ازدواج به معنای پیمان زناشویی که براساس آن برای مرد و زن در برابر هم، تعهدات اخلاقی و حقوقی پدید می آید، امری طبیعی، فطری، غریزی و عقلایی است. براساس آموزه های قرآنی، همه موجودات به صورت جفت آفریده شده اند. لذا مرد و زن به هم نیازی طبیعی دارند که در شکل ازدواج، محدودیت های خاصی پدید می آید تا این زوجیت معنایی دیگر بیابد؛ هر چند که زن و مرد می توانند برخی از نیازهای یکدیگر را در اشکال دیگر فراهم آورند، ولی هیچ یک از اشکال دیگر نمی تواند تاثیرات مثبت و سازنده ازدواج در شکل پیمان زناشویی را فراهم آورد. از این رو در اسلام ازدواج میان زن و مرد و تشکیل خانواده به عنوان بهترین و کامل ترین شکل تحقق زوجیت معرفی شده است. با این همه، شرایط اجتماعی و فرهنگی در برخی از جوامع موجب شده تا ازدواج به شکلی دشوار انجام پذیرد به گونه ای که اشکال دیگر زناشویی حتی آسان تر و بهتر جلوه کند، بویژه آنکه ازدواج در شکل رسمی آن پیامدهایی دارد که از همه مهم تر تعهدات اخلاقی و حقوقی آن است که نیازمند احسان، ایثار، عفو، گذشت، تلاش بیشتر و درآمد بالاتر است. نویسنده در این مطلب بر آن است قاعده طلایی برای ازدواج آسان و زندگی بهتر براساس آموزه های وحیانی اسلام را معرفی کند.
ازدواج نیک، نیاز طبیعی انسان
خداوند در آیاتی از قرآن از خلقت مذکر و مونث در میان موجودات خبر می دهد و می فرماید که ما همه موجودات از جمله انسان ها را به صورت زوج آفریده ایم. (نجم، آیه45؛ قیامت، آیه39؛ یس، آیه36) هدف از آفرینش زوج برای موجودات از جمله انسان ها، بسیار متنوع و متعدد است. از آیه21 سوره روم برمی آید که ماهیت جفت از جهت نفس، همانند است تا مودت و رحمت و سکونت و آرامش در میان جفت امکان پذیر باشد. این بدان معناست که انسان ها نیازمند جفتی هستند که از نظر ماهیت از نفس خودشان است و همین ویژگی، مهم ترین عامل در گرایش هر موجودی به جفت خود است؛ زیرا از این طریق است که به بسیاری از نیازهای روحی، روانی و جسمی ومادی خود می تواند پاسخ گوید.
انسان ها پیش از آنکه از جفت برای تناسل و تولید نسل بهره برند که خود یکی از اهداف و حکمت های ازدواج است. (شوری، آیه11) به نیازهای روحی و روانی یا جنسی خود از طریق ازدواج پاسخ می دهند؛ زیرا آفرینش انسان ها به گونه ای است که نمی توانند بی جفت به کمال طبیعی و اعتدال خود برسند و در بهترین حالت، هر فرد انسانی، ناقص است مگر آنکه جفتی در اختیار داشته باشد که بدان سکونت و آرامش می یابد و نیازهای عاطفی و روانی و روحی خود را بدان پاسخ مناسب و درخوری می دهد. از این رو خداوند حتی در بهشت آدم(ع) پس از آفرینش او و انتخاب وی برای خلافت الهی، از نفس حضرت آدم(ع) جفتی برای او آفرید تا در کنار هم به سکونت برسند.
بنابراین، حکمت و فلسفه اصلی در ازدواج، همان نیاز طبیعی انسان به جفت و همسر است و تناسل و تولید نسل در ادامه این مسئله قرار می گیرد؛ زیرا انسان موجودی است که بقای خود را در هر شکلی چون فرزند دوست دارد و فقدان فرزند را به معنای نقص در خود می داند. بنابر این تناسل نیز پاسخی در ادامه پاسخگویی به نیاز کمال گرایی خود انسان است. هر فردی دوست می دارد که از همه کمالات از جمله کمال جفت داشتن و فرزندداری بهره مند باشد.
