی در همگان تقویت شود تا زمینه رعایت هر چه بهتر هنجارها و احکام اسلامی پدید آید. باید ایمان و بینشهای آگاهانه را در همه مردم به ویژه نوجوانان و جوانان تقویت کرد تا تقوا و خداترسی و آخرتباوری، در درونشان نهادینه شود. باید تصور نادرست جوانان از دین را اصلاح کرد تا بدون شناخت از جاذبهها و زیباییهای دین و آزادیهای اسلامی، دین را عامل محدودیت و محرومیت نپندارند. همچنین باید جهتگیریها و احکام اسلامی را در زمینه رابطه با جنس مخالف، به خوبی تبیین کرد. شناخت درست هدفها، جهتگیریها و نظام رفتار جنسی در اسلام و اجرای کامل و غیرگزینشی آن همچون حدود و ضوابط و آزادیهای مشروع میتواند جامعه را از بسیاری از انحرافها باز دارد و سلامت و نشاط و خوشبختی دنیا و آخرت را برای افراد جامعه به ارمغان آورد.(جوان، 1387، ص 119) هرپدیده وفعالیت فرهنگی که با ارزشهای متعالی انسان، مانند اخلاقیات و مذهب ناسازگار باشد، فرهنگ اسلامی آن را نمی پذیرد ، زیرا هر پدیده وفعالیتی که به نام فرهنگ در جامعه بروز کند ومخالف حقیقت و شرافت و شخصیت ِ کمال انسانی باشد ، اگر چه در جذابترین صورت عرضه شود فرهنگ اسلامی با آن مخالفت نموده و ازعرضه و ترویج آن جلوگیری می کند ، این است اساسی ترین وظیفه ی یک فرهنگ پویا که اسلام با صراحت و صدای رسا ، حامی آن است (جعفری 1379، ص 120)
نتیجه گیری
از آنچه بیان شد نتایج ذیل به دست آمد :
1.از منظر فرهنگ اسلامی ، اضطراب، تشویش، نگرانی ؛ طلاق وفروپاشی خانواده و..از زمره آسیبهای هستد که در فضای روابط ناسالم دخترو پسر پیدا می شوند. 2. برپایه ی فرهنگ اسلامی نگاه های مسموم ، پوشش نامناسب ، خودآرایی وخودنمایی و ...اززمینه های فردی شکل گیری روابط ناسالم دختروپسرمی باشند،که خودداری از نگاه های آلوده وحفظ پوشش مناسب و...در آسیب زدایی از روابط دختروپسر بسی موثر است. 3.از نگاه فرهنگ اسلامی بی توجهی خانواده ها وعدم شرایط ازدواج و...به عنوان زمینه های اجتماعی شکل گیری روابط ناسالم دختروپسربوده و تقویت باورها و ارزشهای اسلامی در خانواده و هم چنین تسهیل شرایط ازدواج جوانان ا زجمله راهکارهایی برای جلوگیری از این روابط ناسالم می باشد 4. ونیز تهاجم فرهنگی غرب ورسانه از زمینههای فرهنگی درسوق دادن دختران وپسران به سوی روابط ناسالم است که در فرهنگ اسلامی به هشیاری دربرابرتوطئه های دشمن و نزدیک نشدن به فواحش سفارش نموده تاافراد جامعه از آسیبهای روابط ناسالم در امان بمانند.
یاداشت ها
1. روزنامه جمهورى به تاریخ 29/11/80 به نقل از دکتر کاترین کوهان استاد دانشگاه ایالت پنسیلوانیا.
