آثار ایمان به معاد در سبک زندگی

در اینجا نویسنده به بررسی ضرورت و امکان وقوع رستاخیز به بیان نقش و آثار ایمان به آخرت و معاد در زندگی پرداخته است. سبک زندگی هر کسی متاثر از فلسفه زندگی اوست؛ زیرا نگرش هر کسی به هستی تعیین کننده اهداف زندگی است و شخص برای تحقق اهداف معین و مشخص به استفاده از روش ها و ابزارهای خاص نیاز دارد؛ از این رو، سبک زندگی هر شخصی با توجه به اهداف، متفاوت از دیگری خواهد بود.

از نظر قرآن، دو نوع اساسی سبک زندگی را می توان بر اساس دو فلسفه اساسی نفی آخرت یا اثبات آخرت شناسایی کرد. البته هر چند که چهار شکل 1. اثبات دنیا و اثبات آخرت؛ 2. نفی دنیا و نفی آخرت؛ 3. اثبات دنیا و نفی آخرت؛ 4. نفی دنیا و اثبات آخرت را می توان تصور کرد؛ اما اکثریت مردم به دو دسته تقسیم می شوند که قائل به فرض های اول و سوم هستند؛ البته اندکی قائل به فرض دوم هستند که همان گروه سوفسطاییان هستند؛ اما هیچ کسی قائل به فرض چهارم نیست؛ چرا که قائل به اثبات آخرت هرگز دنیا را نفی نمی کند؛ بلکه آن را مقدمه ای برای آخرت می داند.

بر اساس آموزه های قرآن، کسانی که به فرضیه سوم اعتقاد دارند، همان کافرانی هستند که تنها هستی را همین دنیا و عالم محسوس و مشهود دانسته و منکر هرگونه غیب و نامحسوسی هستند. از همین رو سبک زندگی خویش را به گونه ای تعریف و سامان می دهند که تامین کننده خوشی ها و لذات دنیوی باشد. البته قرآن بیان می کند که قائلین به این فرضیه نمی توانند آن را به شکل نظریه به اثبات برسانند، بلکه تنها مدعی بعید شمردن آن بوده (ق، آیه 30) و زندگی پس از مرگ را شگفت انگیز می دانند. (رعد، آیه 5)

همچنین قرآن بیان می کند که اینان بی هیچ دلیل و استدلالی به انکار آخرت و معاد می پردازند تا بتواند به فجور بپردازند و بی بندباری داشته باشند.(قیامت، آیات 1 تا 5) بنابراین، فلسفه هر کسی از پذیرش و انکار آخرت و معاد تاثیر مستقیمی بر سبک زندگی شخص می گذارد؛ زیرا کسی که قیامت و معادی را باور ندارد، پاسخگوی رفتار و گفتار و کردار خویش نخواهد بود و اگر توان و قدرت داشته باشد قوانین را کنار می نهد و بر خلاف آن عمل می کند؛ زیرا ترسی از مجازات و بازخواست ندارد؛ اما کسی که به قیامت باور دارد، سبک زندگی قانون محوری را انتخاب می کند که تامین کننده آخرت او باشد. از نظر قرآن، مهم ترین فلسفه و هدفی که خدا برای آخرت قرار داده، بازخواست و کیفر و پاداش نسبت به اعمالی است که انسان در دنیا مرتکب شده است. پس حرکت تکاملی او در دنیا به سمت آخرتی است که در آنجا نتایج اعمال خوب و بد و زشت و زیبای خویش را می بیند.

دلایل و نشانه های امکان معاد

از نظر قرآن، آخرت و معاد امری ثابت و غیر قابل انکار است؛ زیرا بخشی از هستی است که مخلوق الهی است. از همین رو، معاد نه تنها حق است (انعام، آیات 29 و 30؛ کهف، آیات 21 و 98؛ واقعه، آیه 95)، بلکه امری قطعی و حتمی است که الان واقع شده است (انعام، آیه 134؛ ذاریات، آیات 5 و 6؛ مرسلات، آیه 7) و انسان چون گرفتار زمان است، از درک وقوع آن خبری ندارد. (واقعه، آیه 1) براساس آیات قرآن، معاد امری عجیب یا بعید نیست؛ زیرا نمونه ها و شواهدی در همین دنیا است که خود بیانگر امکان بلکه وقوع قیامت و معاد است. از جمله آنها می توان به رستاخیز زمین در بهار و پس از باران ها اشاره کرد که خروج و رشد گیاهان را به دنبال دارد. (ق، آیه 11؛ فاطر، آیه 9)

 

انسان ها نباید در امکان بلکه وقوع معاد تشکیک علمی و یا تردید عملی داشته باشند؛ زیرا حاکمیت الهی بر هستی این امکان را برای تحقق معاد فراهم می آورد. به سخن دیگر، حاکمیت خدا بر همه چیز، دلیل و نشانه قدرت او بر بازگرداندن آدمیان به سوی خود در قیامت و آخرت است. (انعام، آیه 62)

