فرادید؛ پرورش قارچ در منزل؛ مصرف قارچ از دوران پیش از تاریخ و احتمالاً در دوره شکار شروع شده، ولی کشت قارچ تا سال‌های زیادی مرسوم نبوده است. در ابتدا قارچ‌ها تنها از راه جمع آوری در طبیعت به دست می‌آمدند و هیچ گونه‌ای از قارچ زیر کشت قرار نداشت. حتی امروزه تنها گونه‌هایی محدود از قارچ قابل کشت در شرایط گلخانه‌ای هستند و بسیاری از قارچ‌های خوراکی همواره به طور مستقیم از طبیعت برداشت می‌شوند.
مصری‌ها قارچ را گیاه جاودانگی می‌دانستند و تنها فراعنه اجازه خوردن قارچ را داشتند. رومی‌های باستان قارچ را غذای خدایان لقب داده اند، ولی این روز‌ها همه مردم می‌توانند قارچ خوراکی را در غذای روزانه مصرف کنند. امروزه انواع قارچ صدفی و قارچ دکمه‌ای در آشپزخانه‌های ایرانی هم راه پیدا کرده اند.
در سال 1903 کشت ترافل جمع آوری شده از زیر درختان بلوط آغاز شد. پیش از این و تا پایان جنگ جهانی دوم، قارچ ترافل تنها از طبیعت جمع آوری می‌شد. کشت این نوع قارچ به صورت معمول ممکن نیست و قارچ همزیستی خوبی با ریشه‌های درختان بلوط دارد. در سال 1972 تلاش‌های زیادی برای پرورش قارچ در مزارع و بقایای درختان بلوط انجام شد که در ابتدا موفقیت آمیز نبود.
پرورش قارچ در منزل
در ادامه سعی داریم تا با زبانی ساده، نحوه پرورش قارچ در منزل را شرح دهیم. پرورش قارچ در منزل را باید تمامی افراد علاقه‌مند به پرورش گیاهان امتحان کنند. پرورش قارچ در منزل به دلیل سادگی کنترل نور و دما، به سادگی انجام می‌شود. در ادامه این آموزش قصد داریم تا به کمک سه روش مختلف، پرورش قارچ را توضیح دهیم.
بخش اول: استفاده از روش‌های معمول در پرورش قارچ
این بخش به طور عمده به روش معمول پرورش قارچ می‌پردازد که پیش‌تر نیز توضیحاتی راجع به آن ارائه شد.
نوع قارچ مورد نظر خود را انتخاب کنید
سه نوع قارچ وجود دارند که پرورش آن‌ها در منزل ساده است: قارچ «صدفی» (Oyster)، «دکمه‌ای» (White Button) و «شیتاکه» (Shiitake). روش پروش هرکدام تقریبا یکسان است اما در نوع بستر (سوبسترا) مورد استفاده تقاوت دارند. قارچ‌های صدفی به خوبی در دانه‌های قهوه یا کاه رشد می‌کنند. محیط مناسب برای قارچ شیتاکه، خاک‌اره است و قارچ‌های دکمه‌ای نیز در کود کمپوست پرورش می‌یابند. هرکدام از این سوبستراها، بیانگر مواد مغذی مختلف مورد نیاز در پرورش قارچ هستند. در هر حال، تمامی قارچ‌ها در محیط خاک‌اره و کاه به خوبی رشد می‌کنند فقط باید توجه داشته باشید که از چوب‌های فرآوری نشده استفاده کنید.
خرید اسپان قارچ
همانطور که در ابتدای بحث هم به آن اشاره شد، بذر (اسپان) قارچ شامل خاک‌اره مخلوط با میسلیوم قارچ است که ساختار اصلی قارچ را تشکیل می‌دهد. اسپان قارچ را می‌توانید از فروشگاه‌های مختلف خریداری کنید.
توجه کنید که حتما اسپان بخرید چراکه برخی از فروشگاه‌ها، هاگ (اسپور) نیز برای فروش، عرضه می‌کنند. پرورش قارچ از طریق اسپور، به زمان و مهارت بیشتری نیاز دارد و مناسب پرورش‌دهندگان فصلی قارچ است.
استریلیزه کردن سوبسترا
اگر از خاک‌اره یا کاه برای پرورش قارچ استفاده می‌کنید. باید قبل از استفاده، آن‌ها را استریلیزه کنید. با این کار، تمامی میکروب‌های موجود در سوبسترا از بین می‌روند. برای استریلیزه کردن، سوبسترا را در ظرفی شامل کمی آب، به مدت دو دقیقه، داخل مایکروویو قرار دهید تا آب شروع به جوشیدن کند.