ازدواج رسمی، مسیری درست برای پاسخ به یک نیاز هر انسانی می تواند با توجه به وضعیت جمعیتی بشر، زوجی را برگزیند و با هم زندگی کنند؛ اما نکته ای که نمی توان از آن غافل شد، این که هدف از ازدواج به شکل کمال آن تنها در یک نوع و شکل خاص امکان پذیر است؛ هر چند که می توان در شکل های دیگر ازدواج، برخی از نیازهای انسانی خود را با آن پاسخ داد، ولی همواره شکل های دیگر پاسخ های ناقصی به خواسته و نیاز اساسی است. به عنوان نمونه حتی ازدواج موقت که در فارسی از آن به صیغه یاد می شود، با آنکه یک ازدواج رسمی است، ولی برای شرایط خاص و پاسخگویی به نیازهای خاص تعریف شده است. با توجه به امکان شرط گذاری در این نوع ازدواج رسمی ولی موقت، همسران خواهان ارتباط دوستانه یا کلامی یا عاشقانه یا جنسی در زمان محدود، می شوند. با توافق زن و مرد این نوع زندگی موقت برای پاسخگویی به نیازهای عاطفی و جنسی و نسلی و مانند آن شکل می گیرد؛ اما به سبب همان موقت بودن، نمی تواند پاسخی کامل برای همه نیازهای مرد و زن برای تمام دوران زندگی شان باشد. انواع دیگری از ازدواج و همسری که اکنون در غرب متداول شده و یا از گذشته در برخی از جوامع وجود داشته، هرگز نمی تواند به نیازهای طبیعی مرد و زن به طور کامل پاسخ دهد.
بهترین شکل پاسخ گویی به نیازهای طبیعی و رهایی از نقص و رسیدن به کمال، ازدواج در شکل رسمی با شرایط خاصی است، که عقل و عقلاء و دین و آیین بیان می کند. در هر فرهنگ انسانی در همه جوامع از دست کم دو نوع ازدواج سخن به میان می آید که یکی از آنها رسمی و دیگری غیررسمی دانسته می شود. ازدواج های رسمی در هر جامعه ای، بگونه ای تعریف می شود که حداقل اصول اصلی نیازها پاسخ داده شود؛ هرچند که اسلام به عنوان کامل ترین و عقلانی ترین دین، بهترین شرایط و حقوق و قوانین را برای تشکیل خانواده بیان کرده است؛ اما با این همه آموزه های اسلامی از همه انسان ها می خواهد که در چارچوب ازدواج های رسمی، روابط زن و مرد تعریف شود. از این رو بر اصل ازدواج رسمی میان زن و مرد تاکید و بر آن تشویق می کند. به هرحال، شکی در اهمیت ازدواج به ویژه در نوع کامل و رسمی آن نیست، هر چند که دیگر انواع و اشکال همسری و جفت شدن نیز به برخی از نیازهای انسانی پاسخ می دهد ولی هرگز پاسخی کامل و مناسب نیست.
خداوند در آیاتی از قرآن می خواهد تا ازدواج کنند و عزب و بی همسر نمانند و یا از روش های غیر اخلاقی و ناپسند عقلانی و عقلایی که در همه جوامع وجود دارد پیروی نکنند، بلکه از همان سنت ازدواج که میان همه جوامع به عنوان رفتاری اخلاقی و پسندیده شناخته می شود پیروی نمایند. (نساء، آیات 3 و 24 و 25؛ نور، آیه 32)
انتخاب همسر مناسب و هم شان نخستین گام در ازدواج آن است که انسان همسری مناسب و هم شان با خود را برگزیند که بتواند مکمل او باشد و نواقص او را برطرف کند و همانند لباسی باشد که هم عیوب و نواقص او را می پوشاند و هم با کمالات خود، بر کمالات او می افزاید. خداوند در قرآن در بیان فواید لباس می فرماید که لباس عیب پوش و زیباآفرین است. (اعراف، آیات 26 و 27) بنابراین کسی که بی همسر است یا همسری مناسب ندارد در حقیقت گرفتار برهنگی است که عیوب او آشکار و بر کمال و زیبایی اش چیزی افزوده نمی شود؛ چرا که از نظر خداوند همسران مانند لباس یکدیگر هستند که می پوشانند و زیبایی و کمال می آفرینند. (بقره، آیه 187)
پس ارزش دارد که انسان وقت خود را مصروف این معنا کند تا همسری مناسب با خود بیابد. وقتی انسان به بازار می رود تا لباسی مناسب بخرد همه لباس های یک مغازه را از نظر می گذارند و سبک و سنگین می کند و اگر لباسی را در این مغازه نپسندید به مغازه ای دیگر و حتی شهرهای دیگر می رود تا لباسی برازنده خویش پیدا کند.
