خودمراقبتی، درمان‌های جایگزین، سیستم ارجاع و... از مراجعه غیرضروری به مراکز درمانی جلوگیری می‌کند، ولی گاهی اوقات دیده شده که بیماران با تکرار مراجعه به متخصصان هزینه گزافی را پرداخته و به پیکره سیستم سلامت لطمه وارد کرده‌اند. این مساله ضرورت مشاوره پزشکی در ایران را دو چندان کرده است.
به گزارش ، روزنامه آرمان نوشت: بارها پیش آمده که بیماران متحمل هزینه‌های درمانی بسیاری شده اند، چرا که با مراجعه به پزشکان طوماری از آزمایش ها، سونوگرافی ها، سی تی اسکن‌ها و... گریبانشان را گرفته است؛ پزشکانی که نسخه همکاران خود یا نتایج آزمایشگاه مربوطه را قبول ندارند و از نو برای بیماران نسخه می‌پیچند. در این بین هم بیماران درمانده برای آنکه هر چه زودتر از سلامتی برخوردار شوند تن به چکاپ دوباره می‌دهند. در واقع سیستم درمانی خرج می‌‌تراشد بدون آنکه بر عملکرد آن نظارتی باشد. گرچه طرح تحول سلامت با این هدف اجرا شد که خدمات درمانی با کیفیت و کم هزینه در اختیار شهروندان قرار گیرد، اما از آنجا که این طرح افزایش دسترسی را نیز با خود به همراه داشت مراجعات غیر ضروری مردم به مراکز درمانی را نیز افزایش داد.
در این بین سوالی مدنظر قرار می‌گیرد؛ اینکه مراجعه به مراکز درمانی از سر نیاز است یا تسهیل دسترسی، مراجعات غیر ضروری را رقم زده است؟ البته از طرفی جلوگیری از مراجعه غیرضروری به چندین پزشک مستلزم فرهنگسازی است که باید به اطلاع شهروندان برسد، چرا که ادامه این روند تبعات خوبی را به همراه ندارد، ولی از طرف دیگر باید نظارتی هم در میان باشد و این امر با کمک پرونده‌های الکترونیک محقق می‌شود.
دی سال گذشته ایرج حریرچی، قائم مقام وزیر بهداشت، با بیان اینکه در کشور 50میلیون پرونده الکترونیکی تشکیل شده است، گفت که توسعه پرونده‌های الکترونیکی از اولویت‌های وزارت بهداشت است و توسعه پرونده سلامت الکترونیکی گام بزرگی در تسهیل روند خدمات‌رسانی در حوزه بهداشت و درمان به حساب می‌آید. از سوی دیگر، در ماه جاری، رضا باقری، معاون دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات، با اشاره به ایجاد 66میلیون پرونده الکترونیک سلامت، از حذف دفترچه‌های بیمه در راستای توسعه دولت الکترونیک تا یک ماه آینده خبر داد. بنابراین با شرایط پیش آمده امکان اینکه مراجعات غیر ضروری مردم به مراکز درمانی سامان یابد، بسیار است.
66میلیون بار مراجعه در 6 ماه
بر اساس نتایج یک تحقیق در سطح ملی، مشخص شد میزان مراجعه بیماران سرپایی به مراکز درمانی، پس از طرح تحول سلامت و با توجه به رشد جمعیت، روندی منطقی و موزون داشته است.
در این پژوهش که از سوی موسسه تحقیقات سلامت جمهوری اسلامی ایران انجام گرفته است، مراجعه سرپایی شامل ویزیت توسط پزشک عمومی یا پزشک متخصص تعریف شده و محل دریافت این خدمت، یکی از مراکز ارائه خدمات؛ مطب، درمانگاه، بیمارستان، کلینیک یا سایر مراکز است. در این تحقیق میزان مراجعه بیماران در سال‌های 1381، 1387، 1393 و 1394 مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، سرانه مراجعه سرپایی در سال 81 به پزشک عمومی 2.22 بوده که در سال 87 به 2.28 رسیده است. این رقم در سال 93، معادل 2.48 بوده که در سال 94 با رشد منفی به دو بار در سال رسیده است.