حرارت دادن به سوبسترا
قبل از پرورش قارچ باید میسیلیوم موجود در اسپان، به خوبی در سوبسترا پراکنده شود. برای این کار، به گرما نیاز داریم. بعد از انتخاب سوبسترا، مقداری از آن‌را در ظرفی قرار دهید. اسپان و سوبسترا را به کمک ابزاری استریل شده، مخلوط کنید. ظرف را روی اجاق برقی یا شوفاژ قرار دهید که دمای آن را روی 21 درجه سانتی‌گراد تنظیم کرده باشید. این دما، همانطور که قبلا هم مشاهده کردید، برای رشد قارچ بسیار مناسب است. اگر چنین شرایطی فراهم نبود، ظرف سوبسترا را در مکان گرمی از خانه خود قرار دهید.
ظرف مورد نظر، با حفظ شرایط بالا، باید در مکان تاریکی قرار داشته باشد، در نتیجه، معمولا آن را به مدت سه هفته داخل فضایی تاریک همچون کابینت نگهداری می‌کنند. با این کار، میسلیوم قارچ در محیط سوبسترا پراکنده می‌شود.
محیط مناسب سوبسترا
بعد از دو هفته، سوبسترا را بررسی کنید که توده‌های قارچ به خوبی تشکیل شده باشند. در حقیقت، سوبسترا با کرک‌های سفیدرنگی پوشیده می‌شود که این فرآیند بین دو تا چهار هفته طول می‌کشد. بعد از این مرحله، ظرف سوبسترا را به محیط تاریک و سردی با دمای 13 درجه سانتی‌گراد منتقل کنید. مکان‌هایی مثل زیرزمین برای این کار مناسب هستند.
توجه داشته باشید که اگر نقاطی به رنگ قهوه‌ای یا سبز در ظرف خود مشاهده کردید، آن‌ها را از ظرف جدا کنید و دور بریزید. سطح سوبسترا را با خاک گلدان بپوشانید و مقداری آب روی آن اسپری کنید تا خاک به خوبی روی ظرف پخش شود. برای حفظ رطوبت می‌توانید یک حوله مرطوب روی ظرف قرار دهید.
یک لامپ کم‌مصرف در کنار ظرف قرار دهید تا علاوه بر شبیه‌سازی نور خورشید، حرارت کمی هم تولید کند. با این کار، رشد و برداشت قارچ‌ها ساده‌تر می‌شود. تمامی ظرف، به هنگام رشد قارچ‌ها باید در محیطی سرد و مرطوب نگهداری شود. بنابراین، بهتر است که هر چندوقت یکبار به آن‌ها سر بزنید و در صورت نیاز، آب بر روی خاک اسپری کنید. نکته قابل توجه در پرورش قارچ این است که محیط رشد آن‌ها سرد باشد، اما دمایی در حدود 21 درجه سانتی‌گراد در منزل، دمای مناسبی به شمار می‌آید.
برداشت قارچ بعد از رشد کافی
در طول سه هفته، قارچ‌های کوچکی را مشاهده خواهید کرد. برای بهبود رشد آن‌ها، محیط را همچنان سرد، مرطوب و تاریک نگه‌دارید. وقتی کلاهک قارچ به طور کامل از ساقه فاصله گرفت، قارچ‌ها را به سادگی می‌توانید با انگشتان خود برداشت کنید، اما با این کار، به قارچ‌های در حال رشد صدمه می‌زنید. به همین دلیل بهتر است تا از چاقویی تیز برای جداسازی قارچ‌ها استفاده کنید. برای استفاده از قارچ‌ها، حتما قبل از استفاده، آن‌ها را به خوبی بشویید. قارچ‌های برداشتی را در پاکت‌های کاغذی قرار دهید. با این کار، این قارچ‌ها را تا یک هفته می‌توانید در یخچال نگهداری کنید.
بخش دوم: پرورش قارچ به کمک دانه‌های قهوه
در این بخش می‌خواهیم یاد بگیریم که چطور با استفاده از دانه‌های قهوه، قارچ مورد نظر خود را پرورش دهیم.
تهیه دانه‌های قهوه
دانه‌های قهوه، محیط بسیار مناسبی برای رشد قارچ‌ها مخصوصا قارچ‌های دکمه‌ای به شمار می‌آیند چراکه استریلیزه و بسیار مغذی هستند. به ازای 500 گرم اسپان، به 2/5 کیلوگرم دانه قهوه نیاز داریم.
آماده‌سازی ظرف
برای این‌کار می‌توانید از ظرف‌های مخصوص یا پاکت شیر و بستنی استفاده کنید و چهار سوراخ کوچک در اطراف آن ایجاد کنید.
انتقال اسپان به ظرف
دستان خود را به خوبی با صابون‌های آنتی‌باکتریال بشویید. سپس اسپان را با دانه‌های قهوه مخلوط کنید. در این بین برای توزیع مناسب دانه‌های قهوه و اسپان، می‌توانید دانه‌های قهوه را با دست خرد کنید. در نهایت، ظرف مورد نظر را در داخل کیسه‌ای پلاستیکی قرار دهید و به خوبی روی آن‌را بپوشانید.
قرار دادن ظرف در محیط مناسب
ظرف قهوه را در محیطی تاریک با دمایی بین 18-25 درجه سانتی‌گراد قرار دهید. این ظرف را به مدت 2-4 هفته در این محیط قرار دهید تا به طور کامل سفید‌رنگ شود. در این حالت، میسلیوم، توده‌های قارچی را بر روی دانه‌های قهوه تشکیل می‌دهد.