در انتخاب همسری که جامه یک عمر آدمی است می بایست سخت گیرتر و دنبال همسری مناسب باشیم که برازنده ما باشد. البته گرایش طبیعی هر انسانی به سمت و سوی همانند خود است و نوعی سیگنال از هر انسانی ساطع می شود که دیگری را جذب یا دفع می کند. انسان های پاک به هر میزان پاکی، سیگنال های خاصی را می فرستند که تنها انسان های پاک دیگر را به سوی خود جذب می کند و از انسان های ناپاک و خبیث نیز چنین سیگنال هایی ارسال می شود که انسان های پاک را دفع و انسان های ناپاک را جذب می کند. هر کسی بویی دارد که خوش یا ناخوش زنبور عسل یا خرمگس را به خود جذب و جلب می کند. (نور، آیات 3 و 26)
البته همان گونه که این سیگنال ها و بوهای خوش و ناخوش از هر فردی ساطع و تراوش می کند، لازم است تا انسان، هم تحقیق کند و هم به خدا واگذار کند؛ زیرا تحقیق از خانواده ای که این بوته در آن رشد کرده نیز لازم است تا گرفتار خضراءالدمن و گیاه لجنزار نشویم یا زیاد به ظاهر بسنده نکنیم.
همان گونه که ظاهر انسان ها جاذبه و دافعه دارد، باطن و اعتقادات و اخلاق و منش و نگرش انسان ها نیز دارای آثاری است که نقش بسیار حیاتی در جذب و دفع دارد. کافر و مشرک و منافق دارای صفاتی است که تنها هم کیشان را به سوی خود جذب می کند؛ چنان که ایمان نیز این گونه است. (بقره، آیه 221؛ نساء، آیه 25)
در روایات اسلامی معیارهای همسر مناسب بیان شده است اما اصول انتخاب همسر مناسب همین چیزهایی است که گفته شد؛ یعنی ظاهر و باطن می بایست به گونه ای باشد که دو نفر بتوانند در کنار هم مکمل یکدیگر باشند. کفو بودن که در آیات و روایات بیان می شود همان مشترکات کلی است که می بایست وجود داشته باشد؛ هر چند که اگر این تناسب بیش تر باشد وضعیت در خانواده بهتر خواهد بود و رشد و بالندگی کمالی در آن خانه نیز بهتر است. نکته ای که باید توجه داشت اینکه اگر همسری مناسب برای خود یا فرزندان خود یافتید پیشنهاد بدهید و در این کار درنگ نکنید و این بهانه که دختر بزرگ تر هنوز ازدواج نکرده، مانع از رسیدن به همسر مناسب نباشد. (قصص، آیات 27 و 28).
حل مشکلات، به ویژه مالی با ازدواج
انسان تا پیش از ازدواج با مشکلات بسیاری مواجه است؛ هر چند که برخی به غلط می گویند که قبل از ازدواج تنها یک غم و مشکل داشتیم که همسر نداشتیم ولی بعد از ازدواج هزار و یک درد و مشکل داریم. این سخن، سخنی نادرست و نارواست؛ زیرا پیش از ازدواج هزاران مشکل وجود دارد که اگر ازدواج انجام گیرد، این زخم های درونی سرباز می کند و ظاهر و باطن آدمی را به هم می ریزد.
از جمله مشکلاتی که انسان ها پیش از ازدواج با آن مواجه هستند مشکلات روحی و عاطفی و احساسی است. ما وقتی سخن از آرامش می کنیم یا مثلااز دوستی و محبت و عشق حرف می زنیم، ظاهراً از یک موضوع و مفهوم سخن می گوییم، ولی شکی نداریم که این اصطلاحات دامنه مفهومی و معنایی و مصداقی وسیع و گسترده ای دارد. عشق به فرزند یا والدین یا همسر یا گیاه و حیوان و اشیاء یا حتی خدا، از نظر واژه یکی است ولی معنا و مفهوم آن بسیار متفاوت است. عوامل ایجادی آرامش نیز متفاوت و مختلف است و آرامشی که با پول یا همسر یا ذکر الهی یا دعا و نیایش به دست می آید هر کدام ویژگی خاص خود را دارد. آرامشی که با پول مثلابه دست می آید یک نوع آرامش است و آرامشی که با یاد خدا به دست می آید نوع دیگر آن است. همه اینها عوامل آرامش شمرده می شود، اما هرگز نمی توان در مصادیق و مفاهیم و معنایی که در خود می یابیم همه آنها را یکی و همانند بدانیم.
