آیت الله موسوی اردبیلی

آیت الله موسوی اردبیلی ، سحرگاه سیزدهم رجب 1344 ه ق، مقارن با سالروز میلاد امیرالمؤمنین علیه السلام و برابر با 8 بهمن 1304 ه ش در شهر اردبیل ، در خانواده ای روحانی متولد شدند .

 پدر ایشان روحانی بزرگوار مرحوم سید عبدالرحیم و مادرشان، زنی پارسا مرحومه سیده خدیجه بود.

ایشان تحصیلات خود را در اوان کودکی و در سن شش سالگی با ورود به مکتب خانه آغاز کردند . در سال 1318 ه ش فراگیری دروس عربی را آغاز کرده و در سال 1319 ه ش به قصد ادامه تحصیل در دروس حوزوی ، وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم در شهرستان اردبیل شد . در آن ایام رغبتی برای خواندن دروس حوزوی وجود نداشت به نحوی که این مدرسه تنها دارای چهار طلبه بود . در چنین شرائط سختی ، طلبگی را آغاز نموده و دروس جامع المقدمات ، سیوطی ، جامی ، مطول ، حاشیه ملاعبدا... ، شمسیه ، معالم و شرایع را تا سال 1322 ه ش درهمان مدرسه به اتمام رساند . پس از ورود متفقین به ایران ، مردم از آزار واذیت رژیم پهلوی رهایی یافتند و در پی آن رغبت جوانان به دروس حوزوی افزایش یافت . لذا تعدادی طلبه جوان جهت تحصیل در دروس حوزوی وارد مدرسه ملاابراهیم شدند . ورود این طلاب جوان و نشاط و جدیت آنان باعث گردید ایشان تدریس دروس مقدماتی علوم حوزوی یعنی صرف، نحو و منطق را آغاز نماید.

 آیت الله موسوی اردبیلی در رمضان المبارک 1322 ه ش  به شهر مقدس قم مهاجرت نموده تحصیلات عالیه را در آن شهر مقدس ادامه داد. مدت اقامت ایشان در شهر مقدس قم ، سه سال و اندی به طول انجامید که در این مدت لمعتین، رسائل ، مکاسب ، کفایتین ، مباحثی از درس خارج اصول و بحثهایی از تفسیر قرآن و فلسفه را فراگرفته همزمان به تدریس معالم ، لمعتین و قوانین مشغول شد. معظم له در این مدت از محضر اساتید بزرگواری استفاده برده و کسب دانش نمود؛ از جمله مقداری از مکاسب و جلد اول کفایه را نزد آیت الله سید محمّد رضا گلپایگانی، بیع مکاسب و جلد دوم کفایه و شرح هدایه میبدی را نزد آیت الله حاج سید احمد خونساری، رسائل را نزد آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری و آیت الله سلطانی، منظومه را نزد آیت الله حاج میرزا مهدی مازندرانی و اسفار را نزد آیت الله سید محمد حسین طباطبائی قدس سرهم ، به تحصیل پرداخت.

 در همان ایامی که برخی از فضلاء حوزه علمیه قم تصمیم گرفتند که برای اعتلاء حوزه علمیه قم، مرحوم آیت الله العظمی بروجردی ره را به قم دعوت کنند. با فعالیت پی گیر این علماء ، ایشان به قم آمده با شروع تدریس، حوزه علمیه را با نشاطتر، پر بارتر و پر جنب و جوش تر ساختند، حوزه نجف آرامش سابق خود را حفظ کرده محیط علمی آرامی به شمار می رفت . آیت الله موسوی اردبیلی که آن روزها محیطی آرام و مناسب را برای تحصیل و تدریس جستجو می کرد ، نجف را برای این منظور مناسب تر تشخیص داده عزم سفر به آن دیار نمود.

معظم له در مدت اقامت در نجف اشرف ، از محضر اساتیدی چون آیت الله خوئی، آیت الله حکیم، آیت الله عبدالهادی شیرازی، آیت الله میلانی بهره برد.

مدت اقامت ایشان در نجف اشرف هر چند نستبا کوتاه بود و تنها قریب دو سال و اندی به طول انجامید ، اما همین مدت کوتاه به دلیل اینکه اساتید آن روزگار حوزه نجف از اعاظم فقه و اصول قرون اخیر شیعه بوده اند ، از نظر علمی بسیار پرثمر و ارزشمندبود.

