پاتک کتاب‏‌فروشی‏‌ها به ارزان‏‌‏‌فروشی‏‌ آمازون

چند دهه است که قیمت پایین‌‌تر و تحویل سریع‌‌تر آمازون باعث افت شدید کسب‌وکار کتاب‌‌فروشی‌‌های دانشگاهی شده است. دانشجویانی که این امکان را دارند که از هر جا که می‌‌خواهند خرید کنند، تنها یک‌‌سوم از منابع درسی‌‌شان را از فروشگاه داخل دانشگاه تهیه می‌کنند. حالا کتاب‌‌فروشی‌‌ها به مقابله برخاسته‌‌اند. آنها می‌‌گویند به طرحی دست ‌‌یافته‌‌اند که به شکلی تقریبا جادویی رقبای آنلاینی همچون آمازون را از میدان به در می‌کند.

دانشگاه تگزاس کریسشن هم در میان دانشگاه‌‌هایی قرار دارد که در حال بررسی این مدل است. سازوکار این طرح که «اینکلوسیو اکسس» (Inclusive Access) نام دارد این‌گونه است که هزینه کتاب‌‌های دانشجویان را به‌‌صورت خودکار به شهریه‌‌شان اضافه می‌کند و کتاب‌‌ها پیش از شروع کلاس‌‌ها به دست دانشجویان می‌‌رسند. کتاب‌‌فروشی‌‌ها می‌‌گویند کتاب‌‌ها عموما بیش از 30‌درصد تخفیف دارند و دانشجویان باید در پایان ترم منابع را پس دهند.

به‌‌رغم تردید مدافعان آموزش که نگران محدود شدن حق انتخاب دانشجویان هستند، این طرح مثل قارچ گسترش می‌‌یابد. طرح اینکلوسیو اکسس برگرفته از یکی از قوانین سال 2015 وزارت آموزش ‌‌و پرورش آمریکاست که به دانشگاه‌‌ها اجازه داد هزینه کتب آموزشی را به شهریه اضافه کنند؛ به‌‌شرط آنکه قیمت‌ها تحت نرخ‌های رقابتی بازار باشند و دانشجویان در صورت تمایل بتوانند آن را نپذیرند.  کتاب‌‌فروشی‌‌ها در طول پاندمی دو دستی این ایده را چسبیدند. آنها در دوره‌‌ای که به خاطر تعطیلی دانشگاه‌‌ها، کاهش شدید تعداد دانشجویان و روی آوردن دانشجویان به کتاب‌‌های دیجیتال عاجز و ناتوان شده بودند – همچنان هم هستند- به‌دنبال راهی برای افزایش فروش بودند. طبق گفته انجمن ملی فروشگاه‌‌های دانشگاهی، طرح اینکلوسیو اکسس در سال تحصیلی 2023-2022 به سرعت گسترش یافته و 44‌درصد از دانشجویان را تصاحب کرده که معادل سالانه حدود 1.4 میلیارد دلار است.

شرکت خصوصی «فالت» مستقر در ایالت ایلینوی (با فروش سالانه 1.6 میلیارد دلار) که حدود یک‌‌سوم از کتاب‌‌فروشی‌‌های دانشگاهی را اداره می‌کند می‌‌گوید تعداد دانشگاه‌‌هایی که این مدل را اتخاذ کرده‌‌اند از سال 2019 به این ‌‌طرف سه برابر شده و به 450 واحد رسیده است. آموزش بارنز و نوبل واقع در نیوجرسی هم (با فروش سالانه 1.5 میلیارد دلار) که یک‌‌سوم از کتاب‌‌فروشی‌‌های دانشگاهی را اداره می‌کند، می‌‌گوید تعداد دانشکده‌‌هایی که برای این طرح ثبت‌‌نام کرده‌‌اند از 4 دانشکده در سال 2019 به 150 دانشکده رسیده است (یک‌‌سوم باقی‌‌مانده کتاب‌‌فروشی‌‌های دانشگاهی را خود دانشگاه‌‌ها اداره می‌کنند). روش هوشمندانه‌‌ای برای شکست دادن آمازون است. شرکت‌های فالت و آموزش بارنز و نوبل که قادر به رقابت با آمازون نبودند، مشتریانشان را از بازار آزاد جدا کردند و محصولاتشان را با چیزی گره زدند که آمازون نمی‌توانست بفروشد؛ یعنی شهریه دانشگاهی. کتاب‌‌فروشی بدون اینکه اصلا لازم باشد در مقابل این غول آنلاین بایستد، مشتری را تصاحب می‌کند. البته در حال حاضر اداره سرپرستی بازرگانی دولت فدرال، علیه آمازون به دلیل اجرای شیوه‌‌های غیررقابتی اعلام جرم کرده است.

