مباحث گذشته ، درباره حقّ چشم و نیز حقّ همسر، به مناسبت اهتمام شرع مقدس به موضوع خانواده ، مطالبى بیان کردیم . در این جا از یک بعد دیگر به مطلب توجه مى کنیم ؛ یعنى همان گونه که در مباحث قبل ذکر کردیم وقتى چشم انسان ، هرزه شد و دل را لرزانید، به طور طبیعى مودت و محبت مورد نیاز را در امر ازدواج و خانواده متزلزل مى کند. آیه کریمه اى که در بحث حقّ همسر نیز ذکر شد مى فرماید:
خَلَق لکم من اءَنفسِکم اءَزواجا لِتَسکُنوا الیها و جَعَلَ بینَکم مودَّة و رحمة (298).
((همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنان ارامش یابید، و در میانتان مودت و رحمت قرار داد)).
تداوم سکون و آرامش انسان در کنار همسر، در گرو دوام و بقاى مهربانى و صفاى میان زن و شوهر است و اگر چشم انسان به هرزگى آلوده شد و رعایت حریم خود را نکرد، به طور طبیعى چشم به هر جا برود دل را نیز به دنبال خود مى برد. دل که رفت ، محبت و صفاى لازم میان زن و شوهر از دست مى رود.
نکته قابل توجه این است که فرزندانى که حاصل رابطه غیرمشروع اند، به طور طبیعى جایگاه مطمئنى در خانواده نخواهند داشت ؛ و بالطبع تربیت شایسته چنین فرزندانى نیز دستخوش هوسبازى پدر و مادر خواهد شد؛ چرا که از صفا، لطف ، ایثار و فداکارى مادر نسبت به چنین فرزندانى خبرى نخواهد بود.
چه بسیار شنیده و دیده ایم فرزندى که مولود نامشروع و هرزگى و هوسبازى بوده است ، رها مى شود و مادر به خاطر پرهیز از ننگ داشتن فرزند نامشروع از چنین فرزندى گریزان است . گاه پیش مى آید که هرگز این مادر و فرزند یکدیگر را ندیده اند.
در نتیجه فرزندى که با سرپرستى پدر و مادر در یک خانواده گرم و باصفا تربیت نشود، به عنصر مفیدى تبدیل نخواهد شد؛ و حتى اگر در سایه علم و دانش و تربیت هاى معمول روز هم پیشرفت کند، همیشه یک عقده روحى و احساس حقارت و خلا درونى نسبت به دیگران در او وجود خواهد داشت . مسلما این امر در جوامع انسانى و حیات بشرى و دینى تاءثیر مستقیم دارد. به این ترتیب ، در معارف دینى خود مى بینیم که براى شکل گیرى بنیان استوار خانواده ، به حفظ و قداست آن ، از ناحیه پدر و مادر توصیه شده است تا هیچ عارضه و تندبادى ، آن را متزلزل نکند.
از سوى دیگر، درباره احترام به پدر و مادر و احسان به آنها نیز تاءکید شده است ؛ چرا که در واقع تفضل ، ترحم ، بزرگداشت و گرامى داشتن والدین از طرف فرزند؛ به طور عموم ، و نسبت به مادر به طور خاص ، در سلامت و استوارى کانون خانواده اثر مستقیم دارد.
بنابراین ، تاءکید ات آیات متواتر قرآن و روایات و همین سخن امام سجاد علیه السلام فقط براى زنده نگه داشتن و به تعبیر دیگر ماندگارى اصل عاطفه در زندگى بشرى است و اگر عاطفه که نقش مستقیم در حیات ، نشاط، بالندگى و لذت بردن از زندگى دارد، زنده بماند و در سایه هوس ها و خودبینى ها و غفلت از آینده نابود نشود، آثار بسیار مثبتى به بار مى آورد؛ و اگر به هر دلیلى این اصل ارزشمند دستخوش هجوم هوس ها و خودبینى ها شده و نابود شود، آثار و تبعات فوق العاده منفى به بار مى آورد؛ یعنى اگر بى اعتنایى به فرزند در سایه هوسبازى ، خودبینى و آرامش کاذب یعنى تخیل آرامش ، باعث بى اعتنایى و ضایع کردن حرمت والدین شود، انسجام خانواده از بین مى رود؛ و در نهایت گروههاى بزرگ انسانى مانند جامعه نابود مى شوند. چون آن مجموعه هاى بزرگ نیز از چنین ویژگى هایى برخوردار نخواهند بود؛ بلکه جوامعى خواهند بود به ظاهر در کنار هم ، اما با دل ها و قلب هایى دور از یکدیگر و ناماءنوس .
خلاصه در چنین جوامعى ، انسان دچار یک خلاء عظیم عاطفى و نبود مودت ، راءفت و رحمت مى شود که از تبعات منفى آن ، نابودى بسیارى از اصول و معیارهاى اخلاقى خواهد بود. بنابراین ، صرف نظر از جهات عقلانى و عاطفى که تعلقى بین مادر و فرزند و پدر و فرزند وجود دارد، نکته مهمى که از این آیات فراوان و روایات بى شمار استفاده مى شود، اصرار شارع و معارف دینى براى زنده نگه داشتن بنیان و کانون خانواده است .
مطلوب آیین مقدس اسلام ، وجود یک جامعه زنده و داراى همه ملکات و فضایل انسانى است ، که در گرو تربیت خانواده است ؛ چرا که خانواده ، هم اولین مجموعه بشرى است و هم مى تواند گرم ترین ، صمیمى ترین ، با صفاترین و موثرتین مجموعه اجتماعى باشد و بسیارى از فضایل و ملکات اخلاقى در همین مجموعه کوچک ، تمرین ، تجربه و القا شود و در نتیجه ، به همه اجتماع تسرى پیدا کند.
بر این اساس ، حقوق اعضاى خانواده مورد توجه شرع مقدس قرار گرفته است ؛ مثل حقّ همسر، فرزند، پدر، مادر؛ و بیشتر از همه ، حقّ مادر؛ و ما روى این مساله تاءکید کردیم که آیات کریمه قرآن ، بلافاصله بعد از امر توحید و توصیه به تدبر انسان ها و فهم دقیق یگانگى ذات ذوالجلال الهى ، نسبت به والدین توصیه مى کند و جالب است که در موارد مختلفى از قرآن به هنگام دستور به وصیت و نیز به هنگام ستودن و وصف انفاق ، به هر مناسبتى سخن از والدین را مطرح مى کند.