انسان آرامشی را که در کنار همسر می تواند تجربه کند نمی تواند از طریق دیگری تجربه کند. بنابراین لازم است تا ازدواج کند تا این کمال یعنی این نوع از آرامش را نیز تجربه کند. به هر حال، هر انسانی پیش از ازدواج با ده ها و صدها مشکل مواجه است که گاه همانند آتشی در زیر خاکستر نهان است و اگر به سرعت درمان نشود سرباز می کند و به جان و روح و جسم آدمی آسیب می زند.
قاعده طلائی ازدواج آسان
یکی از مهم ترین مشکلات جوانان این است که از سرمایه کافی برای ازدواج بهره مند نیستند. دوستی دارم که اکنون از چهل سالگی گذشته و هنوز ازدواج نکرده است. با آنکه برادر بزرگتر خانواده است تن به ازدواج نداده است؛ در حالی که بردار کوچک تر همان خانواده ازدواج کرده و اکنون وضعیت مناسبی دارند. علت تاخیر در ازدواج ایشان این بود که می گفت اول وضعیت مالی مناسبی پیدا کنم بعد ازدواج کنم. اینگونه است که هنوز نه وضعیت مالی مناسبی پیدا کرده و نه ازدواج کرده است؛ چرا که دیگر نمی تواند ایده آل های پیشین خود را داشته باشد و هر دختری، دیگر به او پاسخ مناسب نمی دهد؛ چون از سن ازدواج گذشته است.
مردم بر این باورند که اول وضع مالی خوب و مناسبی باید داشته باشند تا بعد ازدواج کنند، این در حالی است که خداوند دقیقاً خلاف این باور مردمی فرمان می دهد. بر اساس قاعده طلایی که قرآن بیان می کند: اگر می خواهی از نظر اقتصادی وضعیت مناسب و خوبی داشته باشی اول ازدواج کن تا بی نیاز شوی. نه اینکه صاحب ثروت شوی بعد ازدواج کنی. خداوند در آیه 32 سوره نور می فرماید: وانکحوا الایامی منکم و الصالحین من عبادکم و امائکم ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله والله واسع علیم؛ بی همسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر ندار و تنگدست باشند خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز خواهد کرد و خدا گشایشگر داناست.
در این آیه سخن از این است که اگر تنگدست هستید با ازدواج، از فضل الهی بهره مند شوید و بی نیاز و غنی گردید. بنابراین، بهترین راه ازدواج آسان این است که شما به فضل الهی تکیه کنید و کارهای خود را در همه چیز از جمله ازدواج به خداوند واگذار کنید (غافر، آیه 44)
البته برخی بر این باورند که زندگی که با هیچ نمی تواند آغاز شود و باید دست کم چیزی داشته باشیم. در این صورت نیز خداوند راهکاری را ارائه می دهد که همان عفت مداری است که نوعی تقوای در حوزه جنسی است. اگر کسی تقوای جنسی و عفت را پیشه خود سازد، باز خداوند از فضل خویش به او روزی می رساند و زمینه ازدواج را برای او فراهم می آورد. بنابراین اگر آن قدر ازنظر توحید قوی هستیم و به توحید افعالی قائل و همه زندگی خود را به خداوند واگذار می کنیم در آن صورت با توکل بر خدا می توان با حداقل موجودی و امکانات، ازدواج کرد و سروسامان گرفت و اگر در مرتبه پایین تری از توحید و تفویض و توکل هستیم با استعفاف و عفت ورزی جنسی می توان دارا شد و ازدواج کرد. (نور، آیه 33؛ طلاق، آیات 2 و 3)
برای ازدواج آسان می بایست همواره تقوا و توکل داشت و از فضل و رزق بی حساب خداوندی بهره مند شد. همچنین در انتخاب همسر به همان اصول توجه داشت و در مسئله مهر و کابین نیز سخت گیری نکرد. این در حالی است که مردم به جای آنکه ازدواج را همچنان که در دین آسان شده، آسان بگیرند سخت می گیرند. اسلام چنان در ازدواج آسان می گیرد که شاهدی برای ازدواج نمی خواهد در حالی که در طلاق دو شاهد عادل را به شرط طلاق قرار می دهد تا طلاق به سادگی انجام نگیرد. شروطی که برای ازدواج است شروطی آسان و ساده است در حالی که برای طلاق سخت و دشوار است؛ اما در فرهنگ غیراسلامی که در جامعه رواج یافته است کاملابرعکس شده و این بسیار خطرناک است. سن ازدواج به سبب نگرش غلط به مسئله ازدواج به ویژه در حوزه مالی موجب شده که بسیار بالابرود و تاثیر منفی و غیرسازنده ای بر جامعه بگذارد.