آیت الله موسوی اردبیلی پس از بازگشت به ایران در قم و سپس در اردبیل به فعالیتهای علمی، سیاسی و فرهنگی پرداخت. گسترش فعالیتهای سیاسی وی در اردبیل، باعث شده بود که کنترل و نظارت دستگاههای امنیتی رژیم بسیار شدید شود تا جایی که بر اثر هجوم مکرر مأموران ساواک به منزل ایشان، هرگونه آسایش و امنیت حتّی در منزل نیز از ایشان سلب گردید؛لذا با توجه به مشورت با حضرت امام خمینی ره به تهران مهاجرت نمود. در تابستان 1347 ه ش وارد تهران شد و فعالیتهای علمی، پژوهشی و فرهنگی و سیاسی خود را ادامه داد.

 این فعالیتها تا 1357 ه ش ادامه داشت. در این سال مبارزات ملت مسلمان ایران شکل حادتری به خود گرفت. معظم له در صحنه های مختلف سیاسی در قبل از انقلاب و در دهه نخست انقلاب نقش فعالی ایفا نمود.

در دهه اول انقلاب، یعنی از سال 1357 تا سال 1368 ه ش، به دلیل شرائط خاص کشور، تحولی در زندگی ایشان پیش آمد به گونه ای که ناچار شد اوقات فعالیت خود را به دو بخش مستقل و جدا از هم تقسیم نماید؛ بخش اول آن را اشتغالات علمی و فرهنگی و بخش دوم آن را مسائل سیاسی، حکومتی و اجرائی ( ریاست قوه قضائیه و امام جمعه موقت تهران )تشکیل می داد.

در طی یازده سال اول انقلاب، اشتغالات علمی و فرهنگی ایشان روند و وضع دیگری پیدا کرد. از جمله این اشتغالات جدید ؛ تدوین قوانین کیفری، جزائی و حقوقی دادگستری و انطباق آنها با موازین شرع و فقه اسلامی بود. با توجه به اینکه پاره ای از قوانین موضوعه قبل از انقلاب به ویژه قانون مجازات عمومی برگرفته از قوانین اروپائی بود، چنین کار گسترده و وسیعی نیازمند صرف وقت فراوانی بود. برای این منظور کمیسیونی از فقهاء و حقوق دانان تشکیل شد و با همکاری دوستان متفکر و اندیشمند، این مهم به انجام رسید و در نهایت قوانین جدید به صورت مدون و منقح و مطابق با شرع، تنظیم و ارائه گردید.

پس از رحلت امام خمینی ره در چهار دهم خرداد 1368 ه ش آیت الله موسوی اردبیلی در شهریور همان سال مجددا به قم هجرت نمودند و اشتغالات علمی، فرهنگی جدیدی را آغاز کردندکه شامل:
1 - تدریس و بحث و تحقیق
2 - تأسیس و اداره دانشگاه (دارالعلم) مفید

فهرست تألیفات معظم له از قرار ذیل می باشد:
1 - فقه القضاء جلد 1 [i] - جلد 2 [ii]
2 - فقه الحدود والتعزیرات
3 - فقه الدیات
4 - فقه القصاص
5 - فقه الشرکت والتأمین
6 -فقه المضاربت [iii]
7 - فقه الشهادات (تحت طبع)
8 - حاشیه بر خیارات مکاسب (مخطوط)
9 - یک دوره کامل اصول فقه (مخطوط)
10 - تقریرات دروس آیات عظام حکیم و خوئی» در فقه و اصول (مخطوط)
11 - الرسائل الفقهیت (مشتمل بر بحثهای: ربا، تلقیح مصنوعی، ذبیحه اهل کتاب،...)، مخطوط
12 - مقالاتی در تفسیر قرآن
13 - اخلاق (تدریس در دانشگاه مفید)، مخطوط
14 - چهار جلد اقتصاد (مخطوط)
15 - یک دوره اقتصاد اسلامی بر اساس کتاب و سنت (مخطوط)
16 - جمال ابهی (در رد بهائیت)
17 -رساله عملیه [iv]
18 -مناسک حج [v]
19 - نهج الرشاد (رساله عملیه به زبان عربی)
20 - مناسک الحجّ - عربی [vi]
21 - استفتاآت