روغن ماهی برای قلب مفید است یا ضرر دارد؟

در سال 1970، دو پژوهشگر دانمارکی برای بررسی یک پارادوکس تغذیه‌ای به گرینلند سفر کردند: مردم اینوئیت که ساکن این منطقه بودند، غذاهای بسیار چرب مصرف می‌کردند؛ اما طبق گزارش‌ها، میزان حمله قلبی در آن‌ها بسیار پایین بود. این مشاهدات برخلاف باور رایج آن زمان بود که بیان می‌داشت خوردن غذاهای چرب، مانند گوشت نهنگ و فک و ماهی‌های چرب، سرخرگ‌ها را مسدود می‌کند و موجب بیماری قلبی می‌شود.

پژوهشگران گزارش دادند اینوئیت‌ها در گرینلند، سطح کلسترول و تری‌گلیسرید خون پایین‌تری نسبت به مردم دانمارک داشتند. بنا به فرض آن‌ها، علت آن بود که رژیم غذایی اینوئیت‌ها سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 به‌ویژه ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) بود که در ماهی‌ها و غذاهایی که آن‌ها می‌خوردند، فراوان بود.

به گزارش زومیت، یافته‌های فوق باعث شد پژوهشگران سال‌های زیادی را صرف مطالعه نقش اسیدهای چرب امگا 3 در سلامت قلب کنند. این درحالی بود که بررسی‌های بعدی نشان داد نرخ بیماری قلبی در اینوئیت‌ها مشابه نرخ این بیماری در اروپا، ایالات متحده و کانادا است.

امروزه مکمل‌های امگا 3 از محبوب‌ترین مکمل‌ها در میان مردم هستند. دکتر جوآن مانسون، استاد دانشکده پزشکی هاروارد می‌گوید برخلاف اکثر مکمل‌های دیگر، روغن ماهی به شدت مورد مطالعه قرار گرفته، اما نتایج بررسی‌ها متناقض بوده است و پژوهشگران و پزشکان همچنان دراین‌باره بحث می‌کنند که آیا روغن ماهی برای سلامت قلب مفید است یا ضرر دارد.

مطالعات همچنین نشان داده‌اند که مصرف روغن ماهی با اندکی افزایش خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی (نوعی ضربان نامنظم قلب) مرتبط است. در ادامه به شواهدی می ‌پردازیم که در زمینه مزیت‌ها و خطرات مصرف روغن ماهی وجود دارد.

پژوهشگران پس از مطالعه گزارش‌های مربوط به گرینلند، شروع به مطالعه مردم سایر مناطق جهان کردند و در مطالعات مختلف دریافتند احتمال مرگ براثر بیماری عروق کرونر قلب در افرادی که حداقل یک بار در هفته ماهی مصرف می‌کردند، نسبت به افرادی که به ندرت ماهی می‌خوردند، کمتر بود.

دکتر داریوش مظفریان، متخصص قلب و عروق از دانشگاه تافتس آمریکا، به نیویورک‌تایمز می‌گوید پژوهشگران در آزمایش‌های حیوانی دریافتند روغن ماهی به کارکرد مناسب سیگنال‌دهی الکتریکی در سلول‌های قلب کمک می‌کند.

دکتر کریستین آلبرت، رئیس بخش قلب و عروق در مرکز پزشکی سیدرز-ساینای در لس آنجلس می‌گوید شوق زیادی درباره این یافته‌ها وجود داشت و طبیعتا پژوهشگران امیدوار بودند که شاید مردم بتوانند با مصرف روغن ماهی به شکل مکمل از همین مزیت‌ها بهرمند شوند.

اما بیشتر کارآزمایی‌های بالینی کپسول‌های حاوی روغن ماهی، کاهش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی یا کل حوادث قلبی عروقی مانند حمله قلبی و سکته را گزارش نکرده‌اند. این یافته‌ی مطالعه‌ای از نوع فراتحلیل در سال 2018 بود که نتایج ده کارآزمایی انجام‌شده روی امگا 3 را درنظر می‌گرفت که درمجموع شامل حدود 78 هزار نفر می‌شدند.

به‌طور مشابه، پژوهشگران در کارآزمایی‌های مختلف ازجمله موارد زیر شواهدی از فواید مکمل روغن ماهی برای سلامت قلب و عروق پیدا نکردند:

• در کارآزمایی سال 2018 روی بیش از 15 هزار بزرگسال مبتلا به دیابت نوع دو که به مدت هفت سال تحت پیگیری قرار گرفته بودند.
• در کارآزمایی سال 2019 روی بیش از 25 هزار بزرگسال 50 سال به بالا که به‌طور متوسط پنج سال دنبال شده بودند.
• در کارآزمایی سال 2020 از دوز بالایی از امگا 3 روی بیش از 13 هزار فرد که درمعرض خطر ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی قرار داشتند.

البته، یک کارآزمایی که سال 2018 منتشر شد، فواید قابل‌توجهی از مقادیر بالای امگا 3 نوع EPA را نشان داد. اما به دلیل استفاده از روغن معدنی به‌عنوان دارونما به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. روغن معدنی ممکن است خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش دهد.

