پاره ای از ریاضت های مشروع

1 صمت و کم گفتن و گزیده گویی:

حضرت علی (ع) در وصف مومنان راستین می فرماید: «بعید همه، کثیر صمته» ⁽¹⁾ البته خاموشی که با تفکر آمیخته باشد بازدهی آموزنده ای خواهد داشت چنانکه حضرت علی (ع) در وصف سکوت رسول اکرم (ص) می فرماید: «صمته لسان» ⁽²⁾ و اهل بیت نیز اینچنین بوده اند: «صمتهم عن منطقهم» ⁽³⁾

این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که: خاموشی بدون جهت و در هنگام لزوم بیان، زیانبار است.

حضرت (ع) در همین رابطه می فرمایند: «لا خیر فی الصمت عن الحکم کما انه لا خیر فی القول بالجهل» ⁽⁴⁾

ایشان در رابطه با تاثیر صمت در فروغ فکر و صفای ضمیر و نورانیت دل بیان می دارند:

«لا عبادة کصمت قد افلح التقی الصموت الصمت روضة الفکر اکثر صمتک یتوفر فکرک و یستنر قلبک» . ⁽⁵⁾

2 یکی دیگر از راههای تصفیه روح و تهذیب نفس که زمینه شهود را فراهم می کند و در عرفان هم بدان توصیه شده جوع و گرسنگی معتدل است.

حضرت علی (ع) درباره پیامبر (ص) می فرماید: «اذ جاع فیها مع خاصته ... فتأسی متأس بنبیه و اقتص اثره و ولج مولجه و الا فلایا من الهلکة» ⁽⁶⁾

و درباره حضرت عیسی (ع) می فرماید: «کان ادامه الجوع» ⁽⁷⁾

اندرون از طعام خالی دار

تا در او نور معرفت بینی

حضرت (ع) می فرماید: «لا تجتمع الصحة و النهم» (صحت با پرخوری جمع نمی شود) «لا تجتمع الجوع و المرض» (گرسنگی و کم خوری با مرض جمع نمی شود) «لا تجتمع عزیمة و ولیمة» (عزم و تصمیم با ولیمه خوری مستمر جمع نمی شود) ⁽⁸⁾

3 از دیگر راههای تهذیب روح، سهر و بیداری و کم خوابی است.

«کانوا قلیلا من اللیل ما یهجعون. و بالاسحار هم یستغفرون» ⁽⁹⁾

«تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا» ⁽¹⁰⁾

حضرت علی (ع) در وصف متقین می فرماید:

«اما اللیل فصافون اقدامهم، تالین لا جزاء القرآن یرتلونها ترتیلا، یحزنون به انفسهم و یستشیرون به دواء دائهم» ⁽¹¹⁾

4 خلوت و تنهایی معتدل هم از وظایف سالک شمرده شده است زیرا اشتغال وافر، اجازه بخود آمدن را به نفس نمی دهد اما آرامش زمینه نیایش و فکر و مراقبت و محاسبت و مانند آن را فراهم می آورد و وسیله خوبی است برای اینکه رابطه روح را با نشئه وحدت بیشتر نماید و روح را از حجاب کثرت رهایی دهد.

5 دوام ذکر خدا هم از دستورهایی است که به سالک می دهند و ذکر از منازلی است که سالک باید آن را طی کند، «اذکروا الله ذکرا کثیرا» ⁽¹²⁾ البته:

ذکر آن باشد که اندر هر زمان

خویش را در نزد حق بینی عیان

حضرت علی (ع) در این رابطه می فرماید: «خدای سبحان را از روی سهو و غفلت ذکر مگو و او را فراموش مکن، خدای را به حقیقت یاد نمی کنی جز در صورتی که در حال ذکر نفس خودت را فراموش نمایی و در انجام کار، خودت را نیابی» . ⁽¹³⁾

«... و لن تذکره حقیقة الذکر حتی تنسی نفسک فی ذکرک و تفقدها فی امرک»

ایشان در جای دیگر می فرماید: «ان الله سبحانه و تعالی جعل الذکر جلاء للقلوب..» . ⁽¹⁴⁾

صمت و جوع و سهر و عزلت و ذکری به دوام

ناتمامان جهان را بکند کار تمام

پی نوشت ها:

.1 نهج کلمات قصار .333

.2 خطبه .96

.3 خطبه .147

.4 کلمات قصار .182

.5 غرر و درر ص 215 تا .217

.6 خطبه 160 ص .71

.7 خطبه 160 ص .70

.8 غرر و درر ص .483

.9 ذاریات / .17

.10 سجده / .16

.11 خطبه 193 خطبه همام ص .95

.12 احزاب / 41

.13 غرر ص .817

.14 خطبه 222 ص .108