 قیمت‌های آمازون

یکی از سخنگویان آمازون حاضر نشد در خصوص تاثیر این طرح بر فروش کتاب‌‌های درسی‌‌شان اظهارنظری کند. آمازون گفته که ممکن است برای دانشگاه‌‌هایی که به‌‌صورت عمده از آن کتاب بخرند تخفیف‌‌هایی را ارائه دهد؛ اما جنبه‌‌های مشخصی از کسب‌وکار کتاب‌‌های آموزشی‌‌اش به‌‌مرور منحل شده است. آمازون از ماه آوریل دیگر به دانشجویان کتاب درسی کرایه نمی‌‌دهد و از 2020 به این‌‌طرف دیگر کتاب‌‌های درسی را مجددا از دانشجویان نمی‌‌خرد. طبق گفته انجمن ملی فروشگاه‌‌های دانشگاهی، سال گذشته تنها 37‌درصد از دانشجویان از آمازون کتاب خریدند که در سال 2019 این عدد 46‌درصد بوده است. فروش کتاب‌‌های درسی دیگر آن کسب و کار سابق نیست. طبق گفته موسسه تحقیقاتی وردز ریتد (Words Rated) یک دهه قبل دانشجویان سالانه 4.8 میلیارد دلار برای کتاب‌‌های درسی هزینه می‌‌کردند. این رقم امروز به حدود 3.2 میلیارد دلار رسیده است. در طول سال تحصیلی 2023-2022 هر دانشجو به‌‌طور میانگین 285 دلار برای منابع درسی هزینه کرده که پایین‌‌ترین رقم در 16 سال پیش است که انجمن ملی فروشگاه‌‌های دانشگاهی پیگیری هزینه‌‌کرد دانشجویان را آغاز کرده. امانوئل کولیدی، مدیرعامل شرکت فالت می‌‌گوید این اتفاق تا حدی نتیجه روی آوردن دانشجویان به کتاب‌‌های درسی دیجیتالی است که ارزان‌‌تر است؛ چون سهم منابع درسی دیجیتال که پیش از پاندمی تنها 15‌درصد بوده، حالا 55‌درصد شده است. از طرف دیگر هرچه می‌‌گذرد کتاب‌‌های درسی بیشتری از سوی سایت‌‌هایی همچون OpenStax به‌‌صورت آنلاین رایگان در اختیار دانشجویان قرار می‌‌گیرند. طبق گفته انجمن ملی فروشگاه‌‌های دانشگاهی تقریبا سه‌‌چهارم دانشجویان می‌‌گویند که در طول سال تحصیلی گذشته حداقل یکی از منابع درسی‌‌شان رایگان بوده است.

 سنگ بنای شرکت

شرکت سهامی عام آموزش بارنز و نوبل که 800کتاب‌‌فروشی دانشگاهی را می‌‌گرداند، طرح اینکلوسیو اکسس را برای سرمایه‌گذاران به‌‌عنوان «سنگ بنای» برنامه‌‌اش برای بازگشت به رشد سودده توصیف کرده و تاکید کرده که بعد از ملحق شدن دانشگاه‌‌ها به این مدل جدید درآمد منابع آموزشی بیش از ‌80درصد افزایش پیدا می‌کند و سود ناخالص بیش از دو برابر می‌شود. این شرکت از سال 2018 به این ‌‌طرف 600 میلیون دلار ضرر کرده و فروش سال قبل آن 23‌درصد کمتر از سطح قبل از پاندمی بود. علاوه بر آن، این تابستان مجبور شد برای تمدید بازپرداخت وامش مذاکره کند، چون نمی‌توانست پول نقد لازم را فراهم کند. در طول دو سال گذشته هم قیمت سهامش 90‌درصد ارزشش را از دست ‌‌داده و به سهمی کمتر از یک دلار کاهش‌‌ یافته است. رایان مک‌‌دونالد، تحلیلگر موسسه مدیریت سرمایه و بانک سرمایه‌گذاری «نیدم» که آموزش بارنز و نوبل را پوشش می‌دهد، با اشاره به طرح اینکلوسیو اکسس می‌‌گوید: «به نظر می‌رسد انگار این طرح اولین، دومین و سومین اولویت آنهاست.»

