هفته نامه سلامت - نیلوفر جامه‌بزرگی: چشم‌هایتان را که برهم بگذارید سال نو شده است، شمارش معکوس برای نظافت خانه و خرید لوازم و لباس‌های نو شروع شده است. برخی‌ها ترجیح می‌دهند خیلی سریع‌تر خانه‌تکانی کنند تا زمان بیشتری برای خرید و چیدن سفره عید داشته باشند. آنها تندتند شروع به خانه تکانی می‌کنند و همه جا را برق می‌اندازند؛ می‌شویند و می‌سایند و برای از بین بردن آلودگی‌ها همه تلاش خود را می‌کنند.
شاید تعدادی از این خانم‌ها یا آقایان باسلیقه، حواسشان به آسیب‌های مواد شوینده و مسمومیتهای ناشی از آن نباشد و برخی از آنها دقت نکنند که سوختگی ناشی از مواد شوینده ممکن است گوارش، تنفس و قسمت‌های زیادی از ارگان‌های داخلی‌شان را بیمار کند.
حتما چند نفری هستند که هنوز از دستکش استفاده نمی‌کنند و هنگام استفاده از مواد شوینده حواسشان به پاشیدن قطرات به چشمانشان نیست. حتی اگر شما جزو کسانی باشید که همچنان نکات ایمنی را رعایت می‌کنید، باید بدانید گاهی اتفاقات اجتناب‌ناپذیرند و می‌افتند! به همین دلیل دانستن نکات ایمنی برای همه ضروری است. به همین بهانه با دکتر شاهین شادنیا، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها، مدیر گروه سم‌شناسی بالینی و مسمومیتهای دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رئیس مجموعه مسمومیتهای بیمارستان لقمان حکیم گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
کدام مواد شوینده آسیب‌زا هستند؟
مواد پاک‌کننده، شوینده و سفید‌کننده‌ها خاصیت سوزانندگی دارند و تماس با آنها ممکن است عوارض و مشکلاتی ایجاد کنند. البته زمان تماس با آنها عامل بسیار مهمی است و هرچه تماس با این مواد طولانی‌تر باشد، عوارض بیشتری ایجاد می‌شود. نباید آسیب را تنها در مواد شوینده بسیار قوی جستجو کرد. همین مواد شوینده که به‌طور روزمره از آنها استفاده می‌کنیم، اگر بدون دستکش و به‌طور نادرست استفاده شوند، می‌توانند آسیب‌هایی مانند حساسیت ایجاد کنند.
شاید شما هم تجربه کرده باشید که اگر مدتی طولانی با این مواد در ارتباط باشید، علائمی مانند خارش، قرمزی یا حتی سوختگی را روی دست‌های خود ببینید. پس این نکته را فراموش نکنید که موادی که برای نظافت خانه از آنها استفاده می‌کنید، با توجه به ترکیبات شیمیایی درونشان، خاصیت سوزانندگی با شدت‌های متفاوتی دارند. مواد شوینده و پاک‌کننده سوزانندگی کمتر و مواد سفیدکننده سوزانندگی بیشتری دارند. به‌طور دقیق‌تر شوینده‌های روزانه مانند انواع پودرها، چندمنظوره‌ها و مایع‌های ظرفشویی سوزانندگی بسیارکم اما ترکیبات سفیدکننده مانند وایتکس‌ها آسیب‌رسانی بیشتری دارند و درنهایت جوهرنمک‌ها جزو گروه‌های خطرناک‌تری قرار می‌گیرند.
مواد شوینده چه عوارضی ایجاد می‌کنند؟
این مواد در اثر تماس مخاطی یعنی ارتباط با دست یا پوست و پاشیده شدن آنها به چشم عوارض مختلفی با توجه به محل ارتباط و میزان آن دارند. اگر این مواد اشتباهی بلعیده شوند، به دستگاه گوارش آسیب می‌زنند، حتی استنشاق بخارات متصاعدشده از آنها در فضای بسته که تهویه مناسبی ندارند هم می‌تواند در مجرای تنفسی باعث سوختگی و التهاب گاه جبران‌ناپذیری شود. البته شدت ضایعات با توجه به مدت تماس و نوع ماده مصرفی بین درجات خفیف تا شدید متغیر است.