2. (زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَ الْبَنِینَ وَ الْقَنَاطِیرِ ){ محبّت امور مادى، از زنان و فرزندان و اموال هنگفت .....، در نظر مردم جلوه داده شده است}(آل عمران /14)
3 . { اى کسانى که ایمان آوردهاید! .... و هنگامى که چیزى از وسایل زندگى را (بعنوان عاریت) از آنان [همسران پیامبر] مىخواهید از پشت پرده بخواهید این کار براى پاکى دلهاى شما و آنها بهتر است}احزاب/52
4. (وَ حُرِّمَ النَّظَرُ إِلَى شُعُورِ النِّسَاءِ الْمَحْجُوبَاتِ بِالْأَزْوَاجِ وَ إِلَى غَیْرِهِنَّ مِنَ النِّسَاءِ لِمَا فِیهِ مِنْ تَهْیِیجِ الرِّجَالِ وَ مَا یَدْعُو التَّهْیِیجُ إِلَیْهِ مِنَ الْفَسَادِ وَ الدُّخُولِ فِیمَا لَا یَحِلُّ وَ لَا یَجْمُل)
5.( النَّظْرَةُ بَعْدَ النَّظْرَةِ تَزْرَعُ فِی الْقَلْبِ الشَّهْوَةَ وَ کَفَى بِهَا لِصَاحِبِهَا فِتْنَةً)
6. (یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُوءْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُوءْذَیْنَ وَ کانَ اللّهُ غَفُورًا رَحیمًا)؛{ای پیامبر، به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو پوشش های خود را برخود فروتر گیرند. این برای آن که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیک تر است و خدا آمرزنده مهربان است}
7. (وَ اکْفُفْ عَلَیْهِنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ بِحِجَابِکَ إِیَاهُنَّ فَإِنَّ شِدَّةَ الْحِجَابِ خَیْرٌ لَکَ وَ لَهُنَّ مِنَ الِارْتِیَابِ وَ لَیْسَ خُرُوجُهُنَّ بِأَشَدَّ مِنْ دُخُولِ مَنْ لَا تَثِقُ بِهِ عَلَیْهِنَ)؛{از راه حجاب و پوشش بانوان آنها را بپوشان؛ زیرا رعایت حجاب به طور جدی و محکم، زنان را به طور سالم تر و پاک تر حفظ خواهد کرد.}
8 . ( وَ أَنکِحُوا الأَیامی مِنْکُمْ وَ الصّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُم)( نور/ 32)
9. ( افضل الشفاعات ان تشفع بین اثنین فی نکاح حتی یجمع اللّه بینهما)؛{ بهترین وساطت ها این است که انسان میان زن و مرد برای ازدواج، وساطت نماید تا خداوند بین آنها پیوند دهد}
10. (من زَوَّج اعزبا کان ممَّن ینظر اللّه إلیه یوم القیامه.)
11. (مَن أَحَبَّ أنْ یتَّبع سنتی فإنّ مِنْ سنتی التزویج)
12 .(وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنفُسِکُمْ أَزواجا لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً. )
13. (جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنفُسِکُمْ أَزواجا وَ مِنَ الأَنْعامِ أَزواجا یَذْرَؤُکُمْ فیهِ)( شوری/11)
14. (وَ الَّذینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلاّ عَلی أَزواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُم فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومینَ فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئکَ هُمُ العادُونَ؛ و کسانی که غیر این طریق را طلب کنند تجاوزگرند. (معارج، 31 ـ 29، مؤمنون، 7 ـ 5.)