 مزایایی برای دانشجویان

کتاب‌‌فروشان ادعا می‌کنند این طرح از نظر مالی به نفع دانشجویان است.  فالت می‌‌گوید با این طرح دانشجویان به طور متوسط 30‌درصد کمتر از حالتی که می‌‌خواستند کتاب نو بخرند هزینه می‌کنند و آمادگی بهتری برای آغاز کلاس‌‌ها دارند؛ چون طرح اینکلوسیو اکسس قبل از شروع ترم منابع آموزشی را در اختیارشان قرار می‌دهد. به‌‌عنوان نمونه، در دانشگاه نیویورک که فالت کتاب‌‌فروشی‌‌های آن را اداره می‌کند، هزینه کتاب‌‌ها به‌‌صورت خودکار در شهریه دانشجویان لحاظ می‌شود؛ مگر اینکه انصراف دهند. اغلب دانشجویان کتاب‌‌ها را به‌‌صورت دیجیتالی کرایه می‌کنند.

مثلا قیمت کتاب دوره زیست‌‌شناسی مقدماتی 36.75دلار است که به دانشجویان برای آن ترم اجازه دسترسی به نسخه دیجیتالی کتاب را می‌دهد. این رقم 20‌درصد کمتر از حالتی است که دانشجویان به وب‌سایت ناشر کتاب بروند و مستقیما از خودشان کتاب را اجاره کنند و 40‌درصد کمتر از قیمت آمازون است که فقط و فقط گزینه خرید کتاب دیجیتالی را دارد، نه کرایه آن را. البته حساب ‌‌و کتابش همیشه به این روشنی و شفافی نیست. طبق گزارشی از صندوق آموزش «پیرگ» آمریکا (U.S. PIRG Education Fund) که 52 قرارداد خرید کتاب را تجزیه‌‌وتحلیل کرده، اگر نگوییم محاسبه دقیق تخفیف‌‌ها غیرممکن است، ‌‌ در بهترین حالت بسیار سخت است، چون دانشگاه‌‌ها به‌‌روشنی توضیح نمی‌‌دهند که تخفیف بر چه اساسی صورت می‌گیرد. نیکل الن، مدیر آموزش آزاد اسپارک (موسسه‌‌ای غیرانتفاعی که مدافع این است که کتاب‌‌های درسی بیشتری رایگان باشند) می‌‌گوید پس‌‌انداز حاصل از این طرح برای دانشجویی که اگر این طرح در کار نبود کتاب دست‌‌ دوم می‌‌خرید یا قرض می‌‌گرفت، معنای چندانی ندارد.

از طرف دیگر با این طرح، آن یک‌‌چهارم از دانشجویانی که هر ترم تعمدا کتاب‌‌های خاصی را نمی‌‌خرند؛ چون فکر می‌کنند لازمشان نمی‌شود هم متحمل هزینه می‌‌شوند. حالا با ملحق شدن دانشگاه‌‌های بیشتری به این طرح الن این پرسش را مطرح می‌کند که این تخفیف‌‌ها ناپدید نخواهند شد؟ چون ناشران تاریخ دور و درازی در افزایش قیمت‌ها دارند. الن گفته: «حوزه کتاب‌‌های درسی همین حالا هم یک بازار تسخیری است؛ چون به دانشجویان تکلیف می‌شود چه کتابی بخرند. طرح اینکلوسیو اکسس فقط این بازار را از چیزی که هست هم بسته‌‌تر می‌کند، چون حالا با این طرح نه‌‌تنها به آنها تکلیف می‌کنند که چه بخرند که تکلیف می‌کنند چگونه و از کجا آن را بخرند.» البته حتی بدون وجود این طرح هم حق انتخاب دانشجویان برای خرید کتاب می‌تواند محدود شود. هر روزه تعداد بیشتری از استادان کتاب‌‌هایی با کد دسترسی یک‌‌بار مصرف را برای دانشجویان مشخص می‌کنند که با هزینه بیشتری عرضه می‌شود و دانشجویان برای دسترسی به امتحانات، ‌‌تکالیف و سایر منابع آنلاین از آنها استفاده می‌کنند. این کتاب‌‌ها اغلب به‌‌صورت اختصاصی توسط کتاب‌‌فروشی دانشگاه به فروش می‌‌رسند و قابل‌‌فروش مجدد نیستند.

رایان پترسن، مدیرعامل فالت، پیش‌بینی می‌کند نسخه تازه‌‌تری از این مدل به نام «اکیوتبل اکسس» (Equitable Access) طی پنج سال آینده توسط بیشتر موسسات آموزشی اتخاذ می‌شود که در آن دانشجویان فارغ از دوره‌‌هایی که برمی‌‌دارند، قیمت ثابتی را برای منابع درسی‌‌شان پرداخت می‌کنند. پترسن گفته که ما با هر دانشگاهی که بتوانیم در این خصوص گفت‌‌وگو می‌‌کنیم؛ حتی آنهایی که دیگر حالشان از شنیدن درباره این مدل به هم می‌‌خورد.