از نظر قرآن اگر کسی به صفاتی در خدا از جمله مالکیت خدا بر موجودات (مومنون، آیات 82 تا 89؛ جاثیه، آیه 27)، قدرت مطلق خدا (هود، آیه 4؛ حج، آیات 6 و 7)، علم خدا بر اجزای متلاشی  شده (ق، آیات 2 تا 4)، عزت و غلبه الهی (بقره، آیه 260)، عدالت خدا در پاداش دادن به خوبان و کیفر دادن به بدکاران (یونس، آیه 4؛ سجده، آیات 14 تا 18؛ ص، آیات 27 و 28)، رحمت الهی، پروردگاری خداوند بر موجودات جهت رساندن هر موجودی به کمال (انعام، آیه 164؛ مومنون، آیات 82 تا 87) و هدفداری و حقانیت خلقت بر اساس اصول حکمت الهی آگاهی داشته باشد، به سادگی می تواند معاد را اثبات کند و دلایلی برای تحقق بلکه وقوع فعلی آن ارائه دهد.

پس شک کافران و مشرکان در این حقیقت حتمی و قطعی، سخنی بی برهان است. (ق، آیات 11 تا 15) ریشه چنین فلسفه زندگی در کافران و مشرکان را باید جهل آنان یعنی نادانی و بی خردی شان جست وجو کرد.(نخل، آیه 38؛ جاثیه، آیه 26)

البته علل و عواملی موجب می شود تا انسان در دام فلسفه پوچ گرایی انکار آخرت گرفتار شود. از جمله این علل می توان به عدم تفکر در هدفداری آفرینش(روم، آیات 7 و 8)، جرم و تبهکاری(نمل، آیات 67 تا 69)، گناه و فجور و بی بندباری و هرج و مرج گرایی(قیامت، آیات 1 تا 5)، روحیه تجاوزگری(مطففین، آیات 11 و 12)، روحیه آزادی خواهی مطلق و ولنگاری(قیامت، آیات 1 تا 5) و مانند آنها اشاره کرد.

به طور طبیعی کسانی که گرفتار چنین فلسفه زندگی هستند، در سبک زندگی خویش گرفتار اموری چون پوچ گرایی و پوچ اندیشی نسبت به زندگی و اهداف آن (دخان، آیات 35 تا 39)، اندوه و حسرت (صافات، آیات 15 تا 20)،  خواری (همان)، بی بندوباری و هنجارشکنی و قانون ستیزی (قیامت، آیات 1 تا 5) و سرگردانی و حیرت در زندگی (دخان، آیات 35 تا 39 ) و مانند آنها می شوند.

آثار پذیرش و ایمان به معاد

اما کسانی که در فلسفه زندگی به آخرت و معاد ایمان و باور دارند، سبک زندگی آنان به گونه ای است که آثار آن در همین زندگی دنیوی نیز دیده می شود. از جمله آثار ایمان به معاد در زندگی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- اخلاص: ایمان به معاد، پشتوانه رعایت عدالت و اخلاص در دین است. کسانی که به معاد ایمان داشته باشند، در مسیر عدالت گام برمی دارند و حق و حقوق دیگران را تضییع نمی کنند؛ زیرا باور به قیامت آنان را به پایبندی خالصانه  و مخلصانه به این اصول ملزم و متعهد می سازد.(اعراف، آیه 29)

2- استقامت و پایداری بر حق: باور و ایمان به معاد موجب می شود تا شخص نسبت به حق استقامت ورزد و از اصول آن کوتاه نیاید، حتی اگر تحت شکنجه های فرعونی و عذاب های سخت دنیوی قرار گیرد.(اعراف، آیات 120 تا 126؛ شعراء، آیات 46 تا 50)

3- انفاق: ایمان به معاد، برانگیزاننده آدمی به انفاق و کمک های مالی به دیگران و نیازمندان است.(بقره، آیه 245)

4- تزکیه نفس: تزکیه و اصلاح خویشتن، برخاسته از ایمان به معاد است. کسانی به خودسازی می پردازند که به معاد ایمان داشته باشند و بخواهند مسیر کمالی را بپیمایند.(فاطر، آیه 18)

5- توکل: کسانی که به معاد ایمان دارند، اهل توکل به خدا بوده و در کارهای خویش به ذات باری تعالی توکل می کنند.(هود، آیه 123؛ ممتحنه، آیه 4)

6- خشوع: عقیده به معاد، سبب خشوع و فروتنی انسان، در پیشگاه خدا می شود.(بقره، آیات 45 و 46)

7- ذکر نعمت: ایمان به معاد، سبب یاد نعمت های الهی، برخورداری از نعمت ها است.(زخرف، آیات 13 و 14)

8- رعایت عدالت: چنانکه گفته شد ایمان به معاد، پشتوانه رعایت عدالت در جامعه از سوی مومنان است.(اعراف، آیه 29)