15. (الزَّانِیَةُ وَ الزَّانی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ لا تَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فی دینِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لْیَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنینَ)؛ {هر یک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید و نباید رأفت (و محبّت کاذب) نسبت به آن دو شما را از اجراى حکم الهى مانع شود، اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید! و باید گروهى از مؤمنان مجازاتشان را مشاهده کنند!}
16. (وَ ...أُوْلَئکَ کاَلْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَئکَ هُمُ الْغَافِلُونَ)؛{آنها همچون چهارپایانند بلکه گمراهتر! اینان همان غافلانند (چرا که با داشتن همهگونه امکانات هدایت، باز هم گمراهند}
فهرست منابع
الف) کتاب ها
1 . قرآن کریم، ترجمه مکارم شیرازى ،ناصر، دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى) - قم، چاپ دوم، 1373
2. ابن بابویه، محمد بن على، (1413 ق.) من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم
3 .ابن بابویه، محمد بن على،(1378ق.) عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران : نشر جهان، چاپ اول
4. ابن شعبه، حسن بن علی (1382)،جنتی، احمد، تحف العقول/ترجمه جنتی، تهران : موسسه امیرکبیر، چاپ اول
5. احمدی، علیاصغر،(1381)، تحلیلی تربیتی بر: روابط دختر و پسر در ایران، تهران: انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران
6 . برن، آگ و نیم کف،(1380) زمینه جامعه شناسی، ترجمه ایرج آریان پور، تهران : گسترده، چاپ سوم
7 . تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد،(1410 ق.) غرر الحکم و درر الکلم (مجموموعة من کلمات و حکم الإمام علی علیه السلام)، قم : دار الکتاب الإسلامی چاپ: دوم
8. جعفری، محمد تقی ،(1379)، فرهنگ پیرو فرهنگ پیشرو ، تهران : توسعه وتدوین نشرآثار علامه جعفری ،چاپ دوم
9 . جوان، عبدالله ؛(1387) بررسى روابط دختر و پسر در ایران و راهکارهاى اصلاحى آن / ؛ مرکز پژوهشهاى اسلامى صدا و سیما، قم: دفتر عقل
10 . حر عاملى، محمد بن حسن،(1409 ق) تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم : مؤسسة آل البیت علیهم السلام ،چاپ: اول،
11 . حرعاملی ، محمدبن حسن (1380)–فارابی، محمد علی وعباسی علی کمر، یسعوب، آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیم السلام (ترجمه وسائل الشیعه )، مشهد: آستان قدس رضوی ، بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ پنجم .
12 . حسینیدشتی، مصطفی،(1385 ) معارف و معاریف: دایرهالمعارف جامع اسلامی، تهران: آرایه،ج8
13 . خمینی، روح الله(1378)، صحیفه امام،تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)ّ جلداول،
14 . دانش، تاج زمان،(1369) مجرم کیست، جرم شناسی چیست، تهران : موسسه کیهان، چاپ اول
15 . دورانت، ویل، (1373) لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب، تهران: نشر دانشجویی، 1373،
16 . راستگو، محمد باقر (بی تا ) برای چشم هایت، تهران : انتشارات برهان
17 . رفاعی، فواد بن عبدالرحمن، (1381ش)، نفوذ صهیونیسم بر رسانه های خبری، سرو قامت، حسین، تهران، کیهان، چاپ دوم
18 .سجادی،محمد کاظم ،(1387)، صهیونیسم وتلاش برای نابودی جوامع بشری، همدان : دانشجو، چاپ ششم
19 . سعیدیان، عبدالحسین،(1382)، دائرهالمعارف بزرگ نو، تهران: علم و زندگی،ج4
20 .سیوطى جلال الدین،(1404 ق.)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى
21 . صاحبی، محمد جواد، (1384ش )مناسبات دین و فرهنگ در جامعه ایران (مجموعه مقالات)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ج 1،
22 . طباطبایى، محمدحسین، (1417 ق)المیزان فى تفسیر القرآن، قم : دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم ، چاپ پنجم، ج16
23 . طبرسی ، حسن بن فضل (1365)–میرباقری، ابراهیم /ترجمه میرباقری، تهران: فراهانی، چاپ دوم جلد 2
24 . طوسی، محمدبن الحسن،(1411ق) مصباح المتهجدوسلاح المتعبد، بیروت : موسسه فقه الشیعه، چاپ اول،.ج2
25 .عمید، حسن، (1367) فرهنگ فارسی عمید،تهران: امیرکبیر
26 .فتاحی زاده، فتحیه،(1388 )حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، قم: بوستان کتاب
27 .فلسفی، محمدتقی، (1352.) گفتار فلسفی (جوان)، تهران : هیئت نشر معارف اسلامی
28 .قاسمى ،محمد جمال الدین، (1418 ق)محاسن التاویل، بیروت : دار الکتب العلمیه، چاپ اول،
29. قرائتى محسن، (1383 ش)تفسیر نور، تهران : مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، چاپ یازدهم
30. کوئن، بروس،(1372) مبانی جامعه شناسی، ترجمه و اقتباس غلامعباس توسلی، رضا فاضل زرندی، تهران : سمت، چاپ پنجم
31 . کجباف، محمدباقر،(1378) روانشناسی رفتار جنسی، تهران : نشر روان
32 .کلینى، محمد بن یعقوب (1369 ش.)مصطفوى، سید جواد، أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، تهران : کتاب فروشى علمیه اسلامیه، چاپ اول
33 . کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق،(1407 ق.) الکافی (ط - الإسلامیة)،تهران : دار الکتب الإسلامیة ، چاپ: چهارم
34 . گروه تحقیقات علمی،(1369)، فراماسونری و یهود، تهران : انتشارات علمی
35. محسن پور، بهرام،(1382)، پروتکل دانشوران یهود، قم : سیدحسین نجفی یزدی، چاپ اول
36 . مرکز تحقیقات اسلامی سپاه(1381) رهبری فرزانه از نسل، قم: یاقوت
37 . مطهری، مرتضی، بی تا، مجموعهآثاراستادشهیدمطهرى ، تهران : صدرا ، ج19،
38. مهریزی، مهدی، (1390)آسیبشناسی حجاب، تهران، نشر جوانه رشد
39 . میر لوحى، سید هاشم،(1380) آمریکا بدون نقاب، تهران : کیهان، چاپ اول
40. میرزا خسروانى ،على رضا، (1390 ق) تفسیر خسروى، تهران : انتشارات اسلامیه، چاپ اول
41 .وثوقی، منصور، علی اکبر ،نیک خلق؛(1370ش) مبانی جامعه شناسی، بی جا : خردمند
42 . هاشمیرفسنجانی، اکبر، (1360) انقلاب، یا، بعثت جدید، قم : اتشارات یاسر
ب) مقالات
1.دعاگوئی، محمد مرتضی(1391)، « تحلیل فقهی حرمت خرید و فروش ماهواره »پلکان شماره چهارم، سال دوم،
2.روزنامه جمهورى 29/11/80 به نقل از دکتر کاترین کوهان استاد دانشگاه ایالت پنسیلوانیا.))
3.روزنامه قدس، شماره 2020،
4.رهنمائى، احمد، (بی تا)«آسیب شناسى فرهنگى»، ماهنامه علمی ـ ترویجی معرفت، شماره 30
5.مرکز فرهنگ و معارف قرآن،(1386)« روابط دختران و پسران از نگاه قرآن و روایات» نشریه پاسدار اسلام ،شماره 307
6.مریجی، شمس الله(1390)، « بررسی نقش خانواده در کاهش انحرافات اجتماعی»، معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره چهارم، صفحه 49 ـ 72
7.موسوی کانی ، سید رضا ، (خرداد1387 ش)،«آسیب شناسی روابط دختر و پسر»، مجله:پرسمان شماره 65
ج) سایت ها
1.بیاری، علی اکبر،(20 آذر 1387) آسیبشناسى روابط دختر و پسر، سایت شیعه نیوز، کد خبر: 11329
2.بی نام، (26 دی 1393 )حقیقت رابطه دختر و پسر در اسلام، سایت علمی نخبگان جوان،
3.مکارم شیرازی،ناصر،(1391ش)،مکتوب،تارنمای شخصی،( http://makarem.ir)قابل دسترسی در سایت پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت ا...العظمی مکارم شیرازی،( آخرین بازنگری 30فروردین ماه1391)