غیبت دوباره بانک‌‌ها در حراج

روند حراج در سال جاری

از ابتدای سال1401 تاکنون 12مرحله حراج اوراق انجام شده است. در این12مرحله بالغ بر 26هزار و 580میلیارد تومان اوراق فروخته شده است. از این میزان، 10هزار و 400میلیارد تومان توسط بانک‌‌ها و حدود 14هزار میلیارد تومان توسط سایر خریداران حقیقی و حقوقی در بازار سرمایه خریداری شده است. 2هزار و 200میلیارد تومان نیز به صورت پذیره‌‌نویسی خریداری شده است. پس از برگزاری اولین حراج سال1401 در سوم خردادماه و فروش اوراقی مجموعا با ارزش 3هزار و 270میلیارد تومان، فروش اوراق روندی نزولی به خود گرفت؛ به‌طوری‌که در حراج 31 خردادماه که آخرین حراج برگزار شده در فصل بهار بود، میزان فروش اوراق به عدد یک‌هزار و 960میلیارد تومان رسید که پایین‌‌ترین رقم فروش اوراق در سال جاری تا آن زمان بود.

پس از آن اما در اولین حراج تابستان که در تاریخ هفتم تیرماه برگزار شد، فروش اوراق دوباره افزایش یافت و به رقم 2هزار و 870میلیارد تومان رسید. در حراج پانزدهم تیر، فروش اوراق روند صعودی حراج پیشین را ادامه داد و رقم 3هزار و 250میلیارد تومان را ثبت کرد. در حراج‌‌های هشتم، نهم و دهم بانک‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی برای خرید اوراق هیچ سفارشی در سامانه بازار بین بانکی ثبت نکردند و عملا اوراق تنها توسط خریداران حقیقی و حقوقی بازار سرمایه خریداری شد. در حراج هشتم برای بار اول در سال جاری، بخشی از اوراق مالی دولت به‌صورت پذیره‌نویسی به فروش رسید. پذیره‌نویسی به معنای فرآیند خرید اوراق بهادار از ناشر یا نماینده قانونی او و پرداخت یا تعهد پرداخت وجه کامل آن طبق قرارداد است. درواقع مفهوم پذیره‌نویسی عمدتا بسیار نزدیک و مشابه فرآیند عرضه اولیه در بازار سرمایه است.

اوراقی که در حراج هشتم به‌صورت پذیره نویسی فروخته‌‌شد از نوع « اراد 108» با سررسید 58ماهه بوده است. متقاضیان این اوراق درمجموع 2هزار و 200میلیارد تومان اوراق را به‌صورت پذیره‌نویسی خریداری کردند. بررسی آمارهای حراج‌های پیشین نشان می‌‌دهد که در حراج نهم که در تاریخ 28 تیرماه برگزار شد، فروش اوراق کمتر از یک‌‌هزار میلیارد تومان بوده و مجموعا 830میلیارد تومان اوراق فروخته شده است. در دهمین مرحله حراج نیز فروش اوراق زیر یک‌‌هزار میلیارد تومان بوده و در مجموع 460میلیارد تومان اوراق فروخته شده است. بر اساس آمارهای رسمی، در حراج یازدهم که در 11مردادماه برگزار شد، میزان فروش اوراق دوباره به بالای 3هزار میلیارد تومان رسید؛ چراکه بانک‌‌ها پس از غیبت 3هفته‌‌ای دوباره اقدام به خرید اوراق مالی دولت کردند.

در این حراج مجموعا به میزان 3هزار و 200میلیارد تومان اوراق فروخته شد. اکنون اما پس از حضور پررنگ بانک‌‌ها در حراج قبل، در آخرین حراج اوراق که در تاریخ 19 مردادماه برگزار شد، علاوه‌‌ بر غیبت مجدد بانک‌‌ها، بورسی‌‌ها نیز استقبال چندانی از این حراج به عمل نیاوردند؛ به‌طوری‌که مجموع اوراق فروخته‌شده در این حراج با ثبت کمترین رکورد در سال1401، به 167میلیارد تومان رسید.

 جزئیات حراج دوازدهم

براساس گزارش بانک مرکزی، در دوازدهمین مرحله از حراج اوراق مالی دولت که در 19مردادماه برگزار شد، مجموعا 167میلیارد تومان اوراق فروخته شد. اوراق «اراد107» با نرخ بازدهی 22درصد و اوراق «اراد109» با نرخ بازدهی 5/ 21درصد به فروش رسید. برخلاف حراج قبلی که با استقبال بانکی‌‌ها مواجه شد، در این حراج هیچ بانکی اقدام به ثبت سفارش نکرد. ازطرفی بورسی‌‌ها هم اقبال چندانی به این حراج نشان ندادند و همین موضوع باعث ثبت رکورد کمترین میزان فروش اوراق در سال جاری شد. بانک مرکزی در ادامه این گزارش تاریخ و جزئیات برگزاری مرحله دوازدهم حراج اوراق مالی دولتی را اعلام کرد.