دکتر استیون نیسن، متخصص قلب در کلینیک کلیولند که کارآزمایی سال 2020 را سرپرستی کرد، می‌گوید مطالعات اشاره‌شده هیچ مزیتی را نشان ندادند. به‌گفته‌ی دکتر آن ماری ناوار، متخصص قلب و عروق در مرکز پزشکی جنوب غربی دانشگاه تگزاس، براساس این داده‌ها به‌سختی می‌توان ادعا کرد مکمل‌های روغن ماهی مزیتی دارند.

سایر متخصصان، ازجمله دکتر مانسون، چندان آماده نیستند که مکمل امگا 3 را کنار بگذارند. او می‌گوید گرچه بیشتر کارآزمایی‌های بالینی مزیت این مکمل را در خطر کلی ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی نشان نداده‌اند، برخی پیشنهاد کرده‌اند مکمل‌های مذکور می‌توانند خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب ازجمله حملات قلبی را کاهش دهند. به‌عنوان مثال، تجزیه‌وتحلیلی از سال 2020 که 32 کارآزمایی را مورد بررسی قرار داده بود، نشان داد احتمال ابتلا به حوادث کرونری در افرادی که امگا 3 مصرف می‌کردند، کمتر بود؛ گرچه این شواهد قطعیت پایینی داشت.

با وجود تمام بحث‌هایی که درباره فواید سلامتی احتمالی روغن ماهی وجود دارد، دراین‌باره توافق کلی وجود دارد که ظاهرا این مکمل خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی را افزایش می‌دهد. به‌گفته‌ی دکتر آلبرت، در حالی‌که این وضعیت بلافاصله تهدیدکننده زندگی نیست، می‌تواند خطر سکته و نارسایی قلبی را در طول زمان افزایش دهد.

برخی از متخصصان قلب، مانند دکتر ناوار و دکتر نیسن، می‌گویند شواهد علیه روغن ماهی زیاد شده است. آن‌ها معمولا به بیمارانی که این مکمل‌ها را مصرف می‌کنند، توصیه می‌کنند مصرف آن‌ها را قطع کنند. متخصصان دیگر، مانند دکتر منسون و دکتر مظفریان، فکر می‌کنند مصرف مکمل روغن ماهی می‌تواند برای افرادی که زیاد غذای دریایی نمی‌خورند، مفید باشد.

در یک کارآزمایی که سال 2017 به سرپرستی دکتر مانسون انجام شد، به‌نظر می‌رسید امگا 3 می‌تواند برای افرادی که در طول هفته کمتر از یک و نیم وعده ماهی مصرف می‌کنند، مفید باشد، اما برای افرادی که بیش از این ماهی می‌خورند، احتمالا بی‌فایده است.

البته، به‌گفته‌ی دکتر مانسون بهتر است امگا 3 را از ماهی دریافت کنید و نه از روغن ماهی. مصرف ماهی، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی را تامین می‌کند و نسبت به گوشت قرمز و فرآوری‌شده گزینه‌ی سالم‌تری است.

اگر قصد مصرف روغن ماهی را دارید، به خاطر داشته باشید صنعت مکمل‌ها از نظارت سختگیرانه‌ای برخوردار نیست. برخی از مکمل‌های روغن ماهی حاوی اسیدهای چرب تخریب‌شده یا فاسد هستند که ممکن است اثر کمتری داشته یا حتی مضر باشند.

ممکن است مقادیر بالای اسیدهای چرب امگا 3 برای افرادی که سطح تری‌گلیسرید در خون آن‌ها بسیار بالا است، توصیه شود. سطح بالای تری‌گلیسریدها می‌تواند خطر التهاب پانکراس را افزایش دهد و امگا 3 روشی موثر برای کاهش تری‌گلیسریدها است، اما تنها روش نیست.

اگر به دنبال محافظت از قلب خود هستید، تغییرات دیگری در رژیم غذایی و سبک زندگی شما وجود دارد که اثربخشی آن‌ها به خوبی ثابت شده است. به‌گفته‌ی دکتر نیسن، برخلاف شواهد مختلف در مورد مکمل‌های روغن ماهی، مزیت‌های آشکاری برای استفاده از رژیم غذایی مدیترانه‌ای وجود دارد که شامل چند وعده ماهی در هفته است و بر مصرف غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات، حبوبات، مغزهای گیاهی و بذرها و روغن زیتون تاکید دارد.

کسانی که انتظار دارند سلامت قلب را از راه مکمل‌های غذایی جادویی به دست آوردند، مسیر اشتباهی را می‌روند. سلامت قلب از عادات خوب و سالم ناشی می‌شود.

• مصرف مکمل روغن ماهی می‌تواند برای افرادی که زیاد غذای دریایی نمی‌خورند، مفید باشد، بنابراین اگر زیاد ماهی مصرف می‌کنید، نیازی به مصرف مکمل‌های روغن ماهی ندارید.
• بهتر است امگا 3 را از ماهی دریافت کنید، نه از روغن ماهی.
• برخی از مکمل‌های روغن ماهی حاوی اسیدهای چرب فاسد هستند و ممکن است اثر کمتری داشته باشند یا حتی مضر باشند.
• دنبال کردن رژیم غذایی مدیترانه‌ای راه ثابت شده‌تری برای کمک به سلامت قلب است.