همچنین در سال 81 سرانه میزان مراجعه سرپایی به پزشک متخصص 1.16 بوده که در سال 87 به 1.75 رسیده، این رقم در سال 93 به 2.16 رسیده که در سال 94 به رقم 1.78 بار در سال کاهش یافته است.
به گزارش وبدا، بر اساس نتایج این پژوهش، سرانه کلی میزان مراجعه بیماران سرپایی در سال 81 رقم 3.38 بوده که در سال 87 به عدد 4.05 رسیده و در سال 93 با رشد 0.85 به عدد 4.90 رسیده است، ولی در سال 94 بر خلاف تصور با کاهش مواجه بوده و معادل 4.14 بار در سال بوده است. همچنین بر اساس گزارش آماری معاونت درمان تامین اجتماعی، تعداد کل مراجعات سرپایی در شش‌ماهه اول سال 95 نسبت به مدت زمان مشابه در سال 94، با رشدی در حدود 12.1 درصد از 58میلیون و 893هزار و 642 مراجعه به 66میلیون و 23هزار و 28 نفر رسید و تعداد ویزیت سرپایی پزشکان در شش‌ماهه اول سال 95 با مدت زمان مشابه در سال 94، با رشدی در حدود 7.8 درصد از 26میلیون و 220هزار و 421 نفر به 28میلیون و 275هزار و 234 نفر رو به رو شد. این در حالی است که بیشترین رشد مربوط به گروه دندانپزشکان با 5.15درصد بوده است.
تاکید بر جدی گرفتن سیستم ارجاع
در ماه جاری سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس عنوان کرد که با افزایش مراجعات غیرضروری مردم به مراکز درمانی مواجه هستیم. محمدنعیم امینی‌فرد در مورد «لایف مدیکالیزیشن» گفت:
لایف مدیکالیزیشن به معنای این است که همه مباحث را نباید با دید پزشکی صرف نگاه کرد و همچین پزشکی‌سازی بیش از حد در جامعه نباید مدنظر قرار گیرد، بلکه برخی مسائل را باید به شکل پزشکی اجتماعی نگاه کرد. نماینده مردم ایرانشهر درمجلس ادامه داد: در حال حاضر با افزایش مراجعات غیرضروری و بیش از حد مردم به مراکز درمانی روبه‌رو هستیم. این در حالی است که بسیاری از این بیماران را می‌توان با درمان‌های جایگزین پوشش و از این جهت هزینه‌های تحمیل شده بر نظام سلامت را کاهش داد. امینی‌فرد افزود: 18درصد تولید ناخالص ملی یعنی حدود دو‌هزار و دویست‌میلیارد دلار کشور آمریکا در حوزه سلامت هزینه می‌شود. این در حالی است که تولید ناخالص کشور ما در سال 450میلیارد دلار است، البته جمعیت این کشور چهار برابر جمعیت ایران است.
به گزارش خانه ملت، این نماینده مردم مجلس دهم، با تاکید بر اینکه باید به سمت سیستم ارجاع، درمان‌های جایگزین و طب سنتی هدفمند حرکت کرد، تصریح کرد: بسیاری از مراجعاتی که به متخصصان و فوق تخصص‌ها انجام می‌شود به دلیل نبود سیستم ارجاع بدون نیاز واقعی است، در حالی که این موضوع هزینه‌های سنگینی را به وزارت بهداشت و سیستم سلامت وارد می‌کند و از سویی یکی از عوامل پرداخت از جیب مردم عدم رعایت سیستم ارجاع است.