9- شکر و سپاس: ایمان به معاد و بازگشت انسان ها به سوی خدا، برانگیزاننده آنان به شکر نعمت های او و مانع ناسپاسی انسان در برابر خدا می شود.(عنکبوت، آیه 17؛ لقمان، آیه 14؛ زمر، آیه 7؛ عادیات، آیات 6 تا 9)

10- صبر: ایمان به معاد، زمینه ساز صبر و شکیبایی انسان در سختی ها و ناملایمات می شود.(بقره، آیات 155 و 156؛ غافر، آیه 77)

11- عبادت و بندگی خدا: ایمان به معاد، زمینه ساز عبادت خدا است.(هود، آیه 123؛ عنکبوت، آیه 17)

12- مانع افترا به خدا: توجه به معاد، مانع افترا بستن به خدا می شود.(یونس، آیات 69 و 70)

13- مانع تجاوز و سرکشی: ایمان به معاد، مانع تجاوز و سرکشی در زمین از سوی انسان می شود.(یونس، آیه 23)

14- مانع شرک: ایمان به معاد، مانع شرک انسان نسبت به خدا است.(انعام، آیه 164؛ قصص، آیه 88)

15- وابستگی به مال: ایمان به معاد، زمینه از بین رفتن وابستگی به مال است.(عادیات، آیات 6 تا 9)

16- مانع کفر: شناخت معاد و ایمان به آن، بازدارنده انسان از کفرورزی است.(بقره، آیه 28؛ هود، آیات 3 و 4؛ زمر، آیه 7)

17- مانع کم فروشی: ایمان به معاد، مانع کم فروشی افراد در معاملات می شود؛ زیرا از مصادیق بی عدالتی و ظلم در حق دیگران  است.(مطففین، آیات 1 تا 5)

18- مقام متقین: وصول به مقام متقین و بهره مندی از آثار و برکات آن از آثار ایمان به معاد است.(بقره، آیه 177)

19- وصول به مقام صدق: وصول به مقام صدق از آثار ایمان به معاد است که در آموزه های قرآن بیان شده است.(همان)

با نگاهی به این آموزه ها می توان دریافت کسانی که فلسفه هستی شناسی آنان ایمان به معاد و رستاخیز است، به طور طبیعی سبک زندگی خویش را به گونه ای سامان می دهند تا بتوانند تامین کننده آخرت خویش باشند. این گونه است که قانونمداری و قانون محوری بویژه در چارچوب شریعت اسلام برایشان بسیار مهم و اساسی است؛ چرا که آن را صراط مستقیم می دانند که ایشان را به اهداف مورد نیاز در آخرت می رساند؛ زیرا خدا در آیات بسیاری بیان کرده که این تنها راهی است که انسان می تواند تقوای الهی را بدان کسب کند(بقره، آیه 21) و با کسب تقوای الهی قیامت و آخرت را تضمین می کند؛ با توجه به اینکه ملاک سنجش در آخرت تقوای الهی است(حجرات، آیه 13) و انسان تنها ره توشه ای که باید با خود به آخرت برد، همان تقوای الهی است؛ چنانکه خدا می فرماید: وتزودوا فإن خیر الزاد التقوی واتقون یا اولی الالباب؛ برای خود توشه برگیرید که در حقیقت بهترین توشه پرهیزکاری است و ای خردمندان از من پروا کنید.(بقره، آیه 197)

از نظر قرآن، کسانی که فلسفه زندگی خویش را بر اساس معادباوری قرار داده اند، درخواست هایی که دارند در ارتباط با حسنات دنیا و آخرت است؛ در حالی که کافرین سبک زندگی و درخواست های خویش را محدود به دنیا و نیکی های آن می کنند که بسیار زودگذر است: از مردم کسی است که می گوید پروردگارا به ما در همین دنیا نیکی عطا کن و حال آنکه برای او در آخرت نصیبی نیست؛ و برخی از آنان می‏ گویند پروردگارا در این دنیا به ما نیکی و در آخرت نیز نیکی عطا کن و ما را از عذاب آتش دور نگه دار؛ آنانند که از دستاوردشان بهره‏ ای خواهند داشت و خدا زودشمار است.(بقره، آیات 200 تا 202)

پس اهل آخرت حسنات دنیا را نیز درخواست می کنند، هر چند که خدا همه حسنات دنیا را به آنان نمی دهد و تنها بخشی را به ایشان می دهد تا در اندیشه آخرت باشند، ولی آخرت تنها برای آنان است و کافران هیچ بهره ای از آخرت نخواهند برد.

به هر حال، فلسفه زندگی هر کسی در سبک زندگی و شیوه ها و روش ها و ابزارهای زندگی او تاثیر مستقیم دارد؛ از این رو گفته می شود که بگو چگونه می اندیشی تا بگوییم چگونه زندگی می کنی.