آیا می‌توان میزان و زمان معینی را به‌عنوان مرز خطر تعیین کرد تا کسی که شروع به خانه‌تکانی می‌کند، به سادگی از عامل خطر پیشگیری کند؟
واقعا نمی‌توان زمان مشخصی را به‌عنوان مرز خطر تعیین کرد؛ آسیب در افراد با توجه به سن و سال و آمادگی بدن آنها متفاوت است. به‌عنوان مثال ممکن است افراد مسن و کودکان آسیب‌پذیرتر از دیگر گروه‌ها باشند. زمان آسیب برای خانم‌های باردار و افرادی که سابقه بیماری‌های ریوی، حساسیتی، آسم و آلرژی دارند، کوتاه‌‌تر و خطرات برای آنها بیشتر است.
از خانه‌تکانی و نظافت که گریزی نیست، توصیه‌های شما برای آسیب کمتر چیست؟
مهم‌ترین نکته پیشگیری است. درمان همیشه دشوارتر از پیشگیری و رعایت نکات ساده است. به‌طور کلی ما به همه توصیه می‌کنیم هنگام استفاده از هر نوع ماده شوینده‌ای حتما از دستکش استفاده کنند. به‌طور معمول کارهای خانه‌تکانی در مدت طولانی انجام می‌شوند و باید سعی کنید زمان را به کمتر از30 دقیقه کاهش دهید. در فضای بسته کار نکنید اگر در جاهایی مانند سرویس‌های بهداشتی کار نظافت را انجام می‌دهید حتما در و پنجره را بازبگذارید و به هیچ‌عنوان زیر بار کار کردن در محیطی که تهویه مناسب ندارد، نروید. لطفا وسواس خود را کنترل کنید و تا می‌توانید مدت کار را کوتاه کنید. به هرحال استفاده از این مواد می‌تواند برای شما عوارضی داشته باشد. سعی کنید از ماسک استفاده کنید.
آیا استنشاق گازها ممکن است خطر مرگ را به‌دنبال داشته باشد؟
بله، دانستن اینکه مواد شوینده نباید به هیچ‌عنوان با یکدیگر ترکیب شوند بسیار ضروری است. گاهی افرادی را می‌بینیم که با ابراز این نکته که لک‌ها برطرف نشده‌اند، دو ماده پاک‌کننده و سفیدکننده را با هم ترکیب می‌کنند که اصلا کار درستی نیست. ترکیب‌هایی که از نظر شما ساده به نظر می‌رسند، فعل و انفعالات اسیدی ایجاد می‌کنند که به شدت سوزاننده است و می‌تواند آسیب‌هایی جدی ایجاد کند که حتی باعث مرگ افراد شود. پس یک خط قرمز را همیشه به یاد داشته باشید که هر چقدر لکه‌ای دیر از بین برود، نباید برای برطرف کردن آن از ترکیب دو ماده استفاده کنید.
کودکان را چگونه از آسیب حفظ کنیم؟
مهم‌ترین مشکلی که ما بیش از پیش با آن روبرو و به میزان زیاد شاهد آن هستیم، خوردن مواد شوینده توسط کودکان است. توصیه جدی به والدین این است که به هیچ‌عنوان مواد شوینده را در دسترس کودکان قرار ندهند. این حقیقت را بپذیرند که کودکان بسیار کنجکاو هستند و دوست دارند تجربه‌های زیادی را کسب کنند. به همین دلیل اصلا دور از ذهن نیست که به همه جا سرک بکشند. مواد شوینده را حسابی مهر و موم کنید و در کابینت‌ها یا مکان‌هایی قرار دهید که دست کودکی به آنها نرسد. نکته مهم دیگر که رعایت آن بسیار مهم است اینکه این مواد را در ظروف خودش نگهداری کنید و به ظرف نوشابه یا شربت‌های خالی منتقل نکنید. متاسفانه بسیار شاهد هستیم دیگر اعضای خانواده این مواد شوینده را به‌عنوان نوشیدنی یکباره سر کشیده و دچار سوختگی شده‌اند.