صرفه جویی در هزینه با سطح بندی خدمات
یکی از اعضای کمیسیون بهداشت مجلس درباره مراجعات غیرضروری مردم به مراکز درمانی در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: طرح تحول سلامت موفق نخواهد شد، مگر اینکه سه اصل رعایت شود. حیدرعلی عابدی می‌افزاید: اصل اول تکمیل سطح اول خدمات بهداشت و درمانی است که از آن به عنوان پزشک خانواده تعبیر می‌شود. اصل دوم سطح‌بندی خدمات و طراحی راهنماهای بالینی و اصل سوم طراحی سیستم ارجاع است.
او ادامه می‌دهد: اگر این سه اصل کنار هم قرار گیرند و نظارت دقیقی هم انجام شود، می‌توان امیدوار بود که دولت از پس هزینه‌ها برمی‌آید. عابدی توضیح می‌دهد: منتها اگر این سه اصل رعایت نشود، هر قدر هم که نتیجه عملکرد وزارت بهداشت و درمان خوب باشد تکافوی نیازهای طرح تحول سلامت نخواهد بود. این عضو کمیسیون بهداشت معتقد است اشکال کار این است که اگر سیستم ارجاع و سطح‌بندی خدمات نباشد، هر نوع خدمتی ولو اینکه بتواند مدت‌ها با روش‌های درمانی مکمل مشکل بیمار را حل کند ساده و پر هزینه خواهد بود.
بنابراین هرینه‌های دولت چندین برابر می‌شود. او با ذکر مثالی می‌افزاید: اگر فردی سرش درد می‌کند، اول باید به پزشک عمومی مراجعه کرده تا آن پزشک فشار خون او را کنترل کند و بر اساس راهنماهای بالینی مورد درمان قرار گیرد. منتها اگر علائم و مشخصه‌های بیمار خارج از راهنماهای بالینی بود، پزشک عمومی او را به متخصص مغز و اعصاب معرفی می‌کند. او اظهار می‌کند: ولی در حال حاضر هر فردی که سرش درد می‌گیرد، اگر مستقیم پیش متخصص مغز و اعصاب برود مانعی برای او وجود ندارد.
عابدی بیان می‌کند: فرض کنید در حالت سطح بندی خدمات و سیستم ارجاع، بیماری به پزشک عمومی مراجعه کند. از این رو مراجعه‌ها به پزشک متخصص یک سوم کاهش می‌یابد و این یعنی صرفه جویی، چون بیمار به پزشک عمومی مراجعه کرده و مشکلش حل شده است و نیاز ندارد که پیش پزشک متخصص برود.
عابدی خاطرنشان می‌کند: برای مثال بیماری را در نظر بگیرید که دیسک کمر دارد و سال‌ها با انجام فیزیوتراپی به راحتی می‌تواند با مشکل دیسک کمر کنار بیاید، ولی وقتی از مراحل سطح‌بندی خدمات عبور نکند بلافاصله جراحی می‌شود یا آزمایش‌های هزینه بردار گریبان او را می‌گیرد. او اضافه می‌کند: گاهی اوقات برای برخی بیماری‌ها نیازی به سونوگرافی، آنژیوگرافی یا سی تی اسکن نیست، ولی ما می‌بینیم که یک بیمار در یک بازه سه ماهه به سه پزشک مراجعه می‌کند و سه سونوگرافی برای او انجام می‌شود، در حالی که اگر پرونده بیمار الکترونیک باشد، در پرونده او گزارش سونوگرافی اولیه ثبت می‌شود تا برای دفعه دوم مجبور به انجام آن نباشد.
این عضو کمیسیون بهداشت مجلس با بیان اینکه تنها از طریق پرونده الکترونیک می‌توان هزینه‌ها را کنترل کرد، می‌افزاید: اساس سه اصلی که به آن اشاره کردم بر پایه الکترونیک کردن پرونده بیماران در سطح کشور است و اگر این اتفاق در سال 96 بیفتد، سال 97 سال آرامی از نظر تامین بودجه وزارت بهداشت و درمان خواهد بود.