تغییر محل ظرف
زمانی که محتویات ظرف به طور کامل به رنگ سفید تبدیل شدند، آن را به محیطی روشن انتقال دهید و در بالای ظرف، سوراخی با اندازه $$5\times5 \ cm$$ ایجاد کنید. برای حفظ رطوبت ظرف، دو بار در روز بر روی آن، آب اسپری کنید. توجه داشته باشید که پرورش قارچ در محیط خشک امکان‌پذیر نیست.
برداشت محصول
با گذشت 5-6 روز، قارچ‌های کوچکی شروع به جوانه‌زدن می‌کنند. به اسپری کردن آب بر روی آن‌ها ادامه دهید و خواهید دید که در هر روز، اندازه آن‌ها دو برابر می‌شود. زمانی که کلاهک قارچ‌ها به آرامی به طرف بالا کشیده شدند، زمان برداشت قارچ‌ها فرا رسیده است.
استفاده از روش‌های جایگزین در پروش قارچ
تا اینجا با دو روش کلی بمنظور پرورش قارچ در منزل آشنا شدیم. در ادامه سعی می‌کنیم که روش‌های جایگزین دیگری را در این زمینه مطرح کنیم.
استفاده از کیت‌های پرورش قارچ
برای اشخاص تازه‌کار، پرورش قارچ به کمک کیت‌های آماده، کار بسیار جالبی است. این کیت‌ها به طور معمول شامل خاک استریلیزه و اسپان هستند و تنها کاری که باید انجام دهید، قرار دادن آن‌ها در شرایط مناسب است و بعد از حدود ده روز، می‌توانید قارچ‌های خود را برداشت کنید. برای پرورش قارچ با این روش، کافی است تا ظرف مخصوص را باز کنید و آن‌را در محیطی به دور از نور مستقیم خورشید قرار دهید. کیت‌ها را می‌توان در دمای اتاق نگهداری کرد، اما آن‌چه که در این خصوص باید رعایت شود، حفظ رطوبت آن‌ها به کمک اسپری کردن آب است.
قارچ‌ها بعد از گذشت ده روز، شروع به جوانه زدن می‌کنند، اما در طول یک دوره سه‌ماهه، 2 یا 3 فلاش از قارچ بدست خواهد آمد. نکته جالب در خصوص کیت‌های آماده این است که بعد از اتمام تولید قارچ‌ها، می‌توان آن را در خاک باغچه و کود گیاهی قرار دهید تا بسته به شرایط آب و هوایی، به طور مجدد قارچ تولید شود.
پرورش قارچ در کنده درخت
یکی دیگر از راه‌های پرورش قارچ استفاده از محیط تنه یا کنده درخت است. به کمک این روش، قارچ‌هایی همچون «مایتاکه» (Maitake)، «یال شیر» (Lion’s Mane)، شیتاکه و قارچ‌های صدفی را می‌توان پرورش داد. این کار به کمک تلقیح کنده‌های درخت با چوب‌پنبه‌های حاوی میسلیوم انجام می‌شود.
اولین کاری که باید انجام دهید، یافتن کنده مناسب جهت پرورش قارچ است. کنده مناسب را باید از درختان غیرمعطر همچون افرا، صنوبر، بلوط و نارون انتخاب کرد. این کنده‌ها باید بین 90-120 سانتی‌متر طول و 35 سانتی‌متر قطر داشته باشند. بهتر است از کنده درختانی استفاده شود که حداقل دو هفته از زمان قطع شدنشان گذشته باشد چراکه درختان، حاوی مواد طبیعی ضد قارچ هستند و با گذشت زمان، این مواد از بین می‌روند و تولید آن‌ها متوقف می‌شود.
برای یک کنده 90-120 سانتی‌متری، به حدود 50 چوب‌پنبه نیاز دارید. به کمک دریل، حفراتی با قطر 5 سانتی‌متر با فاصله ده سانتی‌متر از یکدیگر ایجاد کنید. حفرات ایجاد شده باید الگویی لوزی‌شکل داشته باشند. چوب‌پنبه‌ها را به داخل حفرات ایجاد شده وارد و با چکش، آن‌ها را در جای خود محکم کنید. برای استفاده از این کنده‌ها، خارج از فضای خانه، بهتر است چوب‌پنبه‌ها را با موم بپوشانید تا از حشرات و تغییرات هوا در امان باشند. در مواردی که از پارکینگ یا فضای منزل برای پرورش قارچ بهره می‌گیرید، نیازی به استفاده از موم نیست.
با گذشت زمان، میسلوم به کمک چوب‌پنبه‌ها در طول کنده پخش خواهد شد. بعد از پخش شدن کامل میسلوم‌ها، جوانه‌های قارچ از بین شکاف کنده شروع به رشد می‌کنند. این فرآیند بین 9-12 ماه طول می‌کشد.