بر این اساس حراج آینده در تاریخ 25مردادماه1401 برگزار خواهد شد. اوراق عرضه‌شده در این حراج اوراق «اراد107» با مبلغ عرضه 4هزار و 890میلیارد تومان و «اراد109» با مبلغ عرضه 3هزار و 400میلیارد تومان خواهد بود. این اوراق از نوع اوراق مرابحه عام، کوپن‌‌دار و با تواتر سود شش‌ماهه و پرداخت کوپن دوبار در سال هستند. هر ورقه با قیمت اسمی 100تومان و نرخ سود اسمی 18درصد عرضه خواهد شد. حداقل حجم سفارش 500هزار ورقه است. بانک‌‌ها و موسسات اعتباری غیر بانکی باید از طریق سامانه بازار بین بانکی سفارش خود را ارسال کنند. شرکت‌های بیمه و نهاد‌‌های مالی موضوع بند (21) ماده (1) قانون بازار اوراق بهادار نیز باید از طریق سامانه مظنه‌یابی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران ثبت سفارش کنند.

آنالیز بازار اوراق

بررسی آمارهای رسمی نشان می‌‌دهد در حراج اخیر هیچ بانک و موسسه اعتباری غیربانکی شرکت نداشت. ازطرفی بورسی‌‌ها نیز خرید قابل ملاحظه‌‌ای نکردند. این عملکرد ضعیف بانک‌‌ها در خرید اوراق می‌‌تواند چند دلیل داشته‌‌باشد. اول اینکه نرخ سودی که دولت برای این اوراق درنظر گرفته است، برای بانک‌‌ها جذابیت پایینی دارد و به همین دلیل بانک‌‌ها رغبتی به خریدن اوراقی با سررسیدهای بالاتر از 12ماه و با چنین نرخ سودی نشان نمی‌‌دهند. علت دیگر می‌‌تواند کمبود منابع بانک‌‌ها باشد. بانک‌‌ها در شرایط فعلی اقتصادی ترجیح می‌‌دهند که منابع خود را حفظ کنند؛ به عبارت دیگر خریدن اوراقی با این نرخ بازدهی برای بانک‌‌ها صرفه اقتصادی نداشته و اولویت بانک‌‌ها، حفظ منابع فعلی با توجه به پیش‌بینی ناپذیر بودن شرایط اقتصادی کشور است. از سوی دیگر عملکرد دولت در فرآیند عرضه اوراق نیز مزید بر علت شده است. دولت با علم به اینکه نرخ بازدهی فعلی اوراق مالی برای بانک‌‌ها جذابیت چندانی ندارد، همچنان نرخ را در سطوح فعلی نگه داشته و اقدامی برای افزایش آن انجام نمی‌‌دهد. بنابراین بانک‌‌ها در زمینه خرید اوراق همچنان پشت سر بورسی‌‌ها قرار می‌‌گیرند.

تداوم سیر نزولی نرخ سود بازار بین‌‌بانکی

براساس اعلام بانک مرکزی نرخ بهره در بازار بین‌‌بانکی به 59/ 20درصد رسید. به این ترتیب این نرخ نسبت به هفته قبل 05/ 0واحد درصد کاهش را تجربه کرده است. این برای دومین هفته متوالی است که نرخ سود بین‌‌بانکی در کانال 20درصد سیر نزولی طی می‌‌کند و به نظر می‌‌رسد که به یک ثبات نسبی در بازه 20 تا 21درصد رسیده است. این تثبیت پس از آن اتفاق می‌‌افتد که نرخ سود بین‌‌بانکی در افزایشی بی‌‌سابقه به بالای 21درصد رسیده بود. نرخ بهره بین بانکی به‌عنوان یکی از انواع نرخ‌‌های بهره در بازار پول به نرخ‌‌های سود یا بهره در سایر بازارها جهت می‌‌دهد که در واقع این نرخ، قیمت ذخایر بانک‌‌هاست و زمانی که آنها در پایان دوره مالی کوتاه‌‌مدت اعم از روزانه یا هفتگی، دچار کسری ذخایر می‌‌شوند، از سایر بانک‌‌ها در بازار بین بانکی یا از بانک مرکزی استقراض می‌‌کنند.

برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند کاهش نرخ سود بانکی می‌‌تواند نقش مهمی در حرکت نقدینگی از بانک به بازار سرمایه داشته باشد و سبب رونق بازار سرمایه شود. این در حالی است که گروه دیگری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که نرخ بهره بین‌‌بانکی نباید کاهش یابد؛ زیرا اثرات تورمی شدیدی دارد و اگر نرخ بهره بین‌‌بانکی خیلی کاهش پیدا کند، موجب کاهش سود سپرده‌های بانکی می‌‌شود. نکته قابل توجه درباره نرخ بهره بین‌‌بانکی این است که این نرخ، تاثیر مستقیمی بر بازار سرمایه ندارد؛ چراکه یک نرخ شبانه است که براساس استقراض بانک‌‌ها به یکدیگر تعیین می‌‌شود. به این ترتیب نرخ بهره بین‌‌بانکی، نرخ استقراض بین‌‌بانکی است که در مدت کوتاهی تسویه می‌‌شود.