دکتر ناصر اقدمی؛ دکترای ایمونولوژی
علائم
بیماران سیروزی معمولا علائم مختصری دارند. دو مشکل عمده‌ای که در نهایت باعث ایجاد علائم در این بیماران می‌شود، از دست رفتن تدریجی عملکرد سلول کبدی به دلیل فرسودگی کبد و فیبروز آن است. بیماران ممکن است حالاتی مانند خستگی، ضعف، ناتوانی، بی‌اشتهایی، تهوع و یا کاهش وزن داشته باشند.
با کاهش تدریجی عملکرد کبد، پروتئین کمتری در این عضو ساخته می‌شود. به عنوان مثال ساختن آلبومین که پروتئین مهم خون است کاهش می‌یابد و در نتیجه، آب در پاها تجمع می‌یابد که به آن ادم می‌گوییم و یا اینکه آب در شکم تجمع می‌یابد که به آن آسیت می‌گوییم. از طرفی کاهش پروتئین‌های انعقاد خون ایجاد کبودی در پوست بدن و خونریزی از سوراخ‌ها و مخاط‌های بدن را افزایش می‌دهد.
در مراحل نهایی، پوست ممکن است زرد شود که به علت رنگدانه‌های زرد صفراوی است و در بعضی افراد به علت رسوب اصلاح صفراوی در زیر جلد، خارش پوست مشاهده می‌شود. شیوع سنگ کیسه صفرا در این افراد به علت نبود صفرای کافی در کیسه صفرا است. کبد این افراد توانایی پاکسازی سمومی که در خون ساخته و حمل می‌شوند را ندارد.
این سموم باعث کاهش عملکرد ذهن و تغییرات شخصیتی و حتی خواب آلودگی و کما می‌شوند. ممکن است اولین علامت تجمع این سموم در مغز، بی‌توجهی به ظاهر شخصی خود، فراموشی، عدم تمرکز حواس و تغییر در عادت زمان خواب باشد (بی‌خوابی شبانه و چرت‌زدن روزانه). به طور معمول داروها توسط کبد جذب و از بدن پاک می‌شوند. در بیماران سیروتیک روند پاکسازی بدن از داروها به کندی صورت می‌گیرد.
لذا تاثیر داروها در بدن تا مدت‌های بیشتری می‌ماند لذا بیماران سیروتیک به عوارض جانبی داروها حساس‌تر هستند. از مشکلات دیگر بیماران سیروتیک وضعیت فشارخون عروقی است که در کبد جریان دارند. به طور طبیعی خون از روده‌ها و طحال از طریق ورید باب وارد کبد می‌شود. ولی در این بیماران این جریان خون کند می‌شود و باعث بالا رفتن فشار در ورید باب می‌شود. این مسأله باعث توقف جریان طبیعی خون و باعث بزرگ شدن طحال می‌شود.
ایجاد مسیرهای فرعی برای خروج بار اضافی خون باعث ایجاد واریس‌های متورم در اعضاء مختلف مانند مری، معده، ناحیه مقعد و اطراف ناف می‌شود. البته شیوع بالای بواسیر (هموروئید) در بیماران سیروتیک ربطی به بالا رفتن فشار ورید باب ندارد. گاهی اوقات واریس در ناحیه مری و معده منجر به پارگی این اعضا و خونریزی می‌شود که در این صورت بیمار در معرض خطر جدی قرار می‌گیرد و پزشک باید فورا خونریزی را به هر نحو ممکن قطع کند
تشخیص
پس از معاینه فیزیکی کامل و اخذ شرح حال، در صورتی که پزشک به سیروز شک داشته باشد ترکیبی از چند آزمایش می‌تواند تشخیص را قطعی کند. این آزمایش‌ها شامل آزمایش خون، رادیوگرافی و بررسی تصاویر کبد و بیوپسی از کبد است که بیوپسی کبد به طور قطعی قادر به تشخیص سیروز است.
آزمایش‌های خون جهت بررسی عملکرد کبد
اندازه‌گیری سطح بعضی از آنزیم‌ها و موادی که در کبد تولید می‌شوند:
آلبومین و پروتئین موجود در سرم خون: آلبومین خود نوعی پروتئین است و بیماری‌های کبدی می‌توانند سبب کاهش پروتئین سرم شوند.
زمان نسبی ترومبوپلاستین (PTT) و زمان پروترومبین (PT): جهت بررسی فاکتورهای انعقادی خون که در کبد ساخته می‌شوند.
بیلی‌روبین: بیلی‌روبین از تخریب هموگلوبین (ماده‌ای که سبب حمل اکسیژن توسط گلبول‌های قرمز خون می‌شود) در کبد حاصل می‌شود. سیروز می‌تواند سبب افزایش بیلی‌روبین در خون و در نتیجه زردی و یرقان شود.
آزمایش‌های خونی که برای تعیین التهاب کبد به کار می‌روند و به اندازه‌گیری سطح آنزیم‌های کبدی می‌پردازد:
AST یا SGOT یا آسپارتات آمینوترانسفراز: افزایش این آنزیم در خون نشان‌دهنده آسیب و یا مرگ سلول‌های کبدی است.
ALT یا SGPT یا آلانین آمینوترانسفراز: افزایش این آنزیم نیز می‌تواند نشان‌دهنده آسیب و یا مرگ سلول‌های کبدی باشد.
LDH یا لاکتات دهیدروژناز: افزایش این آنزیم نیز نمایانگر آسیب سلولی کبد است.
ALP یا آلکالین فسفاتاز: افزایش این آنزیم می‌تواند نشانه انسداد مجاری صفراوی باشد.
GGP یا گاما گلوبولین ترانس پپتیداز: موارد مصرف الکل، انسداد مجاری صفراوی، استفاده از داروهایی مثل دیلانتین و فنوباربیتال و التهاب کبد، مقدار آن در خون بالا می‌رود. تصویربرداری در بیماری‌های کبدی و سیروز برای تشخیص تومورها، انسداد مجاری صفراوی، افزایش اندازه کبد و افزایش جریان خون کبدی:
1- رادیوگرافی شکم
2- سی‌تی اسکن از شکم جهت بررسی کبد، کیسه صفرا و طحال
3- MRI از شکم
4- اسکن کبد و طحال
سایر آزمایش‌های تشخیصی
بیوپسی کبد: عبارت است از فرو بردن سوزن در بین دنده‌های تحتانی سمت راست (محل قرارگیری کبد) برای نمونه گرفتن از کبد و سپس بررسی میکروسکوپی نمونه که تنها راه تشخیص قطعی سیروز است.
پاراسنتز
در موارد آسیت (وجود مایع در فضای شکمی) و یا پریتونیت خودبخودی باکتریال، انجام می‌شود که عبارت است از کشیدن مایع شکم با سرنگ و بررسی آزمایشگاهی این مایع
آندوسکوپی
جهت بررسی واریس گوارشی و احتمال خونریزی گوارشی.