اگر این مواد باعث سوختگی شدند، چه کنیم؟
همه افراد لازم است نکات ساده‌ای در‌باره برخورد با این شرایط بدانند.
اول اینکه اگر تماس با مواد پاک‌کننده یا شوینده با پوست علائمی مانند سوختگی، خارش و قرمزی ایجاد کرده یا اگر قطرات این مواد به چشم راه پیدا کرده‌‌اند، بهترین کار شستشو با آب معمولی است. محل آسیب‌دیده را 30 دقیقه زیر آب نگه‌دارید. دمای آب هم بهتر است ولرم؛ نه خیلی خنک و نه خیلی داغ باشد. در مرحله بعد باید به مراکز درمانی مراجعه کنید. نفوذ قطرات به چشم ممکن است عارضه جدی ایجاد کند و حتما باید بعد از شستشو توسط پزشک متخصص معاینه شود. از پمادهای سوختگی استفاده نکنید و فقط محل را خوب شستشو دهید.
اگر این مواد را استنشاق کردیم، چه کنیم؟
اگر بخارات این مواد وارد ریه شما شدند، بهترین کار خروج از محیط آلوده است. بهتر است هرچه سریع‌تر در معرض هوای آزاد قرار بگیرید. اگر هم در منزل کپسول‌های اکسیژن دارید، در چنین شرایطی حتما از آنها استفاده کنید. در این موارد هم حتما باید با عکسبرداری از ریه در مراکز درمانی انجام شود. از آنجایی که هر سوخگی التهاب ایجاد می‌کند، توصیه ما این است که معاینه ریه حتما انجام شود، تا از لحاظ علائم اولیه التهاب مورد بررسی قرار گیرد. معمولا در مرحله اولیه عکس از ریه گرفته می‌شود تا طی 24ساعت و نهایت 72 ساعت سیر علائم توسط متخصصان رصد شود. این عکس اولیه به درمانگران کمک می‌کند اگر سیر التهابات ادامه پیدا کرد بتوانند وضعیت بیمار را بررسی کنند. افراد باید حتما در مسمومیت‌هایی با علائم تنگی‌نفس، خس‌خس سینه، سنگینی یا احساس سوختگی سینه به مراکز درمانی مراجعه کنند.
اگر این مواد اشتباهی بلعیده‌شدند، تکلیف چیست؟
در مسمومیتهای خوراکی توسط مواد شوینده و سوزاننده برخلاف مسمومیتهای دیگر که به فرد مصدوم توصیه به استفراغ می‌شود، فرد نباید به هیچ‌عنوان استفراغ کند. این مواد هنگام پایین رفتن یکباره فرد را می‌سوزانند و با بالا آمدن دوباره این کار تکرار می‌شود و درنهایت ضایعه بیشتر می‌شود. در این شرایط باید تلاش کنید آب معمولی در حجم‌های کم و دفعات زیاد به مصدوم بدهید تا مایع رقیق شود و اثرش کاهش پیدا کند و به نزدیک‌ترین مرکز درمانی برسید و اقدامات تخصصی درمانی را انجام دهید.
در بیمارستان هم فرد توسط متخصصان معاینه می‌شود. ماهیت این مواد این است که باعث ایجاد استفراغ می‌شوند و در صورتی که علائم شدید گوارشی وجود نداشته باشد، معمولا داروهای ضداستفراغ و در عین حال ترکیبات محافظت‌کننده نوع خوراکی یا تزریقی دستگاه گوارش یا همان آنتی‌اسید‌ها استفاده می‌شود تا نقش محافظتی برای دستگاه گوارش ایجاد شود. در مواردی که علائم شدید‌تر است و نشانه‌هایی مانند درد شکمی یا علائم سوختگی یا خونریزی در قسمت‌های فوقانی دستگاه گوارش وجود داشته باشند حتما باید اقدامات تشخیصی پیشرفته‌تر مانند اندوسکوپی و نظایر آن انجام بگیرند و داروهای متناسب تجویز شود.