درهای گشایش، پس از ازدواج
این مسئله به تجربه و مکرر ثابت شده که خداوند یک سری از گشایش ها و روزی ها را به بعد از ازدواج واگذار کرده. همه ما در زندگی خود افراد بسیاری را دیده ایم که با دست خالی و با حداقل امکانات به سمت ازدواج رفته اند و خداوند پس از ازدواج، درهای متعدد جدیدی را که حتی به ذهن آنها خطور نمی کند به رویشان گشوده است. اصولاً یکی از مهم ترین موانع جدی ازدواج جوانان امروز که باعث شده سن ازدواج بالابرود این است که توقعات، بسیار بالارفته است. دختر و پسری که از ابتدا قصدشان این باشد که با حداقل امکانات و با توقعاتی بسیار پایین باهم وصلت کنند و به اصطلاح از صفر شروع کنند به طور یقین با ازدواجی آسان، خواهند توانست تشکیل زندگی بدهند و پس از شروع زندگی جدید، شاهد گشایش درهای جدید به روی خودشان باشند اما اگر ملاحظه چشم و هم چشمی و توقعات و حرف های این و آن و دیگران چه می گویند را بکنند باید سال ها منتظر فراهم شدن شرایط مناسب برای ازدواج باشند که آن هم بعید است که به شرایط دلخواه خود برای شروع ازدواج برسند و این روش، مخالف مضمون آیه فوق است.
به طور کلی قاعده طلائی ازدواج آسان که برگرفته از آیه 32 سوره نور است بر چند محور استوار است که با پایبندی به این محورها می توان خیلی زود و آسان ازدواج کرد. یکی از آن محورهای مهم، قناعت پیشگی است. زیرا کسی که در تمام پروسه ازدواج خود قناعت بورزد راحت تر می تواند ازدواج کند، همچنین ساده گیری در کارهای مربوط به ازدواج و کم توقعی در این خصوص از محورهای دیگر ازدواج است. تعبیر خداوند مبنی بر اینکه: ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله، حاوی پیام های متعددی به افراد سخت گیر در مسئله ازدواج است از جمله این که اگر با دست خالی و با تنگدستی به سمت ازدواج بروید خداوند شما را مستغنی می کند همچنین پیام دیگر این آیه این است که تنگدستی نمی تواند مستمسکی برای فرار از ازدواج باشد چون خداوند وعده بی نیاز کردن را داده است. اگر کسی تنگدست باشد و به دلیل ندار بودن، اقدام به ازدواج نکند باید در توکل او و اطمینان به وعده خداوند شک کرد.
این نگرش در میان عامه مردم معروف است و تجربیات فراوان نیز موید آن است که اصولاً هزینه ازدواج را خداوند فراهم می کند، از این رو اگر کسی با اندکی آورده مالی، شروع به ازدواج کند و تلاش هم بورزد خداوند من حیث لایحتسب، از جایی که به ذهنش هم نمی رسد، هزینه او را تامین می کند. این حقیقت با حساب های دودوتا چهارتای مادی ما سازگار نیست و محاسباتی غیر از محاسبات محدود ما در عالم در کار است.
پس، از آنچه گذشت معلوم می شود که خداوند در آیه سوره نور کلید طلائی ازدواج آسان را تبیین کرده و به افراد نیازمند ازدواج تاکید کرده که با تقوا و توکل و اعتماد به خداوند و با حداقل امکانات و کم توقعی و ساده گیری و قناعت، به راحتی می توانند ازدواج کنند و خداوند هم هوای آنان را خواهد داشت. باشد که با ایمان واقعی و نه زبانی به این وعده های آسمانی، زنجیرهای خودساخته پیرامون ازدواج را به دست خود باز کنیم و با آسان گیری، زمینه ازدواج خیل عظیم جوانان مجرد آماده ازدواج را فراهم کنیم تا درهای رحمت و فضل خداوند به رویمان گشوده شود.
